Kontent qismiga oʻtish

Xitoyda korrupsiya

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Siyosiy korrupsiya
Tushunchalar
Mamlakatlar boʻyicha korrupsiya
Afrika
Osiyo
Yevropa
Shimoliy Amerika
Markaziy Amerika
Janubiy Amerika
Okeaniya

1949-yildan keyin Xitoyda korrupsiya, odatda, mamlakatda koʻpchilik hokimiyatga ega boʻlgan Xitoy Kommunistik partiyasi (KKP) aʼzolari tomonidan siyosiy hokimiyatni shaxsiy maqsadlarda suiisteʼmol qilishini anglatadi. Korrupsiya Xitoyda juda muhim muammo boʻlib[1], boshqaruv, huquqni muhofaza qilish[2], sogʻliqni saqlash[3] va taʼlimning barcha jabhalariga taʼsir qiladi[4]. Xitoyda iqtisodiy islohotlar boshlanganidan beri korrupsiya Den Syaopin tomonidan boshlangan bozorni liberallashtirish islohotlari natijasida yuzaga kelgan „tashkiliy involyutsiya“[5] bilan bogʻliq edi. Iqtisodiy islohotlarni amalga oshirgan boshqa sotsialistik iqtisodlar, masalan, postsovet Sharqiy Yevropa va Markaziy Osiyo kabi, islohotlar davridagi Xitoyda ham korrupsiya darajasi oshib bordi[6].

Transparency Internationalning 2021-yilgi korrupsiyani idrok qilish indeksi mamlakatni indeksdagi 180 mamlakat ichida 66-oʻrinni egalladi. Indeksda 180-oʻrinni egallagan davlat eng korrupsiyalashgan davlat sektoriga ega deb hisoblanadi[7]. 1980-yillarning oxiridan beri mamlakatda oʻtkazilgan ommaviy soʻrovlar shuni koʻrsatdiki, korrupsiya keng jamoatchilikni tashvishga soladigan masalalardan biridir. Nyu-York Siti Universiteti Siyosatshunoslik kafedrasi dotsenti Yan Sunning soʻzlariga koʻra, 1989-yilda Tyananmen maydonidagi noroziliklarga sabab boʻlgan ijtimoiy norozilikning asosi aynan demokratiya talabi emas, balki kadrlar korrupsiyasidir[6]. Korrupsiya XKPning qonuniy ishlashiga xalal beradi, iqtisodiy tengsizlikni kuchaytiradi, atrof-muhitga putur yetkazadi va ijtimoiy tartibsizliklarni kuchaytiradi.

Tyananmen maydonidagi norozilik namoyishlari va qirg‘inlaridan beri korrupsiya katta iqtisodiy erkinlik natijasida pasaymadi, aksincha, o‘z xarakteri va ko‘lami jihatidan yanada mustahkamlanib bordi. Biznes bitimlari koʻpincha korrupsiya bilan bog‘liq bo‘lgan[8]. Ommaviy fikrga koʻra, halol ishlaydigandan koʻra vijdonsiz KKP amaldorlari koʻproq, bu 1980-yillardagi islohotlarning birinchi oʻn yilligidagi qarashlarning oʻzgarishiga olib keldi[6]. Xitoylik mutaxassis Minsin Peyning taʼkidlashicha, keng tarqalgan korrupsiyaning oldini olmaslik Xitoyning kelajakdagi iqtisodiy va siyosiy barqarorligiga eng jiddiy tahdidlardan biridir. Uning hisob-kitoblariga ko‘ra, poraxo‘rlik, qaytarib olish, o‘g‘irlik va davlat mablag‘larini isrof qilish yalpi ichki mahsulotning kamida uch foizini tashkil qiladi.

KKP Bosh kotibi Si Szinpin 2012-yil noyabrida boʻlib oʻtgan XVIII Milliy Kongressidan soʻng oʻzining ziddiyatli antikorrupsiya kampaniyasini eʼlon qilganidan beri Xitoyda kadrlar korrupsiyasi ommaviy axborot vositalarining jiddiy eʼtiboriga tushdi[9]. Ushbu kampaniya tufayli koʻplab yuqori martabali hukumat va harbiy amaldorlar korrupsiyada aybdor deb topildi.

Xitoy Xalq Respublikasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

XXRda korrupsiyaning jiddiyligi boʻyicha yuqori sifatli, ishonchli va standartlashtirilgan soʻrov maʼlumotlarini olish juda qiyin. Biroq, Xitoy ishlari boʻyicha tajribaga ega akademik Minxin Peyning soʻzlariga koʻra, turli xil manbalarga hali ham teginish mumkin, bu esa „hushyor rasmni taqdim etadi“.

2012 yildan beri korrupsiyaga qarshi kurash kampaniyasining maqsadlari orasida Xitoyning xavfsizlikni tartibga soluvchi eng yuqori organi boʻlgan Xitoy Qimmatli qogʻozlarni tartibga solish komissiyasi (CSRC) raisi oʻrinbosari Yao Gang ham bor[10]. Gang 2015-yil noyabrida, jahon bozorlarini larzaga keltirgan fond bozoridagi inqirozdan so‘ng, Xitoy Kommunistik partiyasining korporatsiyaga qarshi agentligi tomonidan tergov qilingan[11].

2021 Transparency International korrupsiyani qabul qilish indeksi hisoboti Xitoyda korrupsiyaning kamayganini va Xitoyda 2021-yilda birinchi marta korrupsiya oʻrtacha mamlakatga qaraganda kamroq ekanligini koʻrsatdi[12].

Navarra universiteti va Manchester universiteti tadqiqotchilari tomonidan 2022-yilda o‘tkazilgan tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, Si Szinpin maʼmuriyati davrida korrupsiyaning ayrim shakllari kuchaygan[13][14].

Xitoy hukumati tomonidan ommaviy axborot vositalariga oʻrnatilgan qattiq nazorat Xitoyda korrupsiyani aniqlash va xabar berishni cheklaydi. Shunga qaramay, Xitoyda Guo Vengui kabi korrupsiya haqida maʼlumot beruvchilar haqida xabar berish holatlari mavjud[15].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ He. „Corruption and anti-corruption in reform China“. 2018-yil 23-dekabrda asl nusxadan arxivlangan.
  2. ↑ Wang, P. (2013). The rise of the Red Mafia in China: a case study of organised crime and corruption in Chongqing. Trends in Organized crime, 16(1), 49-73.
  3. ↑ Huang. „Healthcare Is So Corrupt In China That Patients Have To Bribe Doctors For Proper Care“. Business Insider. 2020-yil 4-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 24-oktyabr.
  4. ↑ Wan, William. „Bribes, not just brains, needed to enter top Chinese schools“ (en-US). The Washington Post (2013-yil 7-oktyabr). 2019-yil 24-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 24-oktyabr.
  5. ↑ Lü 2000, p. 229.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Yan 2004, p. 2
  7. ↑ „Corruptions Perceptions Index 2021 for China“ (en). Transparency.org. Qaraldi: 2022-yil 12-mart.
  8. ↑ Murong Xuecun. „No Roads Are Straight Here“ (Opinion). The New York Times (2012-yil 8-may). 2020-yil 4-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 9-may.
  9. ↑ Teresa Welsh. „China's Corruption Crackdown: Progress or Politics?“. U.S. News & World Report (2015-yil 11-iyun). 2017-yil 2-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 30-iyun.
  10. ↑ „Top China Market Regulator Yao Gang Arrested In Graft Probe“. valuewalk.com. Brendan Byrne (2015-yil 13-noyabr).
  11. ↑ „China investigates securities regulator's deputy head Yao Gang“. India.com (2015-yil 13-noyabr). 2018-yil 4-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 4-sentyabr.
  12. ↑ „2021 Corruption Perceptions Index - Explore the results“.
  13. ↑ Hancock, Tom. „Chinese Businesses Benefit From Ties to Elites, Study Shows“. Bloomberg News (2022-yil 18-fevral). Qaraldi: 2022-yil 19-fevral.
  14. ↑ Alonso, Marta; Palma, Nuno; Simon-Yarza, Beatriz (2022-02-17). „The value of political connections: evidence from China's anti-corruption campaign“. Journal of Institutional Economics (inglizcha). 18-jild, № 5. 785–805-bet. doi:10.1017/S1744137422000017. ISSN 1744-1374.
  15. ↑ Michael Forsythe and Alexandra Stevenson. „The Billionaire Gadfly in Exile Who Stared Down Beijing“. The New York Times (2017-yil 30-may). 2017-yil 21-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 14-iyun. „The biggest political story in China this year isn’t in Beijing. It isn’t even in China. It’s centered at a $68 million apartment overlooking Central Park in Manhattan.“. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Xitoyda_korrupsiya&oldid=4219369" dan olindi