Nepalda yahudiylik dini
 Yahudiylikning asosiy ramzi tushurillgan Isroil davlatining bayrog`i | |
| Umumiy aholisi | |
|---|---|
| 15 mln atrofida | |
| Asoschisi | |
| Payg`ambar Ibrohim alayhissalom | |
| Tillari | |
| ingliz tili, Hebrew, Yiddish, rus tili, venger tili, roman tillari, fransuz tili, fors tili, arab tili, ispan tili, Afrika tillari, polyak, nemis tili, mandarin | |
| Vebsayti | |
| http://www.globalreligiousfutures.org/ |
1986-yilda Isroilning Katmandudagi elchixonasi Nepalga har yili tashrif buyuradigan 7000 isroillik uchun Fisih bayramini tashkil qildi. Bayramni oʻtkazish vakolati 1999-yilda Chabad (yahudiylarning hassidik) harakati (Chbad uyi deb ham nomlanadi) tomonidan qabul qilingan. Bu harakat yahudiylarga yordam berishga ixtisoslashgan. 1986-yilgacha Nepalda yahudiylikning uyushgan amaliyoti va mahalliy yahudiy jamoasi mavjud emas edi.[1]
Nepalning Chabad markazi 1500 ishtirokchi bilan dunyodagi eng katta bayram sifatida tanilgan Fisih bayrami uchun maʼlum darajada mashhurlikka erishdi. Markazni boshqargan er-xotin Isroildagi teleseriallar uchun model boʻlgan.
Nepal Qirolligi नेपाल Nēpāl | |
|---|---|
 | |
|
Shior: जननी जन्मभूमिष्च स्वर्गादपि गरियसि (Sanskritcha: Ona va Onavatan Samoga qaraganda ulugʻdir) | |
|
Madhiya: Rastriya Gaan | |
 | |
| Poytaxt | Katmandu |
| Rasmiy til(lar) | Nepalcha |
| Hukumat | Prezidentlik Respublika |
| Bidhya Devi Bhandari | |
| Khadga Prasad Oli | |
| Mustaqillik (Prithvi Narayan Shah birlashtirgan) | |
• Sana |
1768-yil 21-dekabr |
| Maydon | |
• Butun |
140,800 km2 (95-oʻrin) |
• Suv (%) |
2.8 |
| Aholi | |
• 2002-yilgi roʻyxat |
27,676,547 (40-oʻrin) |
| • Zichlik | 196/km2 |
| YIM (XQT) | 2005-yil roʻyxati |
• Butun |
AQSh$42,260 mil. (83-oʻrin) |
• Jon boshiga |
AQSh$1,527 |
| Pul birligi | Nepalese Rupee (NPR) |
| Vaqt mintaqasi | UTC+5:45 |
• Yoz (DST) |
UTC+5:45 |
| Qisqartma | NP |
| Telefon prefiksi | 977 |
| Internet domeni | .np |
|
| |
Quddusda joylashgan Tevel B’Tzedek („Adolat bilan dunyo“) nodavlat tashkiloti oʻzining pravoslav rahbari Micha Odenxaymer boshchiligida koʻplab isroillik yoshlarni Nepal qishloqlariga sayohat qilish, sugʻorish va qishloq xoʻjaligining samarali shakllarini chekka hududlarga oʻrgatishda yordam berish uchun qishloq huudlarga sahoyatlar uyushtiradi. Tashkilotda 50 nafar nepallik mahalliy xodimlar ishlaydi.[2]
Fisih sederi (Fisih bayrami)
[tahrir | manbasini tahrirlash]1986-yilda Katmanduning Thamel boʻlimida Isroil elchixonasi isroillik sayohatchilar uchun Fisih bayramini oʻtkazish anʼanasini boshladi.[3][4][5][6] 1999-yilda Chabad uyi tadbirni oʻz zimmasiga oldi.
2006-yilga kelib, Chabad homiylik qilgan yillik Fisih bayrami 1500 ishtirokchini qabul qildi. U „dunyodagi eng katta seder“ deb nomlangan.[7][8] 2014-yilga kelib bu bayram tadbiriga 1700 kishi tashrif buyurdi.
Nepaldagi Chabad harakatining oʻsishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Chabad harakati mahalliy yahudiy jamoalari va yahudiy sayohatchilarga xizmat koʻrsatish uchun butun dunyo boʻylab faoliyat olib boradi. Katmandudagi Chabad uyi 2000-yilda ravvin Chezki Lifshits va uning rafiqasi Chani tomonidan ochilgan.
Chanining soʻzlariga koʻra, harakat Nepalga borish uchun shlichim (emissar) topishda qiynalgan. „Ular uchinchi dunyo mamlakatiga borishni xohlaydigan shluchimlarni topa olmadilar“, dedi u intervyusida. „Biz buni qilishga tayyor aqldan ozgan er-xotin edik.“[9]
2012-yil may oyida Isroilning Reshet televizion tarmogʻi Nepalning Chabad uyidagi haqiqiy voqealarga asoslangan isroillik aktyor Maykl („Moni“) Moshonov rolini oʻynagan Katmandu mini-serialini ishga tushirdi. Serial 13 qismdan iborat edi.[10]
Televizion seriallar uchun namuna boʻlishdan tashqari, Chabad uyi tez-tez yangiliklar bilan shugʻullanadi. 2013-yil oktabr oyida ravvin Lifshits yoʻl-transport hodisasida halok boʻlgan avstraliyalik dindor yahudiy ayolni kuydirishning oldini oldi.[11] Nepalda odat boʻlgan krematsiya pravoslav yahudiylik tomonidan taqiqlangan. Tashkilot, shuningdek, Himoloy togʻlarida aviahalokatda halok boʻlgan Nyu-Jersi shtatidagi ayolning qoldiqlarini tiklash bilan shugʻullangan.[12] Harakat koʻplab jurnallarda, jumladan The Atlantic,[13] Jerusalem Post,[9] va boshqa ommaviy axborot vositalarida tasvirlangan.
Nepalda Isroil turizmi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Nepal Turizm vazirligi maʼlumotlariga koʻra, 2012-yilda Nepalga 7151 isroillik tashrif buyurgan va oʻrtacha 16 kun qolgan. Isroilliklar Nepaldagi umumiy turizmning atigi bir foizini tashkil qilsa-da, ularning izi sezilarli. "Nepalga tashrif buyurgan har qanday mehmon koʻchalarda ibroniy tilida gaplashayotganini eshitishi va asosiy sayyohlik joylarida ibroniycha belgilar va futbolkalarni koʻrishi kafolatlanadi", deb yozadi ravvin Ben oʻzining „Sayohat qiluvchi ravvin“ deb nomlanuvchi sayohat blogida.[14]
Yahudiy diniy peshvolari koʻplab isroillik va amerikalik yahudiylarning Nepalga maʼnaviy izlanish uchun tashrif buyurib, ularni yahudiy ildizlaridan uzoqlashtirganidan xavotir bildirdilar. „Koʻpgina isroillik yahudiylar sionistlar asoschisining dastlabki avlodidan meros boʻlib qolgan diniy marosimlarga boʻlgan antipatiya ularning koʻpchiligini Nepal yoki Hindistonda maʼnaviy rohatlanishni izlashga undaydi…“, deb yozadi ravvin Daniel Gordis.[15] „Nepal va Hindistondagi ashramlar yahudiy yoshlar, asosan amerikalik va isroilliklar bilan toʻla“[16] Biroq, aslida, juda kam isroilliklar ruhiy sabablarga koʻra Nepalga boradilar. 2012-yilda 62 kishi yoki mamlakatga isroillik tashrif buyurganlarning bir foizidan kamrogʻini tashkil qiladi. Nepalga maʼnaviy sabablarga koʻra qancha yahudiy amerikalik tashrif buyurganligi nomaʼlum.
Nepal bilan boshqa yahudiy aloqalari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Fransuz yahudiy olimi Silven Levi 1898-yilda Nepalga tashrif buyurdi va 20-asrning koʻp qismida mamlakatning nufuzli Gʻarb hisobi hisoblangan uch jildlik tarixiy tadqiqotini (Le Népal: Étude historique d’un royaume hindou, 1905-1908) nashr etdi.[17] Keyinchalik Levi Nepal tadqiqotlariga asoslanib, yahudiy va hindu dinlarining qiyosiy tadqiqotini yozdi.[18]
Gonkongda joylashgan yahudiy Kadoori oilasi Nepalda (Osiyoning boshqa joylarida boʻlgani kabi), ayniqsa Gurxa jamoalariga xizmat koʻrsatishda xayriya ishlari bilan shugʻullangan va Horace Kadoori Nepal hukumati tomonidan Gorkha Dakshina Bahu (Birinchi daraja) ordeni bilan taqdirlangan.[19][20]
Xavfsizlik tashviqotlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]AQSh Davlat departamenti Nepalda antisemitizmni „hech qanday ahamiyatga ega boʻlmagan masala“ deb topdi.[21] va bu mamlakat boʻyicha yillik hisobotlarda antisemitizm harakatlari haqida xabar bermadi.[22]
Haaretz gazetasining 2013-yilda xabar berishicha, Isroil elchixonasiga terakt uyushtirishda gumon qilingan eronlik elchixona xavfsizlik xodimlari tomonidan hibsga olingan va Nepalning Katmandu shahrida politsiyaga topshirilgan.[23]
The Times of India gazetasining 2014-yilda xabar berishicha, Hindiston xavfsizlik kuchlari hind mujohidlarining AQSh qamoqxonasida saqlanayotgan pokistonlik ayol olima Aafiya Siddiqiy evaziga Nepalda yahudiy sayyohlarni oʻgʻirlash rejasini yoʻqqa chiqargan. Nepal tepaliklarida garovga olinganlarni asirga olish uchun yashiringan joy boʻlishi kerak edi.[24][25]
Isroil-Nepal munosabatlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]1960-yil 1-iyunda oʻrnatilgan Isroil va Nepal oʻrtasidagi munosabatlar Nepalni Isroil bilan diplomatik aloqalarga ega boʻlgan birinchi Osiyo davlatlaridan biriga aylantiradi.[26][27][28]
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Birnbaum. „Nepal: the Land Where Time Stopped (in Hebrew)“. Qaraldi: 28-iyun 2014-yil.
- ↑ Yossi Klein Halevi, ['The rabbi of Nepal,'] The Times of Israel, 5 May, 2015
- ↑ Rabbi Levi Brackman. „Nepal: 1,500 Israelis take part in Seder“. YNet News (13-aprel 2006-yil).
- ↑ April 14, 2014, Israel National News, Volunteers Save Kathmandu Seder, Accessed June 22, 2014, „…Chabad house, which is expecting over 1,000 people for Monday nightʼs seder…“
- ↑ March 24, 2014, Israel National News, Will Strike Keep Matzah from Kathmandu?, Accessed June 22, 2014
- ↑ April 15, 2014, Global Post, From Kathmandu to Jerusalem, how Jews around the world are celebrating Passover, Accessed June 28, 2014
- ↑ Heilman, Samuel C.. The Rebbe: The Life and Afterlife of Menachem Mendel Schneerson. Princeton, NJ, USA: Princeton University Press, 2010 — 9-bet. ISBN 9780691154428. Qaraldi: 7-iyul 2014-yil.
- ↑ Amy Yee, The Atlantic, April 12, 2012, 1,100 Pounds of Matzo in Kathmandu: Welcome to the World’s Largest Seder, Accessed June 28, 2014, „…In what has become an annual tradition, hundreds of Israeli travelers gather in Nepal to celebrate Passover — with plenty of kosher wine….“
- ↑ 9,0 9,1 „Kindness and kinship in Kathmandu“. Jerusalem Post (9-iyun 2012-yil). Qaraldi: 19-sentabr 2014-yil. .
- ↑ „"Kathmandu" (official website, in Hebrew)“. Reshet TV. Qaraldi: 19-sentabr 2014-yil.
- ↑ „Rabbi in Nepal halts cremation of Jewish woman“. Jewish Telegraphic Agency (16-oktabr 2013-yil). Qaraldi: 19-sentabr 2014-yil.
- ↑ „New Jersey woman dies in Nepal crash“. Jewish Telegraphic Agency (1-avgust 2010-yil). Qaraldi: 19-sentabr 2014-yil.
- ↑ Amy Yee, The Atlantic, April 12, 2012, 1,100 Pounds of Matzo in Kathmandu: Welcome to the World’s Largest Seder, Accessed June 28, 2014
- ↑ „Nepal“. The Travelling Rabbi. Qaraldi: 19-sentabr 2014-yil.
- ↑ Gordis, Daniel. Saving Israel: How the Jewish People Can Win a War That May Never End. Hoboken, NJ, USA: John Wiley & Sons, Inc, 17-iyun 2010-yil. ISBN 9780471789628. Qaraldi: 7-iyul 2014-yil.
- ↑ Gordis, Daniel. Becoming a Jewish parent: how to explore spirituality and tradition with your children. Harmony Books, 5-oktabr 1999-yil — 45-bet. ISBN 0609604082. Qaraldi: 7-iyul 2014-yil.
- ↑ Riccardi, Theodore (1985). „Nepal Mandala: A Cultural Study of the Kathmandu Valley. By Mary Shepherd Slusser“. The Journal of Asian Studies. 44-jild, № 2. 445–447-bet. doi:10.2307/2055986. JSTOR 2055986.
- ↑ Strenski, Ivan „Sylvain Lévi: Maus's "Second Uncle“, . Durkheim and the Jews of France. Chicago, Ill.: University of Chicago Press, 1997 — 116–148-bet. ISBN 0226777359.
- ↑ Olds, Sally Wendkos. A balcony in Nepal : glimpses of a Himalayan village. San Jose [Calif.]: ASJA Press, 2002 — 165-bet. ISBN 0595240275.
- ↑ Dixit, Kunda. „Kadoorie in the land of Gurkhas“. Nepali Times (april 4–10, 2014).
- ↑ „Report on Global Anti-Semitism“. U.S. Department of State (5-yanvar 2005-yil).
- ↑ „2012 Human Rights Reports: Nepal“. U.S. Department of State (19-aprel 2013-yil).
- ↑ Haaretz Staff. „Iranian suspected of planning terror attack on Israeli embassy arrested in Nepal: Man is detained by Israeli security staff and found to be in possession of a counterfeit Israeli passport.“. Haaretz (23-aprel 2013-yil). Qaraldi: 2-iyul 2014-yil.
- ↑ Tiwary, Deeptiman. „IM skipped return to Pak for mission to kidnap Jews“. The Times of India (24-mart 2014-yil). Qaraldi: 2-iyul 2014-yil.
- ↑ PTI – New Delhi. „IM Plotted to Kidnap Jews to Bargain for Al-Qaeda Woman: NIA“. The New Indian Express (27-fevral 2014-yil). 2014-yil 14-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-iyul 2014-yil.
- ↑ „Ministry of Foreign Affairs Nepal“. 8-dekabr 2009-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 17-aprel 2017-yil.
- ↑ Visit to Israel of Honorable Mrs. Sahana Pradhan, Minister for Foreign Affairs of Nepal Israel Ministry of Foreign Affairs
- ↑ „Israel-Nepal 55 years of diplomatic relations“. mfa.gov.il. 29-iyun 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-sentabr 2016-yil.