Kontent qismiga oʻtish

Kanadada yahudiylik dini

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Yahudiylik dini
Yahudiylikning asosiy ramzi tushurillgan Isroil davlatining bayrog`i
Yahudiylikning asosiy ramzi tushurillgan Isroil davlatining bayrog`i
Umumiy aholisi
15 mln atrofida
Asoschisi
Payg`ambar Ibrohim alayhissalom
Tillari
ingliz tili, Hebrew, Yiddish, rus tili, venger tili, roman tillari, fransuz tili, fors tili, arab tili, ispan tili, Afrika tillari, polyak, nemis tili, mandarin
Vebsayti
http://www.globalreligiousfutures.org/
Yahudiylik dini tarqalgan davlatlar
Davlatlar
Afrika

Jazoir Angola Misr Efiopiya Liviya Marokash Janubiy Afrika Respublikasi Tunis Zimbabve

Osiyo

Afg'oniston Xitoy Hindiston Indoneziya Eron Iroq Yaponiya Livan Malayziya Pokiston Filippin Suriya Turkiya O'zbekiston Vetnam Yaman

Yevropa

Armaniston Avstriya Ozarbayjon Belarus Bolgariya Kipr Chexiya Estoniya Finlandiya Fransiya Gruziya Germaniya Gretsiya Vengriya Italiya Latviya Litva Moldova Niderlandiya Polsha Portugaliya Ruminiya Rossiya Serbiya Ispaniya Shvetsiya Ukraina Buyuk Britaniya

Amerika

Kanada Amerika Qo'shma Shtatlari Argentina Boliviya Braziliya Chili Kolumbiya Kuba Dominikan Respublikasi Ekvador Salvador Gayana Gaiti Yamayka Meksika Paragvay Peru Puerto-Riko Surinam Urugvay Venesuela

Okeaniya

Avstraliya Fiji Guam Yangi Zelandiya Palau


Kanadadagi yahudiylar— bu yahudiylikni oʻz dini sifatida qabul qiladigan va etnik yahudiy boʻlgan Kanada fuqarolari. Kanadalik yahudiylar katta yahudiy diasporasining bir qismi boʻlib, dunyodagi uchinchi yirik yahudiy jamoasini tashkil qiladi, faqat Isroil va Qoʻshma Shtatlardagilardan bundan oshadi.[1][2] 2016-yil holatiga koʻra, Kanada Statistikasi Kanadadagi yahudiy dinining 435 200 tarafdorini[3] va yahudiylarni etnik kelib chiqishini daʼvo qilgan 309 650 kishini sanab oʻtdi.[4] Ulardan biri ikkinchisini oʻz ichiga olmaydi va bu ikki oqimni birlashtirishga harakat qilgan tadqiqotlar Kanadada 475 000 dan ortiq yahudiylarni qamrab olgan.[5][6][7] Bu jami Kanada aholisining taxminan 1,4 foizini tashkil qiladi.

Kanadadagi yahudiylar jamoasi asosan Ashkenazi yahudiylari va ularning avlodlaridan iborat. Boshqa yahudiy etnik boʻlinishlari ham ifodalangan va Sefarad yahudiylari, Mizrahi yahudiylari va Bene Isroilni oʻz ichiga oladi. Yahudiy dinini qabul qilgan bir qator yahudiy-Kanada hamjamiyatini tashkil etadi, bu yahudiy madaniy anʼanalarining keng doirasini namoyon qiladi va yahudiy diniy marosimlarining toʻliq spektrini oʻz ichiga oladi. Garchi ular kichik ozchilik boʻlsalar ham birinchi yahudiy muhojirlar gubernator Edvard Kornuollis bilan Yangi Shotlandiyaning Halifax shahrini (1749) tashkil etish uchun kelganlaridan beri ular mamlakatda ochiq ishtirok etishgan.[8]

Ilk tarix (1759-1850)

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Britaniya Yangi Fransiyani zabt etishdan oldin, Yangi Shotlandiyada yahudiylar bor edi. Kvebekda rasmiy yahudiylar yoʻq edi, chunki qirol Lyudovik XIV 1663-yilda Kanadani rasman Fransiya Qirolligining provinsiyasiga aylantirganda, u mustamlakaga faqat Rim katoliklari kirishi mumkinligi haqida farmon chiqargan. Istisnolardan biri 1738-yilda oʻgʻil qiyofasida kelgan yahudiy qizi Ester Brandeau edi va dinni qabul qilishdan bosh tortganidan keyin Fransiyaga qaytarib yuborilgunga qadar bir yil shu yerda qoldi.[9] Kanadadagi yahudiylarning eng qadimgi hujjatlari Britaniya armiyasining Fransiya va Hindiston urushi, Shimoliy Amerikadagi yetti yillik urushdagi yozuvlardir. 1760-yilda 1-baron Amherst general Jeffri Amherst Monrealga hujum qilib, Kanadani inglizlar uchun bosib oldi. Bir nechta yahudiylar uning polklari aʼzolari edi va uning ofitserlar korpusi orasida besh yahudiy bor edi: Samuel Jeykobs, Emmanuel de Kordova, Aaron Xart, Hananiel Garsiya va Isaak Miramer.[10]

Ushbu beshlikning eng koʻzga koʻringanlari biznes sheriklari Samuel Jeykobs va Aaron Xart edi. 1759-yilda general ser Frederik Haldimand shtabida Britaniya armiyasining komissarligi lavozimida Jeykobs Kvebekning birinchi yahudiy rezidenti va shu tariqa birinchi kanadalik yahudiy sifatida qayd etildi.[11] 1749-yildan Jeykobs Yangi Shotlandiyaning Halifax shahrida ingliz armiyasi ofitserlarini taʼminlab kelgan. 1758-yilda u Fort Kamberlendda edi va keyingi yili Kvebekda Vulf armiyasi bilan birga edi.[12] Kanadada qolib, keyinchalik u Richelieu vodiysining dominant savdogariga va Sent-Denis-sur-Rishelyening senyoriga aylandi.[13] Biroq, Jeykobs fransuz kanadalik qizga uylangani va bolalarini katolik qilib tarbiyalagani sababli, u koʻpincha yahudiyga uylangan va uning bolalarini yoki hech boʻlmaganda oʻgʻillarini tarbiyalagan Aaron Xart foydasiga Kanadadagi birinchi doimiy yahudiy koʻchmanchi sifatida eʼtibordan chetda qoladi.[12]

Leytenant Xart birinchi marta Kanadaga Nyu-York shahridan 1760-yilda Monrealdagi Jefferi Amxerstning komissarligi sifatida kelgan. Armiyadagi xizmati tugaganidan keyin u Trois-Rivièresga joylashdi. Oxir-oqibat, u juda badavlat yer egasi va hurmatli jamiyat aʼzosiga aylandi. Uning toʻrt oʻgʻli bor edi: Muso, Benyamin, Hizqiyo va Iskandar, ularning barchasi Monrealda taniqli boʻlib, yahudiy jamiyatini qurishda yordam berishadi. Uning oʻgʻillaridan biri Hizqiyo 1807-yil 11-apreldagi qoʻshimcha saylovda Quyi Kanada qonun chiqaruvchi organiga saylandi va Britaniya imperiyasidagi rasmiy muxolifatdagi birinchi yahudiy boʻldi. Hizqiyo qonun chiqaruvchi organdan chiqarib yuborildi, chunki uning dini asosiy omil boʻldi.[14] Quyi Kanada general-gubernatori ser Jeyms Genri Kreyg Xartni himoya qilishga urindi, ammo qonun chiqaruvchi organ uni 1808- va 1809-yillarda ishdan boʻshatdi. Keyinchalik fransuz kanadaliklar buni inglizlarning Kanadadagi rolini buzishga urinishi deb bilishdi. Hizqiyo qonun chiqaruvchi organga qayta saylandi, ammo yahudiylarga Kanadada bir avloddan keyin saylangan lavozimni egallashga ruxsat berilmadi. 

Qadimgi yahudiy kanadaliklarning aksariyati moʻyna savdosi bilan shugʻullangan yoki Britaniya armiyasi qoʻshinlarida xizmat qilgan. Bir nechtasi savdogar yoki yer egalari edi. Monrealdagi yahudiylar jamoasi kichik boʻlsa-da, atigi 200 kishidan iborat boʻlsa-da, ular 1768-yilda Kanadadagi eng qadimgi sinagoga boʻlgan Shearith Isroilning Monrealdagi ispan va portugal sinagogasini qurdilar. U 1846-yilgacha Monrealdagi yagona sinagoga boʻlib qoldi.[15] Baʼzi manbalar ibodatxonaning haqiqiy tashkil etilishini Notr-Dam koʻchasida 1777-yilga toʻgʻri keladi.[16]

Tez orada isyonlar va noroziliklar Kanadada mas’uliyatli hukumatni talab qila boshladi. „Xristian sifatidagi eʼtiqod toʻgʻrisida“ qasam ichishni talab qiluvchi qonun 1829-yilda yahudiylarning qasamyod qilmasligini taʼminlash uchun oʻzgartirildi. 1831-yilda taniqli fransuz-kanadalik siyosatchi Lui-Jozef Papineau Britaniya imperiyasining boshqa joylaridan yigirma yetti yil oldin yahudiylarga toʻliq teng siyosiy huquqlar beruvchi qonunga homiylik qildi. 1832-yilda qisman Hizqiyo Xartning ishi tufayli yahudiylarga xristianlar kabi siyosiy huquq va erkinliklarni kafolatlovchi qonun qabul qilindi. 1830-yillarning boshlarida nemis yahudiy Samuel Liebshits Kanadaning Yuqori qismidagi qishloqda joylashgan Jewsburg (hozirda Kitchener, Ontarioda nemis tegirmonlari sifatida kiritilgan) ga asos solgan.[17] 1850-yilga kelib, Kanadada atigi 450 yahudiy yashagan, ularning aksariyati Monrealda toʻplangan.[18]

Avraam Jeykob Franks 1767-yilda Kvebek shahriga joylashdi.[19] Keyinchalik Monreal yahudiy jamiyatining rahbari boʻlgan uning oʻgʻli Devid Salesbi (yoki Solsberi) Frenks ham 1774-yilgacha Kvebekda yashagan. Uzoq vaqt davomida Kvebek shahrida jamoat ishlarida taniqli shaxs boʻlgan Ibrohim Jozef 1832-yilda otasining vafotidan koʻp oʻtmay u yerda oʻz qarorgohini egalladi. Kvebek shahrining yahudiy aholisi koʻp yillar davomida juda kichik boʻlib qoldi va tashkilotdagi dastlabki harakatlar samarali va qisqa muddatli edi. 1853-yilda qabriston sotib olindi va oʻsha yili zalda ibodatxona ochildi, unda xizmatlar vaqti-vaqti bilan oʻtkazildi, ammo 1892-yilgacha Kvebek shahridagi yahudiy aholisi hozirgi Beyt-Isroil sinagogasini doimiy tashkil etishga ruxsat berish uchun yetarli darajada koʻpaygan edi. Jamoatga 1897-yilda reestr yuritish huquqi berildi. Boshqa kommunal muassasalar Kvebek ibroniy kasallari assotsiatsiyasi, Kvebek immigrantlarga yordam berish assotsiatsiyasi va Kvebek sionistik jamiyati edi. 1905-yilga kelib bu yerda yahudiylar soni 350 ga yaqin edi, jami 68 834 kishi.[20] 1871-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, Kanadada 1115 yahudiy, Monrealda 409, Torontoda 157 va Gamiltonda 131, qolganlari Brantford, Kvebek, Sent-Jon, Kingston va Londonda yashagan.[21]

Kanada yahudiy jamoasining oʻsishi (1850-1939)

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Emmanu-El ibodatxonasi (1863), Viktoriya, Britaniya Kolumbiyasi, Kanadadagi eng qadimgi ibodatxona va Shimoliy Amerikaning gʻarbiy sohilidagi eng qadimgi ibodatxona.

1880-yillarda Rossiyadagi pogromlarning boshlanishi va 20-asrning boshlarida oʻsib borayotgan antisemitizm orqali millionlab yahudiylar Gʻarbga koʻchib oʻtishni boshladilar. Amerika Qoʻshma Shtatlari bu muhojirlarning katta qismini qabul qilgan boʻlsa-da, Kanada hukumati va Kanada Tinch okeani temir yoʻlining Konfederatsiyadan keyin Kanadani rivojlantirishga qaratilgan harakatlari tufayli Kanada ham koʻchib kelish uchun tanlangan joy edi. 1880—1930-yillarda Kanadadagi yahudiylar soni 155 000 dan oshdi. Oʻsha paytda, Monrealda 1901-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, faqat 6861 yahudiy istiqomat qilgan.[22]

Yahudiy muhojirlar kambagʻallarning ijtimoiy va farovon ehtiyojlarini qondirish uchun kexilla deb nomlangan jamoa tuzilmasini yaratish anʼanasini keltirdilar. Bu yahudiy qochqinlarning deyarli barchasi juda kambagʻal edi. Kanadaga ancha oldin kelgan badavlat yahudiy xayriyachilar, yahudiylarning yangi mamlakatda oʻrnatilishiga yordam berishni oʻzlarining ijtimoiy mas’uliyati deb bilishgan. Shunday odamlardan biri Ibroniy xayriya jamiyatiga asos solgan Avraam de Sola edi. Monreal va Torontoda kommunal tashkilotlar va guruhlarning keng doirasi rivojlandi. Yaqinda kelgan muhojir yahudiylar ham landsmenschaften, asli shu qishloqdan kelgan odamlar gildiyalariga asos solgan.

Bu muhojirlarning aksariyati yirik shaharlarda jamoalar tashkil etishgan. Kanada tarixidagi birinchi aholini roʻyxatga olish, 1871-yilda Kanadada 1115 yahudiy boʻlgan; Monrealda 409, Torontoda 157, Gamiltonda 131 va qolganlari Sent-Lorens daryosi boʻyidagi kichik jamoalarga tarqalib ketgan.[21] 1914-yilda Aleksandriya meri etib saylangan Jorj Saymon Kanadadagi birinchi yahudiy meri, shuningdek, oʻsha paytdagi mamlakatdagi eng yosh meri boʻlish sharafiga sazovor boʻldi. U 1969-yilda oʻninchi prezidentlik muddatini oʻtayotib, toʻsatdan vafot etdi.[23]


1911-yilga kelib, Kanadaning barcha yirik shaharlarida yahudiy jamoalari mavjud edi. 1914-yilga kelib, Kanadada 100 000 ga yaqin yahudiy bor edi, ularning toʻrtdan uch qismi Monreal yoki Torontoda yashagan.[21] Kanadalik yahudiylarning aksariyati Avstriya yoki Rossiya imperiyalaridan kelgan Ashkenaziylar edi.[21] 20-asrning boshlarida Sharqiy Yevropada yahudiy millatchiligining ikkita raqobatdosh yoʻnalishi mavjud edi, yaʼni sionizm va yahudiylarning alohida madaniy institutlarini shakllantirishni maʼqul koʻrgan yana bir tendentsiya yahudiy tilini targʻib qilishga qaratilgan.[21] Yahudiy kitoblari toʻplamiga ega Monreal yahudiy kutubxonasi kabi muassasalar oxirgi tendensiyaga misol boʻldi.[21]

  • Benjamin Xart, tadbirkor, militsiya zobiti va tinchlik adolati, 1855-yil
    Benjamin Xart, tadbirkor, militsiya zobiti va tinchlik adolati, 1855-yil
  • Uord, Toronto, asosan yahudiylar yashaydigan mahalla, 1910-yil
    Uord, Toronto, asosan yahudiylar yashaydigan mahalla, 1910-yil
  • Yahudiy latta teruvchi, Bloor Street West, Toronto, 1911-yil
    Yahudiy latta teruvchi, Bloor Street West, Toronto, 1911-yil
  • Yangi sinagoganing bag'ishlanishi, Kirkland ko'li, Ontario. Tavrotni olib yurgan ravvin Jozef Rabin, 1929-yil
    Yangi sinagoganing bag'ishlanishi, Kirkland ko'li, Ontario. Tavrotni olib yurgan ravvin Jozef Rabin, 1929-yil
  • Ontario shtatining Jorjtaun shahridagi Kanada yahudiy fermasi maktabi 1927-yilda tashkil etilgan va Birinchi jahon urushidan keyin Kanadaga olib kelingan polshalik urush etimlari uchun oʻquv maktabi boʻlib xizmat qilgan[24]
    Ontario shtatining Jorjtaun shahridagi Kanada yahudiy fermasi maktabi 1927-yilda tashkil etilgan va Birinchi jahon urushidan keyin Kanadaga olib kelingan polshalik urush etimlari uchun oʻquv maktabi boʻlib xizmat qilgan[24]

Kanada Yahudiy Kongressi (KYK) 1919-yilda tashkil etilgan va 90 yil davomida Kanada yahudiy jamiyatining asosiy vakillik organi boʻladi. Uning ishining katta qismi immigratsiya, inson huquqlari va antisemitizm muammolari atrofida hukumatni lobbi qilishga qaratilgan edi. 1919-yildagi Versal shartnomasining shartlaridan biri Polsha, Ruminiya va Chexoslovakiya kabi koʻp yahudiylar yashaydigan Sharqiy Yevropa davlatlarini Millatlar Ligasi bilan ozchiliklarning huquqlarini himoya qilish majburiyatini olgan „ozchiliklar shartnomalari“ edi. muvofiqlik. KYK qisman Kanada hukumatini Sharqiy Yevropa davlatlari „ozchiliklar haqidagi shartnomalar“ shartlariga rioya qilishlarini taʼminlash uchun Millatlar Ligasida oʻz taʼsiridan foydalanish uchun lobbi qilish uchun tashkil etilgan.[21]

1933-yil 6-avgustda Kanadadagi eng mashhur antisemit voqealardan biri boʻlib oʻtdi, bu „Kristi Pits qoʻzgʻoloni“ deb nomlanadi. Oʻsha kuni Torontodagi beysbol oʻyinidan soʻng, bir guruh yigitlar fashistlar timsolidan foydalangan holda, yuzlab erkaklar ishtirokida irqiy nafrat asosida, Toronto tarixidagi eng yirik jangovar jangni boshlashdi.[25]

1934-yilda Monrealning Notre-Dam kasalxonasiga yahudiy shifokor tayinlanishiga javoban Kanada kasalxonasida birinchi tibbiy ish tashlash boʻlib oʻtgan yana bir antisemitizm hodisasi yuz berdi.[26][27][28][29] Doktor Sem Rabinovich Fransiya-Kanada kasalxonasiga tayinlangan birinchi yahudiy boʻlardi.[26] „Uyat kunlari“ deb nomlangan toʻrt kunlik ish tashlashda stajyorlar „hech kimga, shu jumladan shoshilinch bemorlarga yordam koʻrsatishdan“ bosh tortdilar.[26] Doktor Rabinovich hech qanday bemorga boshqa yoʻl bilan davolanmasligini tushunib, isteʼfoga chiqqanidan keyin ish tashlash toʻxtatildi.[26]

Gʻarbda yahudiylarning turar joyi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Lipton koloniyasidagi yahudiy qabristonidagi qabrlar, Saskachevan, 1916-yil

1800-yillarning oxiri va 1900-yillarning boshlarida yahudiy mustamlakachi assotsiatsiyasi kabi utopik harakatlar orqali Kanada dashtlarida oʻn beshta yahudiy fermer xoʻjaligi koloniyalari tashkil etildi.[30] Koloniyalarning baʼzilari juda yaxshi ishladilar, qisman Sharqiy Yevropadan boʻlgan yahudiylarga eski mamlakatda fermer xoʻjaliklariga egalik qilishlari mumkin emas edi va shuning uchun dehqonchilikda kam tajribaga ega edi. Yaxshi ishlagan aholi punktlaridan biri janubiy afrikalik fermerlar tomonidan boshlangan Saskachevandagi Yid’n koʻprigi edi. Oxir-oqibat, Litvadan Janubiy Afrikaga borgan Janubiy Afrikalik yahudiylar Yevropadan toʻgʻridan-toʻgʻri yahudiy oilalarini ularga qoʻshilishga taklif qilgani uchun jamoa kengayib bordi va aholi punkti oxir-oqibat shaharga aylandi, uning nomi keyinchalik inglizcha Edenbridge nomiga oʻzgartirildi.[30][31][32] Ammo yahudiylarning qishloq xoʻjaligi ikkinchi avlodga qadar davom etmadi.[30] Edenbridgeʼdeki Bet Isroil ibodatxonasi endi belgilangan meros obyekti hisoblanadi.

Bu vaqtda gʻarbdagi yahudiy kanadaliklarning aksariyati omborchi yoki savdogar edi. Koʻpchilik yangi temir yoʻllarda doʻkonlar qurib, qurilish ishchilariga tovarlar va materiallar sotdi, ularning aksariyati yahudiy edi.  Keyinchalik, temir yoʻl tufayli, bu uy -joylarning baʼzilari obod shaharlarga aylandi. Bu vaqtda Kanada yahudiylari ham gʻarbiy qirgʻoq baliqchilik sanoatini rivojlantirishda muhim rol oʻynagan, boshqalari esa telegraf liniyalarini qurishda ishlagan.  Baʼzilar, eng qadimgi Kanada yahudiylaridan boʻlib, moʻyna tutqichlari sifatida ota-bobolariga sodiq qolishgan. Birinchi yirik yahudiy tashkiloti B’nai B’rit edi. Bugungi kunga qadar B’nai B’rith Canada jamiyatning mustaqil advokatlik va ijtimoiy xizmat tashkiloti hisoblanadi. Shuningdek, bu vaqtda, 1907-yilda ishchilar doirasining Monreal boʻlimi tashkil etilgan. Bu guruh Rossiyaning Pale of Settlement hududida taqiqlangan yahudiy Mehnat Bund partiyasining bir boʻlagi edi. Bu Mainning radikal, kommunistik boʻlmagan, diniy boʻlmagan, ishchilar sinfi uchun tashkilot edi.[33]

Yahudiylarning oʻsishi va yahudiy jamoat tashkiloti

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Monrealda yahudiy umumiy kasalxonasi 1934-yilda ochilgan.

Birinchi jahon urushi boshlanishi bilan Kanadada taxminan 100 000 yahudiy bor edi, ularning toʻrtdan uch qismi Monreal yoki Torontoda yashagan. Yevropalik qochqinlarning koʻp bolalari savdogar sifatida ish boshladilar va oxir-oqibat chakana sotuvchilar va ulgurji savdogarlar kabi tashkil etilgan korxonalarda ishlashdi. Yahudiy kanadaliklar Kanada kiyim-kechak va toʻqimachilik sanoatining rivojlanishida muhim rol oʻynagan.[34] Koʻpchilik ter doʻkonlarida ishchi boʻlib ishlagan; baʼzilari esa ishlab chiqarish ob’ektlariga egalik qilgan. Yahudiy savdogarlari va ishchilari shaharlardan kichik shaharchalarga tarqalib, sinagogalar, jamoat markazlari va maktablar qurishdi.

Aholi soni koʻpaygan sari, Kanada yahudiylari oʻnlab raqobatlashuvchi sektalarning mavjudligiga qaramay, oʻzlarini jamoa sifatida tashkil qila boshladilar. Kanada yahudiylari kongressi (KYK) 1919-yilda bir nechta kichik tashkilotlarning birlashishi natijasida tashkil etilgan. KYKning maqsadi yahudiy kanadaliklarning umumiy manfaatlari nomidan gapirish va immigrant yahudiylarga yordam berish edi. Eng katta yahudiy jamoasi oʻsha paytda Kanadaning eng katta, eng boy va kosmopolit shahri boʻlgan Monrealda edi.[35] 20-asrning boshlarida Monrealga kelgan yahudiylarning aksariyati yahudiy tilida soʻzlashuvchi ashkenaziylar edi, ammo ularning farzandlari fransuz tilini emas, balki ingliz tilini tanlashdi.[35] 1964-yilgacha Kvebekda xalq taʼlimi tizimi yoʻq edi, aksincha, protestant cherkovlari va katolik cherkovi tomonidan boshqariladigan ikkita parallel taʼlim tizimi mavjud edi. Yahudiy jamiyati oʻz taʼlim tizimini yaratish uchun moliyaviy resurslarga ega emasligi sababli, koʻpchilik yahudiy ota-onalar oʻz farzandlarini katolik maktab tizimidan farqli ravishda yahudiylarni qabul qilishga tayyor boʻlgan ingliz tilida soʻzlashuvchi protestant maktab tizimiga yozishni tanladilar.[35] KYK shtab-kvartirasi Monrealda boʻlgan, Monrealdagi Yahudiy jamoat kutubxonasi va Monreal Yiddish teatri esa Kanadadagi eng yirik yahudiy madaniyat muassasalaridan ikkitasi edi.[35] Monreal yahudiylari bir necha mahallalarda toʻplanishgan, bu esa jamiyatning oʻziga xosligini kuchli his qilgan.[35]

1930-yilda Buyuk Depressiya taʼsiri ostida Kanada Sharqiy Yevropadan immigratsiyani keskin cheklab qoʻydi, bu esa immigratsiya qobiliyatiga salbiy taʼsir koʻrsatdi.[21] Yahudiy muhojirlari gʻayriyahudiylar uchun iqtisodiy raqobat sifatida koʻrilgan antisemitizm muhitida, KYK rahbariyati viski magnati Samuel Bronfman tomonidan qabul qilindi, u hukumatni koʻproq yahudiylarning kelishiga ruxsat berishga ishontirishi mumkin edi.[21]Yevropada yahudiylar uchun vaziyat yomonlashgani sababli, koʻproq yahudiy immigratsiyasiga ruxsat berish KYKning asosiy tashvishiga aylandi.[21] Koʻpgina kanadalik yahudiylar anʼanaviy ravishda ozchiliklarning doʻsti sifatida koʻrilgan Liberal partiyaga ovoz berishlari orqali 1935-yildan boshlab liberal Bosh vazir Uilyam Lyon Makkenzi King oʻzini juda ham xushmuomala qilib koʻrsatdi. Makkenzi King immigratsiya qonunini oʻzgartirishni qatʼiyan rad etdi va Kanada mutanosib ravishda fashistlar Germaniyasidan eng kam yahudiy qochqinlarni qabul qildi.[21]

Ikkinchi jahon urushi davrida (1939-1945)

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yahudiy askarlari Ikkinchi jahon urushi paytida Kanada armiyasida jang qilishgan.
Stolperstein Rudi Terxoch uchun Velen-Ramsdorf, Kanadada omon qolgan yahudiy

17 mingga yaqin yahudiy kanadaliklar Ikkinchi jahon urushi paytida Kanada qurolli kuchlarida xizmat qilganlar.[36] Qirolichaning oʻz miltiqlar polkining mayor Ben Dunkelman 1944-45-yillarda Yevropaning shimoli-gʻarbiy qismidagi yurishlarida taniqli askar boʻlib, oʻzining jasorati va otishma ostidagi qobiliyati uchun yuksak mukofotga sazovor boʻlgan. 1943-yilda Monreallik Saidye Rosner Bronfman, viski magnatining rafiqasi Samuel Bronfman ichki frontdagi faoliyati uchun MBE (Britaniya imperiyasi ordeni aʼzosi) etib tayinlandi.[37] Saidye Bronfram Monrealda 7 000 ayolni xorijda xizmat qilayotgan kanadalik askarlarga paketlar tayyorlash uchun tashkil qilgan, buning uchun u qirol Jorj VI tomonidan tan olingan.[37] 


1945-yilda bir nechta tashkilotlar birlashdilar va bir necha yillar davomida Kanadadagi eng yirik yahudiy birodarlik tashkilotlaridan biri boʻlgan chap qanot Birlashgan Yahudiy xalqlari ordenini tashkil qildilar.[38][39]

Qoʻshma Shtatlarda boʻlgani kabi, jamiyatning Holokost haqidagi xabarlarga munosabati oʻnlab yillar davomida toʻxtatildi. Bialystok (2000) taʼkidlashicha, 1950-yillarda jamiyat muhokamadan „deyarli mahrum“ edi. Har yetti kanadalik yahudiydan biri omon qolgan va ularning farzandlari boʻlsa-da, koʻpchilik kanadalik yahudiylar "nima boʻlganini bilishni istamagan". Uning taʼkidlashicha, munozara uchun asosiy toʻsiq „voqeani tushuna olmaslik“ edi. Ogohlik 1960-yillarda paydo boʻldi, ammo jamiyat antisemitizm yoʻqolmaganligini angladi.[40]

Urushdan keyingi davr (1945-1999)

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1940-yillardan 1960-yillarga qadar Kanada yahudiy jamiyatining bosh vakili sifatida tan olingan odam Torontodagi Muqaddas Gullar ibodatxonasining ravvini Avraam Faynberg edi.[41] 1950-yilda Doroti Sangster Macleans’da u haqida shunday deb yozgan edi: „Bugun Amerikada tugʻilgan ravvin Faynberg Kanada minbarini egallagan eng bahsli shaxslardan biridir. Gʻayriyahudiylar uni Kanada yahudiylarining rasmiy ovozi deb bilishadi. Bu haqiqat bir necha yil oldin Monreal meri Xud uni doʻstlariga Le Cardinal des Juifs — yahudiylarning kardinali sifatida tanishtirganida toʻgʻri namoyon boʻldi“.[42] Feynberg turli xil ijtimoiy adolat saʼy-harakatlarida juda faol boʻlib, ozchiliklarga nisbatan kamsitishlarga qarshi qonunlar va „cheklovchi shartnomalar“ ni tugatish uchun kampaniya olib bordi.[41]

1945-yilda Re Drummond Wren ishida, yahudiy guruhi, Ishchilar taʼlimi assotsiatsiyasi (VEA) yahudiylarga mulkni ijaraga berish yoki sotishni taqiqlovchi „cheklovchi shartnomalar“ ga qarshi chiqdi.[43] Bu ish orqali qandaydir sozlash boʻldi, chunki VEA sudlarda „cheklovchi shartnomalar“ning qonuniyligiga eʼtiroz bildirish uchun Torontoda „cheklovchi kelishuv“ga ega boʻlgan mulkni ongli ravishda sotib olgan edi, sudya Jon Keiller MakKey rad etdi. 1945-yil 31-oktabrdagi qarorida „cheklovchi ahdlar“[43] 1948-yilda Drummond Wren ishi boʻyicha MacKayning qarori Ontario Oliy sudi tomonidan Noble v Alley ishida bekor qilindi, u „cheklovchi shartnomalar“ „qonuniy va ijro etilishi mumkin“ deb qaror qildi.[44] Anna Nobl ismli ayol Beach Oʻ Pines kurortidagi yozgi uyini Ontario shtatining London shahridan kelgan yahudiy tadbirkor Bernard Vulfga sotishga qaror qildi. Savdoni Beach OʻPines Resort Assotsiatsiyasi toʻsib qoʻydi, u kottejlarni „yahudiy, ibroniy, semit, negr yoki rangli irq yoki qon“ga mansub har qanday shaxsga sotishni taqiqlovchi „cheklovchi kelishuv“ga ega edi.[44] Kanada Yahudiy Kongressining Jamoatchilik bilan aloqalar boʻyicha qoʻshma qoʻmitasi va ravvin Faynberg boshchiligidagi B’nai B’rit koʻmagida Noble qarori Kanada Oliy sudiga shikoyat qilindi, u 1950-yil noyabr oyida „cheklovchi shartnomalarga“ qarshi qaror chiqardi. faqat texnik jihatdan „yahudiy, ibroniy, semit, negr yoki rangli irq yoki qon“ iborasi juda noaniq edi[44]

Urushdan keyin Kanada immigratsiya siyosatini liberallashtirdi. 1940-yillarning oxirlarida 40 000 ga yaqin Xolokostdan omon qolganlar vayron boʻlgan hayotlarini qayta tiklashga umid qilishgan. 1947-yilda ishchilar doirasi va yahudiy mehnat qoʻmitasi Kalmen Kaplanskiy va Moshe Lyuis boshchiligidagi yahudiy qochqinlarni Monrealga igna hunarmandchiligida olib kelish loyihasini boshladi.[45] Ular buni federal hukumatning „ommaviy mehnat“ dasturi orqali amalga oshirishga muvaffaq boʻlishdi, bu esa mehnatni koʻp talab qiladigan sanoatlarga oʻsha ish joylarini toʻldirish uchun yevropalik koʻchirilganlarni Kanadaga olib kelishga imkon berdi.[46] Lyuisning ushbu va boshqa loyihalardagi ishi uchun Monreal filiali 1950-yilda vafotidan keyin Moshe Lyuis filiali deb oʻzgartirildi. Yahudiy mehnat qoʻmitasining Kanadadagi boʻlimi ham 1975-yilda Moshe Lyuis jamgʻarmasini tashkil qilganda uni sharaflagan.[47]

Urushdan keyingi davrda universitetlar yahudiy abituriyentlarni qabul qilishga koʻproq tayyor edilar va 1945-yildan keyin oʻnlab yillar oʻtgach, koʻplab kanadalik yahudiylar oddiy ishchi sifatida ishlaydigan quyi sinf guruhidan burjua mutaxassislari sifatida ishlaydigan oʻrta sinf guruhiga oʻtishga intildilar.[21] Yaxshiroq maʼlumot olish qobiliyatiga ega boʻlgan koʻplab yahudiylar shifokor, oʻqituvchi, huquqshunos, stomatolog, buxgalter, professor va boshqa burjua kasblariga aylanishadi.[21] Geografik jihatdan Toronto va Monrealning ichki shaharlarida yashovchi koʻplab yahudiylar shahar atrofiga koʻchib oʻtishga moyil edi.[21] Qishloqlarda yashovchi yahudiylar shaharlarga borganlarida, qishloq yahudiy jamoalari deyarli yoʻq boʻlib ketdi.[21] Koʻproq bagʻrikeng munosabatni aks ettirgan kanadalik yahudiylar madaniy sahnada faollashdilar.[21] Urushdan keyingi oʻn yilliklarda Piter C. Nyuman, Ueyn va Shuster, Mordekay Richler, Leonard Koen, Barbara Frum, Jozef Rozenblatt, Irving Layton, Eli Mandel, AM Klein, Genri Kreysel, Adele Vizman, Kattaton, Rabim Vadding Styuart Rozenberg sanʼat, jurnalistika va adabiyot sohalarida eʼtiborga loyiq shaxslar edi.[21] 

1960-yillardan boshlab yahudiylarning yangi immigratsiya toʻlqini boshlandi. Shimoliy Afrikadan kelgan bir qator fransuz tilida soʻzlashuvchi yahudiylar Monrealga joylashishdi.[21] Janubiy Afrikaning baʼzi yahudiylari 1961-yilda Janubiy Afrika respublika boʻlganidan keyin Kanadaga koʻchib ketishga qaror qilishdi va 1970-yillarning oxirida aparteidga qarshi tartibsizliklar va fuqarolar tartibsizliklari bilan boshlangan yana bir toʻlqin kuzatildi.[48] Ularning aksariyati Ontarioda, eng katta jamoa Torontoda, keyin esa Hamilton, London va Kingstonda joylashgan. Bu davrda Zimbabve yahudiylarining kichikroq toʻlqinlari ham mavjud edi.

1961-yilda Lui Rasminskiy Kanada Bankining birinchi yahudiy gubernatori boʻldi. Kanada Bankining avvalgi har bir gubernatori Ottavadagi nufuzli Rideau klubining aʼzosi boʻlgan, biroq Rasminskiyning Rideau klubiga aʼzo boʻlish haqidagi arizasi diniy eʼtiqodi tufayli rad etilgan, bu rad etish uni chuqur xafa qilgan.[49] Rideau klubi orqali jamoatchilik tanqidiga javoban oʻz siyosatini oʻzgartirdi, Rasminskiy 1973-yilda bank rahbari sifatida nafaqaga chiqqanidan keyingina klubga qoʻshildi.[49] 1968-yilda Vindzorlik liberal deputat Herb Grey yahudiy federal vazirlar mahkamasi vaziri boʻldi. 1970-yilda Bora Laskin Kanada Oliy sudining birinchi yahudiy sudyasi va 1973-yilda Oliy sudning birinchi yahudiy bosh sudyasi boʻldi. 1971-yilda Devid Lyuis Kanadaning yirik siyosiy partiyasini boshqargan birinchi yahudiy boʻlib, Yangi Demokratik partiyaning rahbari boʻldi.

1976-yilda Kvebek provinsiyasi saylovlarida ayirmachi Kvebek partiyasi (PQ) gʻalaba qozondi, bu Monrealning ingliz tilida soʻzlashuvchi yahudiylarining Torontoga katta parvoziga sabab boʻldi va taxminan 20 000 kishini Monrealni tark etdi.[35] Monrealning yahudiy jamoasi federalizmning qal’asi boʻlib kelgan va Kvebek separatistlari oʻzlarining fransuz-kanadaliklar uchun milliy davlat yaratish ideali bilan yahudiylarga nisbatan dushmanlik qilishgan.[35] 1980- va 1995-yillardagi referendumlarda Monreal yahudiylari koʻpchilik ovoz bilan Kvebekning Kanadada qolishi uchun ovoz berishgan.[35]

1945-yildan keyin Kanadaning rasmiy siyosati Sharqiy Yevropadan kelgan muhojirlarni fashistlar Germaniyasi uchun jang qilgan boʻlsalar ham, ular anti-kommunistik boʻlganlarida qabul qilish edi. Misol uchun, asosan Galisiyadagi ukrainaliklardan yollangan Galizien 14-Vaffen SS diviziyasining faxriylari Kanadaga joylashdilar.[50] 14-Vaffen-SS diviziyasining harbiylari urush jinoyatlarini sodir etganliklari eʼtiborga olinmadi, chunki ular Sovuq urush uchun foydali deb hisoblangan.[50] Ontario shtatidagi Okvill shahridagi jamoat yodgorligi 14-SS divizioni askarlarini qahramon sifatida sharaflaydi.[51] 1980-yillardan boshlab, yahudiy guruhlari Kanada hukumati 1940—1950-yillarda Kanada hukumati ochiq qoʻllar bilan kutib olgan Sharqiy Yevropadan Axis hamkorlarini deportatsiya qilish uchun Kanada hukumatini lobbi qila boshladilar.[21] 1997-yilda Kanadadagi Saymon Vizental markazi operatsiyalari boshligʻi Sol Littmanning hisobotida Kanada 1950-yilda 14-Vaffen-SS boʻlimining 2000 nafar faxriylarini hech qanday tekshiruvsiz qabul qilganligi, Amerikaning „60 daqiqa“ yangiliklar dasturi Kanada Boltiqboʻyi davlatlaridan kelgan 1000 ga yaqin SS faxriylariga Kanada fuqarosi boʻlishga ruxsat berganligini koʻrsatdi va Jerusalem Post Kanadani fashistlarning urush jinoyatchilari uchun „deyarli baxtli boshpana“ deb atagan.[52] Kanadalik yahudiy tarixchisi Irving Abellaning taʼkidlashicha, Sharqiy yevropaliklar uchun urushdan keyingi Kanadaga kirishning eng yaxshi usuli „SS tatuirovkasini koʻrsatish edi. Bu sizning kommunizmga qarshi ekanligingizni isbotlardi“.[52] Yahudiy guruhlari bosimiga qaramay, Kanada hukumati kanadalik saylovchilarning katta qismini tashkil etuvchi Sharqiy Yevropadagi saylovchilarni xafa qilishdan qoʻrqib, natsist urush jinoyatchilarini deportatsiya qilishga majbur boʻldi.[52]

Bugungi kunda Kanada yahudiylari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bugungi kunda Kanadadagi yahudiy madaniyati amaldagi yahudiylar va dinga amal qilmaslikni tanlaganlar (dunyoviy yahudiylar) tomonidan saqlanadi. Kanadadagi deyarli barcha yahudiylar ikki rasmiy tildan birida gaplashadi, lekin koʻpchilik fransuz tilidan ingliz tilida gaplashadi. Aksariyat Ashkenazi yahudiylari ingliz tilida birinchi til sifatida gaplashadi, shu jumladan Kvebekdagi koʻpchilik Ashkenazi yahudiylari ham.[53] Kvebekdagi Sefarad yahudiylari, aksincha, koʻpincha fransuz tilini birinchi til sifatida bilishadi. Biroq, bu umumiy tendensiyadan tez-tez istisnolar mavjud va Monrealdagi koʻplab Ashkenazi va Sefarad yahudiylari ikki tilda soʻzlashadi. Diniy marosimlardan tashqari ibroniy tilida gapiradiganlar soni ortib bormoqda, bir nechta yahudiylar esa yahudiy tilini saqlab qolgan.

Yahudiy konfessiyalariga kelsak, Kanada yahudiylarining 26 foizi konservativ, 17 foizi pravoslav, 16 foizi islohotchi, 29 foizi „shunchaki yahudiy“, qolgan 12 foizi esa kichikroq harakatlarga moslashgan. Kanadalik yahudiylar orasida oʻzaro nikohlar nisbatan past, turmush qurgan yahudiylarning 77 foizi yahudiy turmush oʻrtogʻiga ega.[54]

Kanadadagi yahudiylarning aksariyati Ontario va Kvebekda, undan keyin Britaniya Kolumbiyasi, Manitoba va Albertada yashaydi. Toronto eng yirik yahudiy aholi markazi boʻlsa-da, Monreal bu rolni koʻplab ingliz tilida soʻzlashuvchi yahudiy kanadaliklar Torontoga joʻnab ketgunga qadar oʻynagan, chunki 1970-yillarda Kvebekda millatchi siyosiy partiyalarning kuchayishi va Kvebekning til qonuni natijasida Kvebek federatsiyani tark etishi mumkinligidan qoʻrqishgan.[55]

Tugʻilishning pastligi tufayli yahudiy aholisi juda sekin oʻsib bormoqda. Kanadalik yahudiylarning aholisi Sobiq Sovet Ittifoqi, Isroil va boshqa mamlakatlardan koʻp immigratsiyaga qaramay, 1991-yildan 2001-yilgacha atigi 3,5 foizga oʻsdi.[56]

Soʻnggi paytlarda antisemitizm tobora ortib borayotgan tashvishga aylanib bormoqda, soʻnggi yillarda antisemitizm hodisalari haqidagi xabarlar keskin ortib bormoqda. Bunga Devid Ahenakyu va Ernst Zündel tomonidan yaxshi eʼlon qilingan antisemit fikrlar kiradi. 2009-yilda antisemitizmga qarshi kurash boʻyicha Kanada parlament koalitsiyasi barcha toʻrtta asosiy federal siyosiy partiyalar tomonidan antisemitizmni, yaʼni yangi antisemitizmni tekshirish va unga qarshi kurashish uchun tashkil etilgan.[57] Biroq, antisemitizm Kanadada yahudiylar koʻp boʻlgan koʻplab mamlakatlarga qaraganda kamroq tashvishlantirmoqda. B’nai B’rith Inson huquqlari boʻyicha ligasi voqealarni kuzatib boradi va bu hodisalarning yillik auditini tayyoraydi.


Kanadadagi yahudiylarning tugʻilish darajasi Qoʻshma Shtatlardagidan ancha yuqori. 2001-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra TFR 1,91 ni tashkil qiladi. Bu Kanadada koʻp sonli pravoslav yahudiylarning mavjudligi bilan bogʻliq. Aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, yahudiylarning tugʻilish darajasi va TFR nasroniylar (1,35), buddistlar (1,34), dinsizlar (1,41) va sikxlar (1,9) populyatsiyalaridan yuqori, ammo hindularnikidan (2,05) va va musulmonlar (2.01) biroz pastroq.[58]

21-asrda Kanadada antisemitistik vandalizm va 2013-yil avgust oyida Vinnipegda va Torontoning katta qismida natsistlarning ramzlarini purkash hollari soni bilan antisemitistik voqealar koʻlami ortdi.[59][60]

2014-yil 26-fevralda Kanada tarixida birinchi marta B’nai Brith Canada parlament tepaligiga tashrif buyurgan va bosh vazir, elchilar bilan uchrashgan Sefarad jamoasi rahbarlari, faollari, xayriyachilar va maʼnaviyat yetakchilaridan iborat rasmiy delegatsiyaga boshchilik qildi. va boshqa nufuzli shaxslar.[61]

Isroillik kanadaliklar va yahudiy kanadaliklar Torontoda Yom Haʼatzmautni nishonlashmoqda.

21-asr boshidan beri Kanadaga yahudiylarning immigratsiyasi davom etdi va yillar oʻtishi bilan ularning soni ortib bordi. Fransiyada antisemitizm harakatlarining kuchayishi va zaif iqtisodiy sharoitlar tufayli, yangi kelgan yahudiylarning aksariyati fransuz yahudiylari boʻlib, ular, asosan, yangi iqtisodiy imkoniyatlarni qidirmoqdalar (Isroilda yoki boshqa joylarda, Kanada fransuz yahudiylari yashash uchun eng yaxshi yoʻnalishlardan biri hisoblanadi).[62] Xuddi shu sabablarga koʻra va madaniy va til yaqinligi tufayli Belgiya-Yahudiy hamjamiyatining bir nechta aʼzolari Kanadani yangi uy sifatida tanlaydilar. Monrealdagi yahudiy jamiyati nafaqat Belgiya va Fransiyadan, balki Yevropa va dunyoning boshqa qismlaridan kelgan bu muhojirlarni jalb qilish va ularni oʻz uyidagidek his qilish uchun harakat qilmoqda.[63] Argentina yahudiylarining va Lotin Amerikasining boshqa qismlaridan immigratsiyasi ham mavjud, Argentina Lotin Amerikasidagi eng katta yahudiy jamiyati va Amerika Qoʻshma Shtatlari va Kanadaning oʻzidan keyin uchinchi oʻrinda turadi.[64] Biroq, fransuz yahudiylari emigratsiyasining vazni muvozanatli boʻlishi kerak, chunki u yiliga jami 2000 dan 3000 kishigacha (Fransiyadagi ~ 500 000 kishilik jamiyatdan) va bu ikki ming kishining faqat bir foizi Kanadaga boradi.

Bundan tashqari, Kanadaga oʻqish va ishlash uchun koʻchib kelgan isroillik yahudiylarning faol aholisi bor. Kanadadagi Isroil hamjamiyati oʻsib bormoqda va u 30 000 kishiga ega boʻlgan eng yirik Isroil diaspora guruhlaridan biridir.[64] Kanadaga kelgan isroillik yahudiylarning kichik bir qismi Efiopiya yahudiylaridir.

Demografiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Viloyat yoki hudud boʻyicha yahudiy kanadaliklar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kanadadagi yahudiylarning ulushi, 2001-yil.
Kanada-yahudiy-aholisi-2019-maʼlumotlar

Kanada Statistik maʼlumotlariga va Kanada Birlashgan Yahudiy Federatsiyalari maʼlumotlariga koʻra 2011-yilda Kanadadagi viloyat va hudud boʻyicha yahudiy Kanada aholisi:[65]

Viloyat yoki hudud Yahudiylar soni Foiz
 Canada  Canada 391 665 1,2 %
Ontario 226 610 1,8 %
Quebek 93 625 1,2 %
Britaniya Kolumbiyasi 35 005 0,8 %
Alberta 15 795 0,4 %
Manitoba 14 345 1,2 %
Yangi Shotlandiya 2910 0,3 %
Sasketchevan 1905 0,2 %
Yangi Brunsvick 860 0,1 %
Nyufoundland va Labrador 220 0,0 %
Shahzoda Eduard oroli 185 0,1 %
Yukon 145 0,4 %
Shimoli-gʻarbiy hududlar 40 0,1 %
Nunavat 15 0,1 %

Shahar boʻyicha yahudiy kanadaliklar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
2001 2011[66] Trend
Shahar Aholi yahudiylar Foiz Aholi yahudiylar Foiz
Katta Toronto hududi 5 081 826 179,100 3,5 % 6 054 191 188 710 3,1 % ▲ 5,4 %
Katta Monreal 3 380 645 92 975 2,8 % 3 824 221 90 780 2,4 % Decrease 2,4 %
Kattaroq Vankuver 1 967 480 22 590 1,1 % 2 313 328 26 255 1,1 % ▲ 16,2 %
Kalgari 943 315 7950 0,8 % 1 096 833 8335 0,8 % ▲ 4,8 %
Ottava 795 250 13 130 1,7 % 883 390 14 010 1,6 % ▲ 6,7 %
Edmonton 666,105 4920 0,7 % 812 201 5550 0,7 % ▲ 12,8 %
Vinnipeg 619 540 14 760 2,4 % 663 617 13 690 2,0 % Decrease 7,2 %
Hamilton 490 270 4,675 1,0 % 519 949 5,110 1,0 % ▲ 9,3 %
Kitchener-Waterloo 495 845 1950 0,4 % 507 096 2,015 0,4 % ▲ 3,3 %
Halifax 355 945 1985 0,6 % 390 096 2120 0,5 % ▲ 6,8 %
London 336 539 2290 0,7 % 366 151 2675 0,7 % ▲ 16,8 %
Viktoriya 74,125 2595 3,5 % 80 017 2740 3,4 % ▲ 5,6 %
Vindzor 208 402 1525 0,7 % 210 891 1515 0,7 % Decrease 0,7 %

Ijtimoiy-iqtisodiyot

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Taʼlim

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mamlakat boʻylab koʻplab yahudiylarning kunlik maktablari, shuningdek, bir qator Yeshivot mavjud. Torontoda yahudiy bolalarning taxminan 40 % yahudiy boshlangʻich maktablarida va 12 % yahudiy oʻrta maktablarida oʻqishadi. Monreal uchun koʻrsatkichlar yuqoriroq: mos ravishda 60 % va 30 %. Yahudiy boshlangʻich maktablarida qatnashish boʻyicha milliy oʻrtacha koʻrsatkich kamida 55 % ni tashkil qiladi.[67]

Kanadalik yahudiylar Kanadaning yetakchi oliy oʻquv yurtlari talabalari tarkibining salmoqli foizini tashkil qiladi. Masalan, Toronto universitetida kanadalik yahudiylar talabalar sonining 5 foizini tashkil qiladi, bu Kanadadagi yahudiylarning ulushidan 5 baravar koʻp.[68]

Kanadadagi yahudiylar jamiyati mamlakatdagi eng maʼlumotli guruhlardan biridir. 1991-yilda Torontodagi oʻnta shifokor va stomatologdan toʻrttasi yahudiy boʻlib, milliy miqyosda kanadaliklarga qaraganda toʻrt baravar koʻp yahudiylar aspiranturani tamomlaganlar. Xuddi shu tadqiqotda kanadalik yahudiylarning 43 foizi bakalavr yoki undan yuqori maʼlumotga ega ekanligi aniqlandi. Britaniya kelib chiqishi boʻlganlar uchun taqqoslanadigan koʻrsatkich 19 foizni va butun Kanada aholisi uchun atigi 16 foizni tashkil qiladi.[69][70]

2016-yilda 25-64 yoshdagi kattalar kanadalik yahudiylarning 80 foizi bakalavr darajasiga ega boʻlgan, Kanada aholisining atigi 29 foizi esa bakalavr darajasiga ega edi. Ushbu yosh oraligʻidagi kanadalik yahudiylarning qoʻshimcha 37 foizi aspirantura yoki professional darajaga ega edi.[54]

Kanadalik yahudiylar Kanada aholisining taxminan bir foizini tashkil qiladi, ammo Kanadadagi eng nufuzli universitetlarning talabalari sonining sezilarli darajada katta qismini tashkil qiladi.[71]

Reputatsiya reytingi (Maklin)[72] Universitet Yahudiy talabalar[68][73][74] Talabalar sonining %[68]
1 Toronto universiteti 3000 5 %
2 Britaniya Kolumbiyasi universiteti 1000 2 %
3 Vaterloo universiteti 1200 3 %
4 MakGill universiteti 3550 10 %
5 Makmaster universiteti 900 3 %
7 Qirolicha universiteti 2000 7 %
8 Gʻarbiy Ontario universiteti 3250 10 %
15 Ryerson universiteti 1650 3 %
17 Konkordiya universiteti 1125 3 %
18 Ottava universiteti 850 2 %
20 York universiteti 4000 7 %

Bandlik darajasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1880-yillardagi yahudiylarning ommaviy immigratsiyasidan oldin, Kanada yahudiy jamoasi Kanadadagi boshqa etnik guruhlarga nisbatan nisbatan boy edi, bu ajralib turadigan xususiyat bugungi kungacha davom etmoqda.  18- va 19-asrlarda yuqori tabaqadagi yahudiylar moʻyna savdogarlari, savdogarlar va tadbirkorlar boʻlishga moyil edilar.[75]

20-asrning oxirida yahudiylarning aksariyat uy xoʻjaliklari boshliqlari oʻz-oʻzini ish bilan taʼminlaydigan ulgurji sotuvchilar, chakana sotuvchilar yoki savdogarlar edi, garchi koʻp sonli yahudiylar 1900- va 1910-yillarning boshlarida, xususan, tikuvchilik sohasida koʻk yoqali ishchi kuchiga kira boshladila. 1915-yilga kelib, Toronto yahudiy jamoasining yarmi oʻz-oʻzini ish bilan taʼminlagan, qolgan qismi esa mehnat bozorining ikkilamchi segmentida asosan yahudiy boʻlmaganlar tomonidan ishlaydigan koʻk yoqali ishchilar edi. 1930-yillarning boshlariga kelib, Torontoda yahudiylarga qarashli 400 ga yaqin kiyim-kechak doʻkonlari va fabrikalari mavjud edi va oq rangli Anglo-Sakson ishlab chiqaruvchilarining bu sektordagi nazorati umuman yoʻq edi. Geograf Daniel Xiebert shunday deb yozgan edi: „Yahudiy tadbirkorlari muvaffaqiyatga erishdilar, chunki ular oʻz etnik guruhlari ichidagi resurslarga, masalan, yahudiylarga qarashli kiyim-kechak chakana savdo doʻkonlarining koʻpligi va ayniqsa, malakali etnik ishchi kuchining mavjudligiga tayanishi mumkin edi“.[76] 1930-yilda lombardlarda ishlaydigan kanadaliklarning yarmi yahudiy edi. Oʻsha yili yahudiylarning atigi 2,2 foizi huquq yoki tibbiyot sohasida ishlagan (garchi bu Kanadadagi umumiy koʻrsatkich 1,1 foizdan ikki baravar koʻp).[77]

Kanadalik yahudiylarning 1940-yillar va asr oʻrtalarigacha mehnat va kasaba uyushmalari faolligidagi ishtiroki diqqatga sazovordir. Kanada yahudiy mehnat qoʻmitasi, aʼzolari soni 50 000 kishiga yetgan, yirik yahudiy aʼzosi boʻlgan kasaba uyushmalarini, shu jumladan Xalqaro Ayollar tikuvchilik ishchilari uyushmasi, Birlashgan kiyim-kechak ishchilari kasaba uyushmasi va Birlashgan qalpoq, qalpoq va paxta ishchilari uyushmasi.[78] Ikkinchi Jahon Urushidan keyin yahudiy kanadaliklar ishda tarkibiy antisemitizmga qarshi kurashga eʼtibor qaratdilar.[79] Kanadadagi koʻplab universitetlar, majlislar zallari, banklar, taʼlim muassasalari, professional uyushmalar va bizneslar yahudiy arizachilarni kamsitishdi yoki ishtirok etishni va kvotalar orqali koʻtarilishni cheklashdi.[80]


1960-yillarning oxiri va 1970-yillarning boshlarida yahudiy advokatlarining oʻz jamiyatidan tashqarida advokatlik bilan shugʻullanishi mumkin boʻldi, natijada 1990-yillarda Kanadaning yirik yuridik firmalarida ishlagan yahudiy advokatlar soni sezilarli darajada koʻpaydi. 1960-yilgi tadqiqot shuni koʻrsatdiki, yahudiylarning 40 foizi oʻz sinfining eng yaxshi 10 foizida baholarga ega boʻlsa-da, soʻralgan yahudiy yuristlarning atigi 8 foizi yirik yuridik firmalarda ishlagan, bu esa ish haqining pasayishiga olib kelgan. 1990-yillarga kelib, yirik firmalarda ishlaydigan yahudiylar va yahudiy boʻlmaganlar soni koʻproq yoki kamroq tenglashdi.[81]

Iqtisodiyot

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Environics tadqiqot instituti tomonidan Kanada yahudiy jamoasining 2018-yildagi tadqiqotiga koʻra, uy xoʻjaliklarining yillik daromadi quyidagicha boʻlgan:[82]

Uy xoʻjaligining yillik daromadi
Daromad namuna foizlari
75 ming dollardan kam 21 %
75-150 ming dollar 24 %
150 ming dollar va undan yuqori 22 %
Bilmayman/Javob yoʻq 32 %

Boylik

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Fayl:Photo of bronfman.jpg
Samuel Bronfman — Kanadalik yahudiylar oilasi Bronfmanlar sulolasining aʼzosi.

Kanadalik yahudiylarning aksariyati oʻrta sinfga (45 000 dollardan 120 000 dollargacha[83] daromad sifatida belgilangan) yoki oʻrtadan yuqori sinfga kirsa-da, baʼzi kanadalik yahudiy oilalar favqulodda iqtisodiy muvaffaqiyatlarga erishdilar. Bronfmanlar,[84] Belzberglar, Olmoslar, Reyxmanlar,[85] va Shermanlar kabi taniqli Kanada yahudiy oilalari Kanadadagi yahudiylar orasida haddan tashqari boylikning choʻqqisini ifodalaydi. Kanadalik yahudiylar Kanada biznesining 100 ta eng boy kanadaliklar roʻyxatining taxminan 17 foizini tashkil qiladi.[86]

Qashshoqlik

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kanadalik yahudiylarning nisbiy iqtisodiy muvaffaqiyati Kanada yahudiy jamoasida qashshoqlik yoʻqligini koʻrsatmaydi. 2015-yil holatiga koʻra, 15 yoshdan oshgan kanadalik yahudiylarning oʻrtacha daromadi 30,670 dollarni tashkil etadi va Kanada yahudiylarining 14,6 foizi qashshoqlik chegarasidan pastda yashaydi, qashshoqlik Toronto hududidagi yahudiylar orasida toʻplangan.[87] (Taqqoslash uchun, yahudiy boʻlmagan kanadaliklar ulushi qashshoqlik chegarasidan pastda 14,8 % ni tashkil qiladi). Yahudiy erkaklarga qaraganda biroz koʻproq yahudiy ayollar qashshoqlikda yashaydilar va qashshoqlik eng koʻp 15-24 yoshdagi kanadalik yahudiylar va 65 yoshdan oshganlar orasida toʻplangan. Qashshoqlik darajasi faqat oʻrta maʼlumotga ega boʻlgan kanadalik yahudiylar orasida eng koʻp toʻplangan va aspirantura darajasiga ega boʻlganlar orasida eng past qashshoqlik darajasi bilan erishilgan taʼlim darajasi bilan kuchli bogʻliqlik mavjud.[88]

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Yaqin Sharq Kanadaliklar
  • Tarixiy yahudiy mahallasi, Monreal
  • Isroillik kanadaliklar
  • Kanadadagi pravoslav yahudiy jamoalari roʻyxati
  • Kanadalik yahudiylarning roʻyxati
  • Kanadada antisemitizm

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „JEWISH POPULATION IN THE WORLD AND IN ISRAEL“ (PDF). CBS. 2011-10-26da asl nusxadan (PDF) arxivlandi. Qaraldi: 2011-11-22. {{cite magazine}}: Cite magazine requires |magazine= (yordam)
  2. ↑ „The Canadian Jewish Experience“. Jcpa.org (1975-yil 16-oktyabr). Qaraldi: 2011-yil 22-noyabr.
  3. ↑ „2011 National Household Survey: Data tables: Religion“. Statistics Canada (2011). Qaraldi: 9-sentabr 2014-yil.
  4. ↑ „2011 National Household Survey: Data tables: Ethnic Origin“. Statistics Canada (2011). Qaraldi: 9-sentabr 2014-yil.
  5. ↑ Shahar. „The Jewish Population of Canada – 2016 National Household Survey“. Berman Jewish Databank (2011). Qaraldi: 9-sentabr 2014-yil.
  6. ↑ „Basic Demographics of the Canadian Jewish Community“. The Centre for Israel and Jewish Affairs (2011). 2-dekabr 2013-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9-sentabr 2014-yil.
  7. ↑ "Jewish Population of the World". Jewish Virtual Library. 2012. https://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Judaism/jewpop.html. Qaraldi: 9-sentabr 2014-yil. 
  8. ↑ Sheldon Godfrey and Judy Godfrey.
  9. ↑ Brandeau, Esther Dictionary of Canadian Biography Online
  10. ↑ Canadaʼs Jews: A Social and Economic Study of Jews in Canada in the 1930s.
  11. ↑ Arnold. „Exhibition celebrates history of Quebec City Jews – The Canadian Jewish News“. Cjnews.com (28-may 2008-yil). Qaraldi: 18-avgust 2017-yil.[sayt ishlamaydi]
  12. ↑ 12,0 12,1 Canadaʼs Entrepreneurs: From The Fur Trade to the 1929 Stock Market Crash: Portraits from the Dictionary of Canadian Biography.
  13. ↑ Search Out the Land: The Jews and the Growth of Equality in British Colonial America, 1740-1867.
  14. ↑ Denis Vaugeois, „Hart, Ezekiel“, in Dictionary of Canadian Biography, vol. 7, University of Toronto/Université Laval, 2003, accessed June 9, 2013, online
  15. ↑ „The Jewish Community of Montreal“. The Museum of the Jewish People at Beit Hatfutsot. 2018-yil 25-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 23-iyun.
  16. ↑ Hinshelwood, N.M.. Montreal and Vicinity: being a history of the old town, a pictorial record of the modern city, its sports and pastimes, and an illustrated description of many charming summer resorts around. Canada: Desbarats & co. by commission of the City of Montreal and the Department of Agriculture, 1903 — 55-bet. Qaraldi: 1-yanvar 2012-yil. 
  17. ↑ „Archived copy“. 2006-yil 27-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2006-yil 9-sentyabr.
  18. ↑ Schoenfeld. „Jewish Canadians“. The Canadian Encyclopedia. Qaraldi: 29-iyun 2020-yil.
  19. ↑ Isidore Singer. The Jewish Encyclopedia: A Descriptive Record of the History, Religion, Literature, and Customs of the Jewish People from the Earliest Times to the Present Day. Funk & Wagnalls, 1907 — 286-bet. 
  20. ↑ Singer and Adler. The Jewish Encyclopedia: A Descriptive Record of the History, Religion, Literature, and Customs of the Jewish People from the Earliest Times to the Present Day. Funk & Wagnalls, 1907 — 286-bet. 
  21. ↑ 21,00 21,01 21,02 21,03 21,04 21,05 21,06 21,07 21,08 21,09 21,10 21,11 21,12 21,13 21,14 21,15 21,16 21,17 21,18 Schoenfeld. „Jewish Canadians“. The Canadian Encyclopedia. Qaraldi: 29-iyun 2020-yil.
  22. ↑ Hinshelwood, N.M.. Montreal and Vicinity: being a history of the old town, a pictorial record of the modern city, its sports and pastimes, and an illustrated description of many charming summer resorts around. Canada: Desbarats & co., 1903 — 53-bet. ISBN 978-0-226-49407-4. Qaraldi: 1-yanvar 2012-yil. 
  23. ↑ „Canada's first Jewish mayor dies suddenly“. The Ottawa Citizen. 121st Year-jild, № 403. 1-fevral 1964-yil. 15-bet.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  24. ↑ „Ida Siegel with Edmund Scheuer at the Canadian Jewish Farm School, Georgetown“. Ontario Jewish Archives. Qaraldi: 1-iyul 2014-yil.
  25. ↑ Bitonti, Daniel. „Remembering Toronto's Christie Pits Riot“. Theglobeandmail.com (9-avgust 2013-yil). Qaraldi: 18-avgust 2017-yil.
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 26,3 Wilton, P (9-dekabr 2003-yil). „Days of shame, Montreal, 1934“. Canadian Medical Association Journal. 169-jild, № 12. 1329-bet. PMC 280601. PMID 14662683.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  27. ↑ Lazarus, David. „Doctor was central figure in 1934 hospital strike“. The Canadian Jewish News (25-noyabr 2010-yil). Qaraldi: 21-iyul 2021-yil.
  28. ↑ „Dr. Sam Rabinovitch and The Notre-Dame Hospital Strike - Hôpital Notre-Dame - Museum of Jewish Montreal“ (en). imjm.ca. Qaraldi: 21-iyul 2021-yil.
  29. ↑ Miller, Yvette Alt. „Montreal's Days of Shame: When 75 Doctors Went on Strike until a Jewish Doctor Resigned“ (en). aishcom (18-iyul 2021-yil). Qaraldi: 21-iyul 2021-yil.
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 „1: Yiddish culture in Western Canada“. 2011-yil 16-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 18-may.
  31. ↑ Goldsborough. „MHS Transactions: The Contribution of the Jews to the Opening and Development of the West“. Mhs.mb.ca. Qaraldi: 18-avgust 2017-yil.
  32. ↑ „Story of Saskatchewan's Jewish farmers goes to national museum“. CBC News (12-iyul 2013-yil). Qaraldi: 18-may 2016-yil.
  33. ↑ Smith, p.123
  34. ↑ Schoenfeld. „Jewish Canadians“. The Canadian Encyclopedia (2012-yil 3-dekabr). Qaraldi: 2020-yil 29-may.
  35. ↑ 35,0 35,1 35,2 35,3 35,4 35,5 35,6 35,7 Waller. „Montreal, Canada“. Jewish Virtual Library. Encyclopedia Judacia. Qaraldi: 29-iyun 2020-yil.
  36. ↑ Jewish Canadian service in the Second World War
  37. ↑ 37,0 37,1 Curtis. „The Bronfman Family“. The Canadian Encyclopedia. Qaraldi: 30-iyun 2020-yil.
  38. ↑ Ester Reiter and Roz Usiskin, „Jewish Dissent in Canada: The United Jewish Peopleʼs Order“, paper presented on May 30, 2004 at a forum on „Jewish Dissent in Canada“, at a conference of the Association of Canadian Jewish Studies (ACJS) in Winnipeg.
  39. ↑ Benazon. „Forum on Jewish Dissent“. Vcn.bc.ca (2004-yil 30-may). Qaraldi: 2011-yil 18-may.
  40. ↑ Franklin Bialystok, Delayed Impact: The Holocaust and the Canadian Jewish Community (Montreal: McGill-Queenʼs University Press, 2000) pp 7-8
  41. ↑ 41,0 41,1 Menkis. „Abraham L. Feinberg“. Jewish Virtual Encyclopedia. Encyclopaedia Judaica. Qaraldi: 23-iyun 2020-yil.
  42. ↑ Sangster, Dorothy. „The Impulsive Crusader of Holy Blossom“. MacLean's (1-oktabr 1950-yil). 2021-yil 16-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 23-iyun 2020-yil.
  43. ↑ 43,0 43,1 Girard, Philip  Bora Laskin: Bringing Law to Life, Toronto: University of Toronto Press, 2015 page 251
  44. ↑ 44,0 44,1 44,2 Levine, Allan Seeking the Fabled City: The Canadian Jewish Experience, Toronto: McClelland & Stewart, 2018 p.219
  45. ↑ Smith, p. 215
  46. ↑ Smith, p. 216
  47. ↑ Smith, p. 218
  48. ↑ Canadian Jewish News. „Archive collects stories of Southern African Jews“ (2-sentabr 2014-yil). Qaraldi: 15-noyabr 2015-yil.
  49. ↑ 49,0 49,1 „Louis Rasminsky“. Jewish Virtual Encyclopedia. Encyclopaedia Judaica. Qaraldi: 30-iyun 2020-yil.
  50. ↑ 50,0 50,1 Littman, Sol Pure Soldiers Or Sinister Legion: The Ukrainian 14th Waffen-SS Division, Montreal: Black Rose, 2003 p.180
  51. ↑ Pugliese, David. „Canadian government comes to the defence of Nazi SS and Nazi collaborators but why?“. Ottawa Citizen (17-may 2018-yil). Qaraldi: 30-iyun 2020-yil.
  52. ↑ 52,0 52,1 52,2 Tugend, Tom. „Canada admits letting in 2,000 Ukrainian SS troopers“. Jewish News of Northern California (7-fevral 1997-yil). Qaraldi: 29-iyun 2020-yil.
  53. ↑ Meland. „Why do Montreal Jews speak English?“. National Observatory on Language Rights (2016-yil 10-iyun). 2021-yil 24-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 23-iyun.
  54. ↑ 54,0 54,1 „Project Details“. www.environicsinstitute.org. Qaraldi: 2021-yil 29-iyun.
  55. ↑ „Statistics canada: 2001 Community Profiles“. 2.statcan.ca (2002-yil 12-mart). 2005-yil 22-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 18-may.
  56. ↑ „Microsoft Word - Canada_Part1General Demographics_Report.doc“. Jfgv.org. Qaraldi: 2011-yil 18-may.
  57. ↑ „CanadianParliamentaryCoalitiontoCombatAntisemitism“. Cpcca.ca. 2011-yil 6-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 18-may.
  58. ↑ „Report on the Demographic Situation in Canada (Catalogue no. 91-209-XIE)“. Statistics Canada (2005). 30-oktabr 2008-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 25-avgust.
  59. ↑ McQueen, Cynthia. „Anti-Semitic vandalism in motion across GTA“. Theglobeandmail.coom (12-avgust 2013-yil). Qaraldi: 18-avgust 2017-yil.
  60. ↑ „Antisemitism In Canada: Swastikas In Winnipeg“. Jewsnews.co.il (14-avgust 2013-yil). 2016-yil 21-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 18-avgust 2017-yil.
  61. ↑ Shefa. „Sephardi delegation heads to Ottawa, meets PM – The Canadian Jewish News“. Cjnews.com (2-mart 2015-yil). Qaraldi: 18-avgust 2017-yil.
  62. ↑ „The destination of French Jews, Canada“. I24news.fr. 6-oktabr 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 1-iyul 2015-yil.
  63. ↑ The Canadian Jewish News. „Will Jews flee Belgium and France for Quebec?“. Qaraldi: 7-iyun 2015-yil.
  64. ↑ 64,0 64,1 The Jewish Agency for Israel. „The Jewish Community of Canada: A History of the Canadian Jewish Community“. 2014-yil 3-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 23-iyun.
  65. ↑ http://www.jewishdatabank.org/Studies/downloadFile.cfm?
  66. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“. www.jewishdatabank.org. Qaraldi: 2019-yil 29-iyun.
  67. ↑ „Jews of Canada“. Jafi.org.il (2008-yil 2-dekabr). 2012-yil 8-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 22-noyabr.
  68. ↑ 68,0 68,1 68,2 „Top 60 Jewish Schools - Hillel“. Default. Qaraldi: 2021-yil 26-iyun.
  69. ↑ „From Immigration To Integration – Chapter Sixteen“. Bnaibrith.ca. 2012-yil 30-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 20-noyabr.
  70. ↑ „The Institute for International Affairs Page“. Bnaibrith.ca. 2012-yil 30-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 20-noyabr.
  71. ↑ „Carleton University – Hillel: The Foundation for Jewish Campus Life“. Hillel (2008-yil 8-yanvar). Qaraldi: 2011-yil 9-dekabr.
  72. ↑ „Canada's best universities by reputation: Rankings 2021“ (en). Macleans.ca (2020-yil 8-oktyabr). Qaraldi: 2021-yil 29-iyun.
  73. ↑ „Mcgill University - Hillel College Guide“ (2017-yil 28-iyun). 2017-yil 28-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 26-iyun.
  74. ↑ „Concordia University Sir George And Loyola Campus - Hillel College Guide“ (2017-yil 28-iyun). 2017-yil 28-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 26-iyun.
  75. ↑ „Economic Life | Multicultural Canada“. Multiculturalcanada.ca. 2011-yil 13-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 22-noyabr.
  76. ↑ Hiebert, Daniel (1993). „Jewish Immigrants and the Garment Industry of Toronto, 1901-1931: A Study of Ethnic and Class Relations“. Annals of the Association of American Geographers. 83-jild, № 2. 243–271-bet. doi:10.1111/j.1467-8306.1993.tb01934.x. JSTOR 2563495. Qaraldi: 16-dekabr 2021-yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  77. ↑ Kay. „The story of Jewish immigrants to Canada, and how they prospered“. The Canadian Jewish News. The Canadian Jewish News (23-yanvar 2019-yil). Qaraldi: 16-dekabr 2021-yil.
  78. ↑ Godwin. „A legacy worth fighting for: the Left and the Jewish community“. PressProgress. The Broadbent Institute (12-sentabr 2017-yil). Qaraldi: 16-dekabr 2021-yil.
  79. ↑ Frager, Ruth A.; Patrias, Carmela (2015). „Ethnic, Class and Gender Dynamics among Jewish Labour Activists and Jewish Human Rights Activists“. Canadian Jewish Studies / Études juives canadiennes. 21-jild, № 1. 143–160-bet. Qaraldi: 16-dekabr 2021-yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  80. ↑ Berton. „No Jews Need Apply“. Maclean's. St. Joseph Communications. 2021-yil 16-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 23-iyun.
  81. ↑ Nigro. „The Jewish Immigrant Experience and the Practice of Law in Montreal, 1830 to 1990“. CanLII. Qaraldi: 16-dekabr 2021-yil.
  82. ↑ Neuman. „2018 Survey of Jews in Canada“. Environics Institute. Qaraldi: 4-iyul 2021-yil.
  83. ↑ Hogan. „Who is Canada's middle class?“. CBC. CBC Radio-Canada. Qaraldi: 22-sentabr 2021-yil.
  84. ↑ Curtis. „Bronfman Family“. The Canadian Encyclopedia. Historica Canada. Qaraldi: 22-sentabr 2021-yil.
  85. ↑ Niosi. „Reichmann Family“. The Canadian Encyclopedia. Historica Canada. Qaraldi: 22-sentabr 2021-yil.
  86. ↑ „Canada's Richest People: The Complete Top 100 Ranking“. Canadian Business. St. Joseph Communications. 2019-yil 23-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 23-iyun.
  87. ↑ „Community Profiles - Jewish Canada“. Jewish Federations of Canada. JFC-UIA. 2021-yil 9-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 23-iyun.
  88. ↑ Shahar. „2011 National Household Survey Analysis The Jewish Population of Canada (Parts 3 and 4)“. Jewish Federations of Canada - UIA. Jewish Federations of Canada - UIA. Qaraldi: 4-iyul 2021-yil.

Eslatmalar

  1. ^ Data based on a study by Jewish People Policy Institute (JPPI).
  2. ^ Data based on a study by Jewish People Policy Institute (JPPI).

Bibliografiya

Birlamchi manbalar

  • Jacques J. Lyons and Abraham de Sola, Jewish Calendar with Introductory Essay, Montreal, 1854
  • Le Bas Canada, Quebec, 1857
  • People of Lower Canada, 1860
  • The Star (Montreal), December 30, 1893.

Qoʻshimcha oʻqish uchun

  • Abella, Irving. Koʻp rangli palto. Toronto: Porterning asosiy kitoblari, 1990-yil.
  • Godfrey, Sheldon va Godfrey, Judith. Erni qidiring. Monreal: MakGill universiteti nashriyoti, 1995-yil.
  • Jedvab, Jek. 21-asrda Kanada yahudiylari: shaxs va demografiya (2010)
  • Leonoff, Kiril. Kashshoflar, Pedlars va Namoz shollari: Miloddan avvalgi va Yukondagi yahudiy jamoalari. 1978-yil.
  • 0-929091-04-3
  • Shrayber. Kanada. Shengold yahudiy entsiklopediyasi Roklend, MD: 2001-yil.ISBN 1-887563-66-0ISBN 1-887563-66-0.
  • Tulchinskiy, Jerald. Ildiz olish. Toronto: Porterning asosiy kitoblari, 1992-yil.
  • Yahudiy agentligining Kanada haqidagi hisoboti

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Kanadada_yahudiylik_dini&oldid=5183713" dan olindi