Kontent qismiga oʻtish

Anton Zeilinger

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Anton Zeilinger
Tavalludi 20-may 1945-yil (1945-05-20) (79 yosh)
Ried im Innkreis
Fuqaroligi Avstriya

Anton Zeilinger (talaffuzi: Anton Zaylinger; 1945-yil 20-mayda tugʻilgan) — avstriyalik kvant fizigi va fizika boʻyicha Nobel mukofoti sovrindori[1]..Vena universitetining faxriy fizika professori va Avstriya Fanlar akademiyasining Kvant optikasi va kvant axboroti institutining olimi[2]. Uning koʻpgina tadqiqotlari kvant oʻzaro bogʻliqligining asosiy jihatlari va qoʻllanishi bilan bogʻliq.

2007-yilda Zeilinger London Fizika Institutining birinchi ochilish marosimida Isaac Newton medalini oldi. „Kvant fizikasi asoslariga qoʻshgan kontseptual va eksperimental hissasi uchun kvant maʼlumotlarining tez rivojlanayotgan sohasi uchun asos boʻldi.“[3][2]. 2022-yil oktyabr oyida Alen Aspect va John Clauser bilan birgalikda Bell tengsizliklarining buzilishini aniqlash ustidagi ishlari uchun fizika boʻyicha Nobel mukofotini oldi[4].

Bolaligi va taʼlim

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Anton Zeilinger 1945-yilda Avstriyaning Ried im Innkreis shahrida, Yuqori Avsriya, tugʻilgan. 1963—1971-yillarda Vena universitetida fizika fakultetida tahsil olgan[5]. 1971-yilda Vena universitetida Helmut Rauch rahbarligi ostida „Dy-single kristalli neytron depolyarizatsiyasi oʻlchovlari“ mavzusidagi dissertatsiya bilan doktorlik darajasini oldi. 1979-yilda Vena Texnologiya Universitetida oʻqituvchi boʻlgan[6][7].

Faoliyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1970-yillarda Zeilinger Vena Atom institutida, 1979-yilgacha Massachusets texnologiya instituti neytron diffraktsiya laboratoriyasida ilmiy xodim boʻlib ishladi. Oʻsha yili universitet professori boʻldi[5].

1981-yilda Zeilinger MTIga fizika fakulteti dotsenti sifatida qaytib, 1983-yilgacha ishladi. 1980—1990-yillarda Vena texnologiya universiteti, Myunxen texnika universiteti, Insbruk universiteti va Vena universitetlarida professor boʻlib ishlagan. Shuningdek, 2004—2013-yillarda Vena shahridagi Kvant optikasi va kvant axboroti institutining direktori boʻlgan[5]. Zeilinger 2013-yilda Vena universitetining faxriy professori boʻldi[5]. 2013-yildan 2022-yilgacha Avstriya Fanlar akademiyasining prezidenti boʻlgan[8].

2006-yildan beri Avstriya Fan va Texnologiya Instituti vasiylik kengashi raisining oʻrinbosari. Zeilinger taklifi bilan boshlangan ulkan loyiha — 2009-yilda fan va texnologiya sohasidagi iqtidorli talabalarni qoʻllab-quvvatlashga bagʻishlangan Traunkirchen xalqaro akademiyasini[9] tashkil etilishi boʻldi. U Douglas Adams tomonidan yozilgan „Galaktika boʻylab avtostop bilan“ qoʻllanmasining muxlisi boʻlib, oʻzining kemasini „42“ deb nomlagan[10].

Tadqiqotlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kvant teleportatsiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Eng mashhur ishi — mustaqil kubitning kvant teleportatsiyasini birinchi marta amalga oshirishi boʻlgan[11]. Keyinchalik bu ishni ikkita Kanar orollari orasidagi 144 kilometrdan ortiq masofada teleportlangan kubitlar[12] va kvant teleportatsiyasini erkin tarqatish manbasini tajriba qildi[13]. Kvant teleportatsiyasi koʻplab kvant axborot protokollarida muhim tushunchadir[14].

Entanglement swapping — chigallikni teleportatsiya qilish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Uning taklifidan soʻng[15], chalkashliklarni almashtirish birinchi marta 1998-yilda Zeilinger guruhi tomonidan eksperimental ravishda amalga oshirildi[16]. Keyinchalik kechiktirilgan tanlovni almashtirish testini oʻtkazish uchun qoʻllandi[17].

Ikki kubitdan tashqari chalkashlik — GHZ-holatlari va ularning amalga oshirilishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Anton Zailinger Julian Voss-Andreae haykalini ushlab turibdi.

Anton Zailinger koʻp zarrachalar chalkashlik sohasini ochishga hal qiluvchi hissa qoʻshdi[18]. 1990-yilda Daniel Grinberger va Michael Horne bilan birinchi boʻlib ikki kubitdan koʻproq chalkashlik ustida ishlagan[19]. Natijada paydo boʻlgan GHZ teoremasi (Grinberger-Xorn-Zeylinger qoidasi) kvant fizikasi uchun asosiy manba hisoblanadi[20].

GHZ holatlari koʻp zarrachalar bilan bogʻlanishning birinchi holatlari boʻlgan[21].

Nihoyat, 1999-yilda u ikkita zarrachadan tashqari chalkashlikning birinchi eksperimental dalillarini[22] va GHZ holatlari uchun kvant nolokalligining birinchi sinovini taqdim etishga muvaffaq boʻldi[23].

Kvant aloqasi, kvant kriptografiyasi, kvant hisoblash

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1998-yilda (2000-yilda nashr etilgan) uning guruhi birinchi boʻlib chigal fotonlar bilan kvant kriptografiyasini amalga oshirdi[24].

Kvant chalkashligini optik kvant hisoblashiga ham qoʻlladi[25]. bir tomonlama kvant hisoblashning birinchi amaliyotini amalga oshirdi[26].

Zeilinger va guruhining katta masofalarga chalkashliklarni taqsimlash boʻyicha tajribalari Dunay daryosining turli qirgʻogʻida joylashgan laboratoriyalar oʻrtasida boʻsh joy va tolaga asoslangan kvant aloqasi teleportatsiyasidan boshlandi[27]..Kanar orollari oʻrtasidagi sinov natijasida sunʼiy yoʻldoshlar bilan kvant aloqasi mumkinligi muvaffaqiyatli namoyish etildi[10].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „The Nobel Prize in Physics 2022“ (inglizcha). NobelPrize.org. Qaraldi: 4-oktyabr 2022-yil.
  2. ↑ 2,0 2,1 „Anton Zeilinger“. www.nasonline.org. Qaraldi: 4-oktyabr 2022-yil.
  3. ↑ „Anton Zeilinger scoops first Isaac Newton medal“ (inglizcha). Physics World (3-oktyabr 2007-yil). Qaraldi: 4-oktyabr 2022-yil.
  4. ↑ Ahlander, Johan; Burger, Ludwig; Pollard, Niklas. „Nobel physics prize goes to sleuths of 'spooky' quantum science“ (inglizcha). Reuters (4-oktyabr 2022-yil). Qaraldi: 4-oktyabr 2022-yil.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 „Anton Zeilinger“. Encyclopedia Britannica.
  6. ↑ „Curriculum Vitae Anton Zeilinger“. Austrian Academy of Sciences (30-sentyabr 2022-yil). 30-avgust 2022-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4-oktyabr 2022-yil.
  7. ↑ „Neutron depolarization measurements on a Dy-single crystal“. Austrian Academy of Sciences (1972). 8-yanvar 2022-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4-oktyabr 2022-yil.
  8. ↑ „Anton Zeilinger – new President of the Austrian Academy of Sciences“. Vienna Center for Quantum Science and Technology (16-mart 2013-yil). 13-oktyabr 2014-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 23-sentyabr 2013-yil.
  9. ↑ „International Academy Traunkirchen“. 19-dekabr 2014-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15-oktyabr 2021-yil.
  10. ↑ 10,0 10,1 Minkel, JR (1-avgust 2007-yil). „The Gedanken Experimenter“. Scientific American. 297-jild, № 2. 94–96-bet. Bibcode:2007SciAm.297b..94M. doi:10.1038/scientificamerican0807-94. PMID 17894178.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format () Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "autogenerated1" defined multiple times with different content
  11. ↑ D. Bouwmeester, J. W. Pan, K. Mattle, M. Eibl, H. Weinfurter & A. Zeilinger, Experimental Quantum Teleportation, Nature 390, 575-579 (1997).
  12. ↑ J.-W. Pan, S. Gasparoni, M. Aspelmeyer, T. Jennewein & A. Zeilinger, Experimental Realization of Freely Propagating Teleported Qubits, Nature 421, 721-725 (2003).
  13. ↑ X.-S. Ma, T. Herbst, T. Scheidl, D. Wang, S. Kropatschek, W. Naylor, B. Wittmann, A. Mech, J. Kofler, E. Anisimova, V. Makarov, T. Jennewein, R. Ursin & A. Zeilinger, Quantum teleportation over 143 kilometres using active feed-forward, Nature 489, 269-273 (2012).
  14. ↑ Shelton. „Yale researchers 'teleport' a quantum gate“ (inglizcha). YaleNews (5-sentyabr 2018-yil). Qaraldi: 4-oktyabr 2022-yil.
  15. ↑ M. Zukowski, A. Zeilinger, M. A. Horne & A.K. Ekert, Event-Ready-Detectors Bell Experiment via Entanglement Swapping, Phys.
  16. ↑ J.-W. Pan, D. Bouwmeester, H. Weinfurter & A. Zeilinger, Experimental entanglement swapping: Entangling photons that never interacted, Phys.
  17. ↑ X.-S. Ma, S.Zotter, J. Kofler, R. Ursin, T. Jennewein, Č.
  18. ↑ D. Greenberger; M. Horne; A. Zeilinger (1-avgust 1993-yil). „Multiparticle Interferometry and the Superposition Principle“. Physics Today. 46-jild, № 8. 22-bet. Bibcode:1993PhT....46h..22G. doi:10.1063/1.881360. 23-aprel 2021-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 21 April 2021.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  19. ↑ D. M. Greenberger, M. A. Horne, A. Shimony & A. Zeilinger, Bell’s Theorem without Inequalities, American Journal of Physics 58, 1131-1143 (1990).
  20. ↑ Daniel M. Greenberger „Going Beyond Bell's Theorem“, . Bell's Theorem, Quantum Theory, and Conceptions of the Universe, 1 Kafatos: , Heidelberg: Springer, 1989 — 69–72-bet. ISBN 978-94-017-0849-4. Qaraldi: 22-aprel 2021-yil. 
  21. ↑ Jian-Wei Pan; Zeng-Bing Chen; Chao-Yang Lu; Harald Weinfurter; Anton Zeilinger; Marek Żukowski (11-may 2012-yil). „Multiphoton entanglement and interferometry“. Rev. Mod. Phys. 84-jild, № 2. 777-bet. arXiv:0805.2853. Bibcode:2012RvMP...84..777P. doi:10.1103/RevModPhys.84.777. 25-may 2021-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 21 April 2021.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  22. ↑ D. Bouwmeester, J.-W. Pan, M. Daniell, H. Weinfurter & A. Zeilinger, Observation of three-photon Greenberger-Horne-Zeilinger entanglement, Phys.
  23. ↑ J.-W. Pan, D. Bouwmeester, M. Daniell, H. Weinfurter & A. Zeilinger, Experimental test of quantum nonlocality in three-photon Greenberger-Horne-Zeilinger entanglement, Nature 403, 515-519 (2000).
  24. ↑ T. Jennewein, C. Simon, G. Weihs, H. Weinfurter & A. Zeilinger, Quantum Cryptography with Entangled Photons, Phys.
  25. ↑ P. Walther, K.J. Resch, T. Rudolph, E. Schenck, H. Weinfurter, V. Vedral, M. Aspelmeyer & A. Zeilinger, Experimental one-way quantum computing, Nature 434 (7030), 169-176 (2005).
  26. ↑ E. Knill, R. Laflamme & G. J. Milburn, A scheme for efficient quantum computation with linear optics, Nature 409, 46-52 (2001).
  27. ↑ Rupert Ursin; Thomas Jennewein; Markus Aspelmeyer; Rainer Kaltenbaek; Michael Lindenthal; Philip Walther; Anton Zeilinger (18-avgust 2004-yil). „Quantum teleportation across the Danube“. Nature. 430-jild, № 7002. 849-bet. doi:10.1038/430849a. PMID 15318210. 4-oktyabr 2022-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 21 April 2021.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format () 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Anton_Zeilinger&oldid=5192781" dan olindi