Kontent qismiga oʻtish

Zachary Taylor

Ishoratlarni tahrirla
Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Zachary Taylor

Taylor 1840-yillar o'rtalarida
12-Amerika Qoʻshma Shtatlari Prezidenti
Mansab davri
1849-yil 4-mart – 1850-yil 9-iyul
Vitse-prezident Millard Fillmore
Oʻtmishdoshi James K. Polk
Vorisi Millard Fillmore
Idorasi Oq uy
Shaxsiy maʼlumotlari
Tavalludi 24-noyabr 1784-yil
Barboursville, Virginia, AQSh
Vafoti 9-iyul 1850-yil(1850-07-09)
(65 yoshda)
Vashington, AQSh
Oʻlim sababi Oshqozon kasalligi
Fuqaroligi AQSH bayrogʻi AQSh
Siyosiy partiyasi Whig
Turmush oʻrtogʻi
Margaret Smith (turm. 1810)
Bolalari 6 nafar, Sarah, Mary va Richard
Ota-onasi
Mukofotlari
Imzosi

Prezident muhri

(1850—1894)
Idorasi
Oq uy
Ushbu maqola yoki bo'lim haqida turkumning bir qismidir
Amerika Qoʻshma Shtatlaridagi
prezidentlik almashinuvlari
Almashinuv

Rejalashtirilgan almashinuvlar

Aloqador mavzular

Zachary Taylor (talaffuzi: Zakari Teylor; 1784-yil 24-noyabr — 1850-yil 9-iyul) Amerika harbiy boshligʻi, 1849-yildan to 1850-yil vafotiga qadar Qoʻshma Shtatlarning 12-prezidenti boʻlgan. Taylor Amerika Qoʻshma Shtatlari armiyasida mansab zobitidan general-mayor darajasiga koʻtarilgan va Meksika-Amerika urushidagi gʻalabalari sababli milliy qahramonga aylangan. Natijada, noaniq siyosiy qarashlariga qaramay Oq uy saylovlarida gʻalaba qozondi. Uning prezident sifatidagi ustuvor vazifasi Ittifoqni saqlab qolish edi. U oʻz muddatidan oʻn olti oy oʻtgach vafot etadi, Kongressdagi eng ziddiyatli masala — qullik boʻyicha hech qanday muvaffaqiyatga erisha olmadi.

Taylor taniqli plantatsiya egalari oilasida tugʻilgan va uning yoshligida oilasi Virginiadan Kentukki shtatidagi Louisvillega koʻchib oʻtadi; Konstitutsiya qabul qilinishidan oldin tugʻilgan oxirgi prezident edi. 1808-yilda AQSh armiyasiga ofitser sifatida tayinlanadi va 1812-yilgi urushda kapitan sifatida nom qozonadi. U harbiylar safiga koʻtariladi, Mississippi daryosi boʻyida harbiy qal’alar oʻrnatdi va 1832-yilda polkovnik sifatida Qora kalxat (Black Hawk War) urushiga kirdi. Ikkinchi Seminole urushidagi muvaffaqiyati butun xalqning eʼtiborini tortadi va unga „Old Rough and Ready“, yaʼni „Eski qoʻpol va tayyor“ laqabini berishadi.

1845-yilda, Texas anneksiyasi paytida prezident James K. Polk Taylorni Texas-Meksika chegarasi boʻyicha Meksika bilan jangni kutgan holda Rio Grandega joʻnatadi. 1846-yil aprel oyida Meksika-Amerika urushi boshlanadi va Taylor general Mariano Arista boshchiligidagi Meksika qoʻshinlarini Palo Alto va Resaka de la Palma janglarida magʻlub etib, Arista qoʻshinlarini Texasdan haydab chiqaradi. Shundan soʻng Taylor oʻz qoʻshinlarini Meksikaga olib bordi va u yerda Monterrey jangida Pedro de Ampudiya boshchiligidagi meksikan qoʻshinlarini magʻlub etadi. Buyruqlarga boʻysunmay oʻz qoʻshinlarini janubga olib boradi va soni juda koʻp boʻlishiga qaramasdan Buena Vista jangida general Antonio López de Santa Anna boshchiligidagi Meksika kuchlariga qattiq zarba beradi. Keyinchalik uning qoʻshinlari general-mayor Winfield Scott qoʻmondonligiga oʻtkazildi, shunday boʻlsa ham Taylor oʻzining mashhurligini saqlab qoldi.

Vig partiyasi noaniq siyosiy tamoyillari va siyosatga qiziqishi, xohishi yoʻqligiga qaramay Taylorni 1848-yilgi prezidentlik saylovlarida partiya nomidan chiqishiga ishontirdi. 1848-yilgi Vig milliy konvensiyasida Taylor partiyaga nomzodlik uchun Winfield Scott va sobiq senator Henry Clayni magʻlub etdi. U nyu-yorklik siyosatchi Millard Fillmore bilan birgalikda Demokratik partiya nomzodlari Lewis Cass va William Orlando Butlerni, shuningdek, sobiq prezident Martin Van Buren va Free Soil partiyasi aʼzosi Charles Francis Adams Sr. boshchiligidagi uchinchi tomon harakatlarini magʻlub etdi. Taylor oldin hech qanday siyosiy idorada ishlamagan birinchi prezident boʻldi. Garchi partizan kuchlar  Ittifoqni boʻlish bilan tahdid qilgan boʻlsa ham, Taylor prezident sifatida Kongress va Vazirlar Mahkamasidan uzoqlashdi. Meksikadagi qullik holati boʻyicha munozaralar milliy siyosiy kun tartibiga qoʻyildi va janubdan ajralib chiqish tahdidlariga olib keldi. Janubdan va oʻzi quldor boʻlishiga qaramay, Taylor qullikning kengayishiga intilmadi va boshqa barcha tashvishlardan ustun boʻlgan seksional uygʻunlikni qidirdi. Qullik muammosidan qochish uchun u Nyu-Meksiko va Kaliforniyadagi koʻchmanchilarni hududiy bosqichni chetlab oʻtishga va davlatchilik uchun konstitutsiya loyihalarini ishlab chiqishga chaqirib, 1850-yilgi murosaga zamin yaratdi.

Taylor 1850-yil 9-iyulda oshqozon kasalligidan toʻsatdan vafot etdi, uning hokimiyati Clayton-Bulwer shartnomasini ratifikatsiya qilishdan tashqari juda oz narsaga erishdi. Vitse-prezident Fillmore prezidentlik lavozimini egalladi va Taylor muddatining qolgan qismidan vakolatlarni oʻz zimmasiga oladi. Tarixchilar va olimlar Taylorni qisqa muddatga (16 oy) xizmat qilgani sababli AQSh prezidentlarining eng quyi kvartiliga joylashtirishdi va „muvaffaqiyatsiz prezidentdan koʻra unutilmas prezident“ deb taʼrif berishdi[1].


Yoshligi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Taylorning Kentucky shtati Louisville shahridagi bolalik uyi

Zachary Taylor 1784-yil 24-noyabrda Virjiniya shtati Orange okrugidagi plantatsiyada inglizlarning avlodi boʻlgan taniqli plantatorlar oilasida tugʻilgan[2]. Uning tugʻilgan joyi ona tomondan bobosi William Strotherning uyi, Hare oʻrmon fermasi boʻlishi mumkin, ammo bu aniq emas[3]. U oilasida tirik qolgan besh oʻgʻilning uchinchisi boʻlgan (oltinchisi goʻdakligida vafot etgan) va uchta singlisi bor edi. Onasi Sarah Dabney (Strother) Taylor, otasi Richard Taylor Amerika inqilobida podpolkovnik sifatida xizmat qilgan[4].

Taylor oqsoqol William Brewsterning avlodi edi, Brewster Mayflower kelishuvini imzolagan Mayflower muhojiri Plymouth koloniyasining Pilgrim rahbari, shuningdek, mustamlakachi savdogar, polkovnik Isaak Allerton Jr. va Fear Brewsterning farzandi boʻlgan. Taylorning ikkinchi amakivachchasi toʻrtinchi prezident James Medison edi[5]. U Virjiniyadagi mashhur Lee oilasining aʼzosi ham boʻlgan va bir paytlar uchinchi amakivachchasi Konfederatsiyadan general Robert E. Leeni olib tashlagan[6].

Uning oilasi oʻzlarining Virjiniyadagi yerlarini tashlab, gʻarbga tomon koʻchadilar va Ohio daryosi atrofidagi Kentucky shtati Louisvilleda joylashadilar. Taylor oilasi gʻishtli uyga koʻchib oʻtmaguncha kichik oʻrmonda hayot kechirishadi. Louisvillening tez oʻsishi Taylorning otasi uchun bir tuhfa boʻldi, u XIX asr boshiga kelib Kentucky boʻylab 10 000 akr (40 km2) yerga egalik qilardi va oʻz mulkining eng unumdor qismiga ishlov berish uchun 26 ta qul sotib oladi. Taylorning taʼlim olishi bir tartib bilan boʻlmagan, chunki Kentucky taʼlim tizimi endigina shakllanayotgan edi[7].

Onasi unga oʻqish va yozishni oʻrgatadi[8] va keyinchalik u Konnektikutdan kelgan oʻqituvchi Elisha Ayer tomonidan yuritilgan maktabda oʻqiydi[9]. U, shuningdek, Middletowndagi asli irlandiyalik olim va Theodore OʻHaraning otasi Kean OʻHara tomonidan klassik tarzda yuritilgan Kentukki akademiyasida tahsil oladi[10]. Ayer Taylorni sabr-toqatli va tez oʻrganuvchi oʻquvchi sifatida eslaydi, lekin uning dastlabki imlo va grammatika bilimlari zaif boʻlgan[11], shuningdek, husnixati ham yomon edi. Garchi uning husnixati oʻqish uchun har doim qiyin boʻlgan boʻlsa ham, vaqt oʻtishi bilan hammasi yaxshilandi[11].

Turmush va oilasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1810-yil iyun oyida Taylor kuzda Louisvilleda uchrashgan Margaret Makkall Smitga uylandi. „Peggy“ Smith Maryland plantatorlarining taniqli oilasidan chiqqan va u inqilobiy urushda qatnashgan mayor Walter Smithning qizi edi[12]. Er-xotin olti farzandning ota-onasi boʻlishadi:

  • Margaret Smith Taylor
    Margaret Smith Taylor
  • Sarah [Knox] Taylor
    Sarah [Knox] Taylor
  • Richard Taylor
    Richard Taylor

Harbiy faoliyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dastlabki vakolatlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1808-yil 3-mayda Taylor Kentucky yettinchi piyodalar polkining birinchi leytenanti sifatida vakolat olgandan soʻng AQSh armiyasiga qoʻshildi[19]. Chesapeake-Leopard ishiga javoban Kongress tomonidan tayinlangan yangi ofitserlar qatorida edi. Chesapeake-Leopard ishi Amerika fregatining Britaniya harbiy kemasi ekipaji tomonidan egallanishi va urush chaqiriqlarini uygʻotishini anglatar edi[20]. Taylor 1809-yilning koʻp qismini Yangi Orlean va yaqin atrofdagi Terre aux Boeufs lagerlarida, Orlean hududida oʻtkazdi. James Willkinson qoʻmondonligi ostida Terre aux Boefsdagi askarlar kasallik va taʼminot yetishmovchiligidan qattiq azob chekishardi. Bu paytda Taylorga uzaytirilgan taʼtil beriladi va va Louisvillega sogʻligʻini tiklash uchun qaytadi[21].

Taylor 1810-yilning noyabrida kapitan lavozimiga koʻtarildi. Uning armiyadagi vazifalari bu vaqtda cheklangan edi va u shaxsiy moliyaviy holati bilan shugʻullana boshlaydi. Keyingi bir necha yil ichida u Louisvilleda katta miqdordagi bank aksiyalarini sotib olishni boshlaydi[22]. U, shuningdek, Louisvilledagi plantatsiyalarni, shuningdek, Mississippi hududi Jefferson okrugidagi Cypress Grove plantatsiyasini sotib oldi. Ushbu xaridlar ichida qullar ham boʻlib, ularning soni 200 dan oshardi[23][24].

1811-yil iyul oyida Indiana hududiga chaqirildi va u ushbu hudud komendanti qochib ketganidan keyin Fort Knoxni nazorat qilishni oʻz zimmasiga oldi. Bir necha hafta ichida garnizonda tartib oʻrnatishga muvaffaq boʻldi, buning uchun gubernator William Henry Harrison tomonidan maqtovga sazovor boʻldi[25]. Taylor Wilkinson uchun harbiy sudda guvohlik berish uchun vaqtincha Washingtonga chaqiriladi va shuning uchun u 1811-yil noyabr oyida Shawnee boshligʻi Tecumseh kuchlariga qarshi Tippecanoe jangida qatnasha olmaydi[26].

1812-yilgi urush

[tahrir | manbasini tahrirlash]

AQSh kuchlari Britaniya imperiyasi va uning hindu ittifoqchilari bilan boʻlgan 1812-yilgi urushda Taylor Indiana hududidagi Fort Harrisonni Tecumseh boshchiligidagi hindularning hujumidan muvaffaqiyatli himoya qildi. 1812-yil sentabr jangi Amerika qoʻshinlari uchun urushning birinchi quruqlikdagi gʻalabasini ifodaladi, buning uchun Taylor koʻplab maqtovga sazovor boʻldi, shuningdek, brevet (vaqtinchalik) ragʻbatlantirish sifatida mayor unvoniga koʻtarildi. Tarixchi John Eisenhowerning bu Qoʻshma Shtatlar tarixida birinchi marta mukofotlangan brevet edi.[27] Oʻsha yilning oxirida Taylor general Samuel Hopkinsga ikkita ekspeditsiyada yordamchi sifatida qoʻshildi — birinchisi Illinois hududiga, ikkinchisi Wild Cat Creek jangida chekinishga majbur boʻlishgan Tippecanoe jang maydoni edi[28]. Zoʻravonlik toʻxtagach, Taylor oilasini Fort Knoxga koʻchirdi.

1814-yilning bahorida u brigada generali Benjamin Hovard tomonidan yana harbiy xizmatga chaqirildi va Hovard kasal boʻlib qolganidan keyin Taylor 430 kishilik ekspeditsiyaga St. Louisdan Mississippi daryosi boʻylab  rahbarlik qildi. Credit oroli jangida Taylor hindu qoʻshinlarini magʻlub etdi, ammo hindular ingliz ittifoqchilariga qoʻshilgach, orqaga chekindi[29]. Oʻsha yil oktabr oyida u Illinois shtatidagi hozirgi Warsaw yaqinidagi, Missisipi daryosi vodiysining yuqori qismidagi AQSh armiyasining oxirgi qismi Fort Johnson qurilishini boshqardi. Bir necha hafta oʻtgach, Hovardning oʻlimidan soʻng, Taylor qal’ani tashlab, St. Louisga chekinishni buyurdi. 1815-yilda urush tugagach, kapitan unvoniga tushib, armiyadan isteʼfoga chiqdi. U mayor sifatida vakolat olgandan bir yil oʻtgach bu ishga qayta kirishdi[30].

Fort Howardda qoʻmondonligi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ikki yil davomida Taylor Michigan hududi Green Baydagi Fort Hovardga qoʻmondonlik qildi, keyin u Louisvillega, oilasi oldiga qaytdi. 1819-yil aprel oyida u podpolkovnik unvoniga koʻtarildi va prezident James Monroe va general Andrew Jackson bilan birga tushlik qiladi[31]. 1821-yil oxirida Taylor 7-piyoda askarlar guruhini Qizil daryo boʻyidagi Luiziana shtatining Natchitoches shahriga olib bordi. General Edmund P. Gainesning buyrugʻi bilan ular Sabine daryosi chegarasiga qulayroq boʻlgan yangi harbiy postni topishga kirishdilar. Kelasi yil martga kelib Taylor Natchitochesning janubi-gʻarbiy qismidagi Shield Spring yaqinida Fort Jesupga asos soladi.

Oʻsha yil noyabrda (1822-yil) Taylor Louisiana shtati Mississippi daryosi boʻyidagi Baton-Rougega[32] koʻchiriladi va u yerda 1824-yilning fevraligacha qoladi[33]. U keyingi bir necha yilni ishga qabul qiluvchi vazifasida oʻtkazdi. 1826-yil oxirida u harbiy tashkilotni mustahkamlash va yaxshilash maqsadida armiya qoʻmitasida ishlash uchun Vashingtonga chaqirildi. Bu orada Taylor oʻzining Louisianadagi birinchi  plantatsiyasini sotib oldi va oilasi bilan Baton Rougedagi yangi uyiga koʻchib oʻtishga qaror qildi[33].

Black Hawk urushi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1828-yil may oyida Taylor harbiy xizmatga qaytarildi  va u Michigan hududi (hozirgi Minnesota shtati) Missisipi daryosining shimolidagi Fort Snellingda bir yil, keyin esa yana bir yil davomida Fort Crawford yaqinida qoʻmondonlik qildi. Bir muncha vaqt davom etgan taʼtilida oʻz yerlarini kengaytirish bilan shugʻullanganidan soʻng  Taylor 1832-yil aprel oyida, gʻarbda Black Hawk urushi boshlanganda 1-piyoda polkining polkovnigi lavozimiga koʻtariladi[34]. Taylor general Henry Atkinson qoʻl ostida Black Hawk kuchlarini taʼqib qilish va keyinchalik himoya qilish uchun kampaniya olib bordi. 1832-yil avgustda urushning tugashi Hindistonning AQShning bu hududda kengayishiga yakuniy qarshilik koʻrsatdi.

Bu davrda Taylor oʻzining 17 yoshli qizi Sarah Knox Taylorning Amerika Konfederativ Davlatlari boʻlajak prezidenti leytenant Jefferson Davis bilan uchrashishiga qarshi chiqdi. U Davisni hurmat qilar, lekin qizining harbiyning xotini boʻlishini xohlamadi, chunki bu oilalar uchun qiyin hayot ekanligini bilar edi. Davis va Sarah Taylor 1835-yil iyun oyida (u 21 yoshida) turmush qurishdi, lekin u uch oy oʻtgach, Louisiana shtatining St. Francisville shahridagi Davisning singlisining uyiga tashrif buyurganida bezgak kasalligidan vafot etdi[35].

Ikkinchi Seminole urushi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Florida urushi, 1837-yil

1837-yilga kelib, Taylor Floridaga yuborilganda Ikkinchi Seminole urushi boshlandi. Taylor general-mayor Thomas S. Jesupning katta kuchlar bilan Seminole hududiga chuqur kirib boorish, seminollar va ularning ittifoqchilarini jangga yoki taslim boʻlishga majburlash uchun tuzoqqa tushirish kampaniyasini qoʻllab-quvvatlash maqsadida Fort Gardiner va Fort Basingerni taʼminot omborlari va aloqa markazlari sifatida qurdiradi. U XIX asrning eng yirik AQSh-Hindu janglaridan biri boʻlgan Okeechobee koʻli jangida Rojdestvo arafasida Seminole hindulari bilan jang qiladi; natijada brigadir generali lavozimiga koʻtarildi. 1838-yil may oyida brigadir generali Thomas Jesup isteʼfoga chiqdi va Taylorni Floridadagi barcha Amerika qoʻshinlariga qoʻmondonlik qilishiga imkoniyat yaratdi, Taylor ikki yil davomida bu lavozimni egalladi — uning harbiy rahbar sifatidagi obroʻsi oʻsib bordi va „Old Rough and Ready“, yaʼni „Eski qoʻpol va tayyor“ nomini oldi[36]. Taylor Seminoleni kuzatish uchun qonxoʻrlardan foydalangani uchun tanqid qilindi[23].

Uzoq vaqtdan davomida soʻralgan yordam berilganidan soʻng, Taylor oilasi bilan mamlakat boʻylab sayohat qilish va harbiy rahbarlar bilan uchrashish uchun qulay sharoitga ega boʻldi. Bir  yil davomida u siyosatga qiziqa boshladi va prezident William Henry Harrison bilan yozishmalar olib bordi. 1841-yil may oyida u armiyaning gʻarbiy diviziyasi ikkinchi boʻlimiga qoʻmondon etib tayinlanandi. Ushbu  katta hudud Mississippi daryosidan gʻarbga 37-parallel shimoldan janubga oʻtgan edi. Arkanzasda boʻlgan Taylor bir necha yilni muammosiz oʻtkazdi va harbiy masalalarda boʻlgani kabi yer haqidagi fikrlarga ham koʻp vaqt sarfladi[37].

Meksika-Amerika urushi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1836-yilda mustaqillikka erishgan Texas Respublikasining anneksiya qilinishini kutib, Taylor 1844-yil aprel oyida Louisianadagi Fort-Jesupga yuborildi va Meksikaning hududni qaytarib olishga urinishlaridan ehtiyot boʻlish buyurildi[38]. Armiyada Winfield Scott va Edmund P. Gaines kabi bu muhim buyruqni olishi mumkin boʻlgan yuqori martabali generallar bor edi. Ammo ikkalasi ham Vig partiyasining taniqli aʼzolari boʻlishi, Taylorning siyosatdan tashqari obroʻsi va Andrew Jackson bilan doʻstona munosabatlari uni demokrat prezident James K. Polkni tanlashga majbur qildi[39]. Polk uni Texasdagi bahsli hududga, Meksika yaqinidagi „ Rio-Grande yoki uning atrofini“ jangovar holatga keltirishni buyurdi. Taylor Corpus Christida joy tanladi va uning okkupatsion armiyasi meksikaliklarning hujumini kutib, keyingi bahorgacha bu yerni qarorgoh qiladi[40].

General Zachary Taylor Palo Alto jangida otda yurmoqda, 1846-yil 8-may

Polkning Meksika bilan muzokaralar olib borishga urinishlari muvaffaqiyatsizlikka uchragach, Taylorning odamlari 1846-yil mart oyida Rio Grandega yoʻl olishdi, urush esa yaqinlashib qolgan edi. Zoʻravonlik kapitan Seth B. Thorntonning baʼzi odamlari daryoning shimolida meksikalik kuchlar tomonidan hujumga uchraganidan bir necha hafta oʻtgach boshlandi[41]. Thornton ishi haqida bilib olgan Polk may oyida Kongressga Meksika va AQSh oʻrtasida urush boshlanganini aytdi[42].

Oʻsha oyda Taylor Palo Alto jangida va Resaca de la Palma jangi yaqinida Amerika kuchlariga qoʻmondonlik qildi. Qarshi taraf juda koʻp sonli boʻlsa-da, general Mariano Arista boshchiligidagi meksikan „Shimol armiyasi“ni magʻlub etdi va qoʻshinlarni Rio Grande boʻylab orqaga qaytishga majbur qildi[43]. Keyinchalik Taylor general Arista bilan asir almashishdan oldin yarador meksikalik askarlarga insonparvar munosabatda boʻlgani uchun maqtovga sazovor boʻldi va ularga amerikalik yaradorlarga koʻrsatilgandek yordam koʻrsatdi. Yaradorlarga gʻamxoʻrlik qilgandan soʻng, jang paytida halok boʻlgan marhum amerikalik va meksikalik askarlar uchun oxirgi marosimlarni oʻtkazdi[44].

Bu gʻalabalar uni mashhur qahramonga aylantirdi va 1846-yil may oyida Taylor general-mayor unvoni va Kongressning rasmiy maqtoviga sazovor boʻldi[45]. Iyun oyida Taylorga general-mayor unvoni berildi[46]. Garchi Taylor saylovda ishtirok etish istagini rad etsada, Milliy matbuot uni prezidentlikka koʻtarilgan generallar George Washington va Andrew Jackson bilan solishtirdi. „Bunday fikr hech qachon miyamga kelmagan“, deb taʼkidlagan edi u oʻz maktublarining birida, „biron-bir sogʻlom odamning boshiga ham kelishi mumkin emas“[47].

Rio Grande togʻini kesib oʻtgandan soʻng, sentabr oyida Taylor Monterrey jangida meksikaliklarga katta talofatlar yetkazdi va bu shaharni, obroʻsiga qaramay, uch kun ichida egallab oldi. Taylor keng koʻlamli taslim boʻlishganidan foydalanish oʻrniga, „liberal“ sulhni imzolagani uchun tanqid qilindi[48]. Polk Shimoliy Meksikaning bosib olinishi meksikaliklarni Alta Kaliforniya va New Mexiconi sotishga undaydi deb umid qilgan edi, ammo meksikaliklar shunchalik koʻp hududning boʻlinishini istamadi. Polk Meksikaning muhim port shahri Veracruzni qamal qilish uchun Winfield Scott qoʻmondonligida qoʻshin yubordi,  Taylorga esa Monterrey yaqinida qolish buyurildi. Taylorning koʻplab tajribali askarlari Scott qoʻmondonligi ostida boʻlib, Taylor son va kuch jihatdankamroq askarlar bilan qoladi. Meksikalik general Antonio López de Santa Anna Scottning Taylorning kichikroq kuchlari haqidagi xatini ushlab oldi va u Scott armiyasiga qarshi turishdan oldin Taylorning kuchini yoʻq qilish niyatida shimolga qarab yoʻl oldi[49].


Santa Annaning yondashuvini bilib, Meksika armiyasining soni koʻp boʻlishiga qaramay, chekinishdan bosh tortgan Taylor Saltillo shahri yaqinida kuchli mudofaa pozitsiyasini oʻrnatdi[50]. Santa Anna 1847-yil fevral oyida Buena Vista jangida 20 000 kishi bilan Taylorga hujum qildi va 700 ga yaqin amerikalikni oʻldirdi, yarador qildi, ayni damda 1500 dan ortiq meksikalik qurbon boʻldi. Meksika qoʻshinlari orqaga chekinib, amerikaliklarning „uzoqqa choʻzilgan“ gʻalabasini taʼminladilar[51].


Buena Vistadagi gʻalabasini eʼtirof etgan holda, 1847-yil 4-iyulda Taylor Nyu-York Cincinnati jamiyatining faxriy aʼzosi etib saylandi, jamiyatning Virginia filiali Taylorning otasini ustav aʼzosi sifatida oʻz ichiga olgan edi. Taylor, shuningdek, 1847-yildagi Asteklar klubi, Meksika urushi harbiy jamiyati aʼzosi boʻlgan[52]. Taylor Meksika-Amerika urushidagi xizmatlari uchun Kongress oltin medalini uch marotaba qoʻlga kiritadi va uch marta medal olgan yagona shaxs boʻlib qolmoqda[53].

AQShning „Monmouth“ bugʻli kemasida Luizianadagi Balizeda Meksika bilan boʻlgan urushdan gʻalabalar bilan qaytayotgan AQSh generali Zachary Taylor, 1847-yil noyabr.

Taylor 1847-yil noyabr oyining oxirigacha Monterreyda qoldi, shundan soʻng uyga ketdi. Keyingi yilni armiyaning butun gʻarbiy boʻlinmasi qoʻmondonligida oʻtkazgan boʻlsa-da, uning faol harbiy faoliyati samarali yakunlandi. Dekabr oyida 1848-yilgi prezidentlik saylovlariga zamin yaratgan New Orleans va Baton Rougeda qahramonlarcha kutib olindi[54].

Uliss S. Grant bu urushda Taylor qoʻl ostida xizmat qilgan va uning rahbarlik uslubi haqida shunday degan edi: „Yaxshiroq armiya, odam odam uchun, ehtimol, Meksika urushining dastlabki ikki jangida general Taylor qoʻmondonlik qilgan armiya kabi dushmanga duch kelmagan“[55].

Andoza:Block quote

1848-yilgi saylov

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Taylor/Fillmore 1848-yilgi kampaniya afishasi

Taylor mansab zobiti sifatida 1848-yilgacha na siyosiy qarashlarini hech qachon oshkor qilmagan, na ovoz bermagan. Oʻzini mustaqil, mamlakat uchun kuchli va mustahkam bank tizimiga ishongan shaxs deb hisoblar va demokrat prezident Andrew Jackson 1836-yild Amerika Qoʻshma Shtatlari Ikkinchi Bankining qulashiga yoʻl qoʻymasligi kerak edi deb oʻylardi. U AQSHning gʻarbiy hududlarida quldorlikni kengaytirishni amaliy emas deb hisoblardi, chunki bu yerlarda paxtani ham, shakarni ham (ikkalasi ham quldorlik natijasida koʻp miqdorda ishlab chiqarilgan) plantatsiya xoʻjaligi orqali osonlik bilan yetishtirib boʻlmasdi. U, shuningdek, qatʼiy millatparvar edi va urushlar natijasida koʻplab odamlar halok boʻlganini koʻrgan tajribasi tufayli siyosiy harakatlardan ajralib chiqish milliy muammolarni hal qilishning yaxshi usuli deb hisoblamasdi.

Amerikaning Buena Vistadagi gʻalabasidan ancha oldin Taylorni prezidentlikka qoʻllab-quvvatlovchi siyosiy klublar tuziladi. Uning qoʻllab-quvvatlovchilari orasida gʻayrioddiy keng koʻlamli siyosiy guruhlar, jumladan, viglar va demokratlar, shimoliy va janublik vakillari, Henry Clay va James K. Polk kabi milliy liderlarning ittifoqchilari va muxoliflari bor edi. 1846-yil oxiriga kelib Taylorning prezidentlik saylovlariga qarshiligi zaiflasha boshladi va uning tamoyillari Vig pravoslavligiga koʻproq oʻxshab qolganligi maʼlum boʻldi[56].

Taylor nomzodini qoʻllab-quvvatlash kuchayib borar ekan, u ikkala partiya bilan masofani saqlashda davom etdi, lekin agar ovoz beradigan boʻlsa, 1844-yilda vig Henry Clayga ovoz berishini aytdi. 1847-yil sentabrda keng tarqalgan maktubda Taylor bir nechta masalalar boʻyicha oʻz pozitsiyasini bildirdi. U boshqa milliy bank tuzishni maʼqullamadi, past tarifni yoqladi va prezident qonunlar ishlab chiqishda hech qanday rol oʻynamasligi kerak deb hisobladi. Taylor haqiqatan ham prezident qonunlarni, ular faqat konstitutsiyaga zid boʻlsagina taqiqlashi mumkinligiga ishonardi[57].

Janubdagi koʻpchilik Taylor qullikni va uning meksikadan tortib olingan yangi hududda kengayishini qoʻllab-quvvatlaganiga ishonishdi, baʼzilar esa Taylor agar u prezident etib saylansa, bunday kengayishga qarshi taklif qilingan Wilmote shartiga taqiq qoʻymasligini bildirganida norozi boʻlishdi. Bu pozitsiya uning Shimoliy AQSh dagi faol qullikka qarshi tomonlar tomonidan qoʻllab-quvvatlanishini kuchaytirmadi, chunki ular Taylordan Provisoni qoʻllab-quvvatlab, unga veto qoʻymaslik haqida qatʼiy gapirishini xohlashgandi. Aksariyat abolitsionistlar uni qoʻllab-quvvatlamadilar, chunki Taylorning oʻzi quldorlardan biri edi.

1848-yilgi saylov natijalari

1848-yil fevral oyida Taylor yana bir bor hech qaysi partiyaning prezidentlikka nomzodini qabul qilmasligini eʼlon qildi. Taylorning oʻzini vig deb tanitishni istamagani unga qimmatga tushishi mumkin edi, ammo Kentucky shtati senatori John J. Crittenden vva boshqa tarafdorlari nihoyat Taylorni oʻzini vig deb eʼlon qilishiga koʻndirishd[57]. Clay viglar orasida kuchli izdoshlarini saqlab qolgan boʻlsa-da, William H. Seward va Avraam Linkoln kabi vig yetakchilari partiyaning boshqa yagona muvaffaqiyatli prezidentlikka nomzodi William Henry Harrisonning yutuqlarini takrorlay oladigan urush qahramonini qoʻllab-quvvatlashga tayyor edilar[57].

1848-yilgi Vig milliy konvensiyasida Taylor Clay va  Winfield Scottni magʻlub etib, prezidentlikka nomzodlikni qoʻlga kiritdi. Konvensiya vitse-prezidentlikka nomzod sifatida Nyu-Yorkdagi taniqli vig Millard Filmoreni tanladi, u Vakillar palatasining yoʻllari va vositalari qoʻmitasiga raislik qilgan va 1844-yilgi saylovda Clay prezidentlik davrida vitse-prezidentlik nomzodi uchun daʼvogar boʻlgan. Fillmorening tanlovi quldor janublik nomzodini koʻrsatishdan gʻazablangan shimoliy viglar bilan yarashuvga erishuv edi; partiyaning barcha fraksiyalari yakuniy qarordan norozi edi[58]. Taylor saylovchilar bilan na toʻgʻridan-toʻgʻri uchrashishni, na siyosiy qarashlari boʻyicha yozishmalar olib borishni afzal koʻrdi, shu orqali kampaniyadagi rolini minimallashtirishda davom etdi. Uning kampaniyasi Crittenden tomonidan mohirlik bilan boshqarilgan va Massachusetts shtati senatori Daniel Webster tomonidan qoʻllab-quvvatlangan[59].

Demokratlar viglarga qaraganda unchalik yaxshi birlashgan emas edi, chunki sobiq Demokratik prezident Martin Van Buren partiyadan ajralib chiqqan va qullikka qarshi Free Soil (Erkin tuproq) partiyasini boshqargan edi. Van Buren hududlarda qullikni kengaytirishga qarshi boʻlgan koʻplab demokratlar va viglarning qoʻllab-quvvatlashiga sazovor boʻldi, ammo u muhim shtati Nyu-Yorkda demokrat nomzod Lewis Cassdan koʻproq ovoz oldi[57].

Milliy miqyosda Taylor Cass va Van Burenni magʻlub etib, 290 ta ovozning 163 tasini oldi. Ommaviy ovoz berishda u 47,3 %, Cass 42,5 % va Van Buren 10,1 % ovoz oldi. Taylor prezidentlikka saylangan na Demokratlar partiyasidan, na Respublikachilar partiyasidan boʻlgan soʻnggi nomzod va AQSh prezidentligiga saylangan oxirgi vig edi, shuningdek 1912-yilda Woodrow Wilson saylangunga qadar prezidentlik saylovlarida gʻalaba qozongan soʻnggi janub vakili boʻldi.

Tarixchi Michael F. Holt tushuntirganidek, Taylor Vig platformasini eʼtiborsiz qoldirdi:

Taylor viglar uzoq vaqtdan beri muhim deb hisoblagan dasturlarga ham befarq edi. U omma oldida noaniq boʻlib, bank faoliyati, tariflar va ichki yaxshilanishlar haqidagi fikrlari haqidagi savollarga javob berishdan bosh tortardi. U shaxsan begʻaraz edi. Milliy bank gʻoyasi „oʻlgan va mening vaqtimda qayta tiklanmaydi“. Kelajakda tarif „faqat daromad uchun oshiriladi“; boshqacha qilib aytganda, Vigning 1842-yilgi himoya tarifini tiklash umidi behuda edi. Davlat yerlarini sotishdan to shtatlarga taqsimlashgacha hech qachon ortiqcha federal mablagʻlar ajratilmaydi va ichki rivojlanishlar „prezident vetolariga qaramay davom etadi“. Bir necha soʻz bilan aytganda, Taylor butun Vig iqtisodiy dasturi uchun epitafni eʼlon qilgandi[60].

Prezidentlik (1849—1850)

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oʻtish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Saylangan prezident sifatida Taylor 1849-yil yanvar oyining oxirigacha Gʻarbiy divizion qoʻmondonligidan voz kechmay, Vashington bilan masofa saqladi. Saylovdan keyingi oylarni u kabinetini shakllantirishga sarfladi. U oʻz qarorlarini oldindan oʻylar, hamkasblarinining noroziligiga jim munosabatda boʻlardi. U homiylik va siyosiy oʻyinlardan nafratlangan boʻlsa-da, u oʻz maʼmuriyatida rol oʻynashga intilayotgan mansabparastlarning oldinga siljishlariga chidadi[61].

U hech qanday demokratlarni tayinlamasa ham, Taylor oʻz kabineti millatning turli manfaatlarini aks ettirishini xohladi. Shuning uchun oʻrinlarni geografik jihatdan taqsimladi. Shuningdek, Clay kabi aniq tanlovlarni chetlab oʻtib, taniqli Whiglarni tanlashdan qochdi. Crittendenni oʻz maʼmuriyatining poydevori sifatida koʻrdi va unga Davlat kotibi lavozimini taklif qildi, ammo Crittenden oʻzi endigina saylangan Kentucky gubernatorligiga xizmat qilishni xohladi. Taylor uning oʻrniga Crittendenning yaqin hamkori Delaware shtati senatori John M. Claytonni oldi[62].


Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Tolson, Jay. „Worst Presidents: Zachary Taylor (1849—1850)“. U.S. News & World Report (16-fevral 2007-yil).
  2. ↑ „Zachary Taylor“. PBS. Qaraldi: 2022-yil 23-noyabr.
  3. ↑ Henry. „National Register of Historic Places Inventory/Nomination: Hare Forest Farm“. Virginia Department of Historic Resources (1991-yil mart).
  4. ↑ Bauer, pp. 1-2; Hamilton, vol. 1, pp. 21-24, 261-262.
  5. ↑ Hamilton, vol. 1, pp. 22, 259.
  6. ↑ „Family relationship of General Robert E. Lee and Zachary Taylor via Richard Lee.“. famouskin.com.
  7. ↑ Bauer, K. Jack. Zachary Taylor: Soldier, Planter, Statesman of the Old Southwest. Baton Rouge, Louisiana: Louisiana State University Press, 1985 — 4-bet. ISBN 978-0-8071-1237-3. 
  8. ↑ Nowlan, Robert A.. The American Presidents From Polk to Hayes. Denver, Colorado: Outskirts Press, 2016 — 79-bet. ISBN 978-1-4787-6572-1. 
  9. ↑ Zachary Taylor: Soldier, Planter, Statesman of the Old Southwest.
  10. ↑ {{cite magazine}}: Empty citation (yordam)
  11. ↑ 11,0 11,1 Bauer, pp. 2-4; Hamilton, vol. 1, pp. 25-29.
  12. ↑ Bauer, pp. 8-9; Hamilton, vol. 1, p. 37.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 „Zachary Taylor: Facts at a Glance“. American President: A Reference Resource. Miller Center (University of Virginia) (26-sentabr 2016-yil).
  14. ↑ Bauer, pp. 48-49.
  15. ↑ Bauer, pp. 69-70.
  16. ↑ 16,0 16,1 Bauer, p. 38.
  17. ↑ Bauer, p. 243.
  18. ↑ Eisenhower, pp. 138-139.
  19. ↑ „Timeline, 1784–1815 | Timeline | Articles and Essays | Zachary Taylor Papers | Digital Collections | Library of Congress“. Library of Congress.
  20. ↑ Bauer, p. 5; Hamilton, vol. 1, p. 33.
  21. ↑ Eisenhower, pp. 4-6.
  22. ↑ Bauer, pp. 5-10; Hamilton, vol. 1, pp. 35-37.
  23. ↑ 23,0 23,1 ANTI-SLAVERY REPORTER VOL III, NO XXXVI, December 1, 1848, p 194-5
  24. ↑ Stanley Nelson, Taylor’s Cypress Grove Plantation, The Ouachita Citizen, August 6, 2014
  25. ↑ Bauer, p. 10; Hamilton, vol. 1, pp. 37-38.
  26. ↑ Eisenhower, pp. 7-8.
  27. ↑ Eisenhower, pp. 10-11.
  28. ↑ Bauer, pp. 13-19; Hamilton, vol. 1, pp. 39-46.
  29. ↑ Eisenhower, pp. 13-15.
  30. ↑ Bauer, pp. 20-30; Hamilton, vol. 1, pp. 47-59.
  31. ↑ Eisenhower, pp. 17-19.
  32. ↑ Baton Rouge Barracks at NorthAmericanForts.com, accessed June 1, 2018.
  33. ↑ 33,0 33,1 Bauer, pp. 40-47; Hamilton, vol. 1, pp. 70-77.
  34. ↑ Bauer, pp. 47-59; Hamilton, vol. 1, pp. 77-82.
  35. ↑ Bauer, pp. 59-74; Hamilton, vol. 1, pp. 83-109.
  36. ↑ Bauer, pp. 75-95; Hamilton, vol. 1, pp. 122-141.
  37. ↑ Bauer, pp. 96-110; Hamilton, vol. 1, pp. 142-155.
  38. ↑ Bauer, p. 111; Hamilton, vol. 1, pp. 156-158.
  39. ↑ Eisenhower, pp. 30-31.
  40. ↑ Bauer, pp. 116-123; Hamilton, vol. 1, pp. 158-165.
  41. ↑ Bauer, pp. 123-129, 145-149; Hamilton, vol. 1, pp. 170-177.
  42. ↑ Bauer, p. 166; Hamilton, vol. 1, p. 195.
  43. ↑ Bauer, pp. 152-162; Hamilton, vol. 1, pp. 181-190.
  44. ↑ Montgomery, 1847, pp. 176-177
  45. ↑ Fry, pp. 186-187
  46. ↑ Fry, p. 188
  47. ↑ Hamilton, vol. 1, pp. 198-199.
  48. ↑ Bauer, pp. 166-185; Hamilton, vol. 1, pp. 207-216.
  49. ↑ Eisenhower, pp. 62-66.
  50. ↑ Eisenhower, pp. 66-68.
  51. ↑ Bauer, pp. 186-207; Hamilton, vol. 1, pp. 217-242.
  52. ↑ Breithaupt Jr., Richard Hoag. Aztec Club of 1847 Military Society of the Mexican War. Universal City, CA: Walika Publishing Company, 1998 — 3-bet. ISBN 978-1-886085-05-3. 
  53. ↑ „Future President Zachary Taylor's Unprecedented Three Congressional Gold Medals | US House of Representatives: History, Art & Archives“ (inglizcha). history.house.gov. Qaraldi: 18-iyun 2020-yil.
  54. ↑ Hamilton, vol. 1, pp. 248-255.
  55. ↑ Smith (2001) p. 83
  56. ↑ Hamilton, vol. 2, pp. 38-44.
  57. ↑ 57,0 57,1 57,2 57,3 Smith 1988.
  58. ↑ Bauer, pp. 236-238; Hamilton, vol. 2, pp. 94-97.
  59. ↑ Bauer, pp. 239-244.
  60. ↑ Holt, p. 272.
  61. ↑ Bauer, pp. 248-251.
  62. ↑ Bauer 1985, ss. 248–251.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Zachary_Taylor&oldid=3996989" dan olindi