Kontent qismiga oʻtish

Rutherford B. Hayes

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Rutherford B. Hayes
Tavalludi

Ruterford Birchard Xeys 1822 yil 4 oktyabr

Delaver, Ogayo, Amerika Qoʻshma Shtatlari
Vafoti

1893 yil 17 yanvar (70 yoshda)

Fremont, Ohio, Amerika Qoʻshma Shtatlari
Fuqaroligi AQSh
Otasi Rutherford Hayes, Jr.
Onasi Sophia Birchard

Rutherford Birchard Hayes (1822-yil 4-oktabr — 1893-yil 17-yanvar) amerikalik huquqshunos va siyosatchi boʻlib, 1877—1881-yillarda Qoʻshma Shtatlarning 19-prezidenti boʻlib ishlagan, AQSh Kongressi Vakillar palatasida vakil sifatida ishlagan. Ogayo shtati. Amerika fuqarolar urushi oldidan Rutherford Birchard Hayes advokat va qatʼiy abolisionist boʻlib, sud jarayonlarida qochqin qullarni himoya qilgan. U prezidentlikka kelishidan oldin Ittifoq armiyasi va Vakillar palatasida xizmat qilgan[1]. Uning prezidentligi AQSh tarixidagi burilish nuqtasidir, chunki tarixchilar buni qayta qurishning rasmiy yakuni deb hisoblashadi. Respublikachilarning "yarim zotli" fraksiyasining taniqli a'zosi[2] federal hukumatning janubda irqiy tenglikni o'rnatishga urinishini to'xtatib, janubiy demokratlar va Uiggish respublikachi ishbilarmonlarni joylashtirdi[3][4]

Karyera

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ogayo shtatida advokat sifatida Xeys 1858 yildan 1861 yilgacha Cincinnati shahrida advokat bo'lib ishlagan. Amerika fuqarolar urushi boshlanishida u endigina siyosiy faoliyatini tark etib, Ittifoq armiyasiga ofitser sifatida qo'shildi. Xeys 1862 yilda Janubiy tog'dagi jangda besh marta yaralangan, eng og'ir jarohati. U jangda jasorat bilan shuhrat qozongan va general-mayor unvoniga ko'tarilgan. Urushdan keyin u 1865 yildan 1867 yilgacha Kongressda respublikachi sifatida xizmat qildi. Xeys Ogayo shtati gubernatori lavozimiga nomzodini qo'yish uchun Kongressni tark etdi va 1868 yildan 1872 yilgacha ketma-ket ikki muddatga saylandi. U prezident sifatida qasamyod qilishdan oldin 1876 yildan 1877 yilgacha uchinchi ikki yillik muddatning yarmini boshqargan.1877 yilda Xeys 1876 yilgi Amerika Qo'shma Shtatlaridagi prezidentlik saylovlaridan so'ng prezidentlik lavozimini egalladi, bu AQSh tarixidagi eng bahsli saylovlardan biri. Xeys xalq ovozini demokrat Samuel J. Tildenga boy berdi va hech bir nomzod yetarlicha saylovchilar ovozini qo‘lga kirita olmadi. AQSh Konstitutsiyasiga ko‘ra, saylovchilar kollegiyasida hech bir nomzod g‘alaba qozonmasa, yangi prezidentni saylash Vakillar palatasiga yuklangan. 1877 yilgi murosaga Kongress komissiyasi unga 20 ta bahsli saylov ovozini berganida Xeys g'alaba qozondi. Saylov nizosi orqa xonadagi kelishuv bilan hal qilindi, ya'ni janubiy demokratlar Hayesning qayta qurish va federal yordamni to'xtatish sharti bilan saylanishiga rozi bo'lishdi. sobiq Konfederatsiya davlatlaridagi harbiy ishg'ol.Xeysning ma'muriyatiga uning meritokratik hukumatga bo'lgan ishonchi va boylik, ijtimoiy mavqe va irqdan qat'iy nazar teng munosabatda bo'lish ta'sir ko'rsatdi. Uning prezidentligining hal qiluvchi voqealaridan biri 1877 yildagi Buyuk temir yo'l ish tashlashi bo'lib, u AQSh armiyasini temir yo'lchilarga qarshi chaqirish orqali hal qildi. Bu Amerika tarixidagi ishchilar va strikbreykerlar o'rtasidagi eng halokatli mojaro bo'lib qolmoqda. Prezident sifatida Xeys 1880 va 1890-yillarda keyingi islohotlar uchun asos yaratgan oddiy davlat xizmati islohotlarini amalga oshirdi. U 1878 yilgi Bland-Allison qonuniga veto qo'ydi, u kumush pullarni muomalaga kiritdi va nominal narxlarni oshirdi; Xeys oltin standartini saqlashni iqtisodiy tiklanish uchun muhim deb bildi. Uning g'arbiy hindlarga nisbatan siyosati 1887 yildagi Dawes qonunining assimilyatsiya dasturini kutgan.O'z muddati tugagach, Xeys qayta saylanish uchun qatnashmaslik haqidagi va'dasini bajardi va Ogayodagi uyiga nafaqaga chiqdi. U ijtimoiy va ta'lim sohasidagi islohotlar tarafdoriga aylandi. Tarjimai hol muallifi Ari Hoogenboom Xeysning eng katta yutugʻi xalqning prezidentlikka boʻlgan ishonchini tiklash va 1865-yilda Avraam Linkoln oʻldirilishidan keyin oʻzini oʻzi oʻrnatgan ijro hokimiyatining yomonlashuvini bartaraf etishi ekanligini yozgan. Uning tarafdorlari uning davlat xizmati islohotiga sodiqligini olqishlagan; uning tanqidchilari uning sobiq Konfederatsiya shtatlariga nisbatan yumshoqligi hamda afro-amerikaliklarning ovoz berishlari va fuqarolik huquqlari uchun federal yordamdan voz kechishini masxara qilishdi[5]. Tarixchilar va olimlar, odatda, Xeysni oʻrtacha va oʻrtachadan past prezident sifatida baholaydilar[6][7].

Shaxsiy hayoti

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Rutherford Birchard Hayes 1822-yil 4-oktabrda Ogayo shtati Delaver shahrida kichik Ruterford Xeys va Sofiya Birchard oilasida tug‘ilgan. Hayesning otasi, Vermont omborchisi, 1817 yilda oilani Ogayoga olib ketgan edi. U Ruterford tugʻilishidan oʻn hafta oldin vafot etdi. Sofiya oilani boshqarib, Hayes va uning singlisi Fanni, toʻrtta farzanddan faqat ikkitasi voyaga yetgunga qadar omon qolgan[8]. U hech qachon boshqa turmushga chiqmagan[9] va Sofiyaning ukasi Sardis Birchard bir muddat oila bilan birga yashagan[10]. U har doim Hayesga yaqin boʻlgan va uning otasi boʻlib, uning erta taʼlim olishiga hissa qoʻshgan[11].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ [https://www.whitehouse.gov/about-the-white-house/presidents/rutherford-b-hayes/ „ences "Rutherford B. Hayes". The White House“] (inglizcha). Qaraldi: 25-avgust 2022-yil.
  2. ↑ Welch, Richard E., Jr. (1971). George Frisbie Hoar and the Half-Breed Republicans, p. 91. Harvard University Press
  3. ↑ „Betrayal of the Freedman: Rutherford B. Hayes and the End of Reconstruction"". Rutherford B. Hayes Presidential Library & Museums“ (inglizcha). 2022-yil 24-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 25-avgust.
  4. ↑ „America's Gilded Age: Robber Barons and Captains of Industry". Maryville Online“ (inglizcha). Qaraldi: 25-avgust 2022-yil.
  5. ↑ Hamilton, Neil A. (2010). Presidents: A Biographical Dictionary. Washington, DC: Facts on File. p. 163 (inglizcha), 25-avgust 2022-yil. ISBN 978-0-8160-7708-3. 
  6. ↑ „"Rating the Presidents of the United States, 1789–2000: A Survey of Scholars in History, Political Science, and Law". Federalist Society. Washington, DC“ (inglizcha). Qaraldi: 25-avgust 2022-yil.
  7. ↑ „Otis, John (October 30, 2014). "The Place Where Rutherford B. Hayes Is A Really Big Deal". NPR. Washington, DC. Rutherford B. Hayes, the 19th U.S. president, doesn't get much respect. He's remembered, if at all, for losing the popular vote in 1876 but winning the presidency through Electoral College maneuvering“ (inglizcha). Qaraldi: 25-avgust 2022-yil.
  8. ↑ Hoogenboom, Ari (1995). Rutherford Hayes: Warrior and President. Lawrence, Kansas: University Press of Kansas. ISBN 978-0-7006-0641-2.
  9. ↑ Barnard, Harry (2005) [1954]. Rutherford Hayes and his America. Newtown, Connecticut: American Political Biography Press. ISBN 978-0-945707-05-9.
  10. ↑ Trefousse, Hans L. (2002). Rutherford B. Hayes. New York: Times Books. ISBN 978-0-8050-6907-5.
  11. ↑ Hoogenboom, Ari (1995). Rutherford Hayes: Warrior and President. Lawrence, Kansas: University Press of Kansas. ISBN 978-0-7006-0641-2.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Rutherford_B._Hayes&oldid=5287797" dan olindi