Gruziyada korrupsiya

Gruziyada korrupsiya postsovet davridan keyingi oʻn yilliklarda muammo boʻlib kelgan. 2003-yilgi atirgul inqilobidan oldin, Foreign Policy maʼlumotlariga koʻra, Gruziya Yevroosiyodagi eng korrupsiyalashgan davlatlar qatorida edi^[1]. Biroq, inqilobdan keyin korrupsiya darajasi keskin kamaydi. 2010-yilda Transparency International (TI) Gruziyani „dunyodagi eng yaxshi korrupsiyaga qarshi kurashuvchi davlat“ deb belgilagan^[2]. Soʻnggi yillarda korrupsiya deyarli yoʻq qilindi^[3]^[4]. Transparency International tashkilotining 2021-yilgi korrupsiyani idrok etish indeksi mamlakatni 180 mamlakat ichida 45-oʻrinda, eng past oʻrindagi davlatlar eng halol davlat sektoriga ega deb hisoblangan shkala boʻyicha hisoblangan^[5].

2012-yil yanvar oyida Jahon banki Gruziyani korrupsiyaga qarshi kurashda dunyoning „oʻziga xos muvaffaqiyati“ deb atadi. Filipp Le Ueruning aytishicha, „Gruziya tajribasi shuni ko‘rsatadiki, endemik korrupsiyaning shafqatsiz siklini sindirish, tegishli va qatʼiy islohotlar bilan uni ezgu siklga aylantirish mumkin“^[6]. Foreign Policy nashriga koʻra, Gruziya „soʻnggi oʻn yil ichida korrupsiyaga qarshi kurashda muvaffaqiyatga erishgan yagona postsovet davlatidir“.

Yevropa Kengashining Korrupsiyaga qarshi davlatlar guruhi oʻzining toʻrtinchi baholash bosqichida Gruziya mayda korrupsiyani yoʻq qilishga katta muvaffaqiyat qozonganini taʼkidladi, shu bilan birga, soʻnggi yillarda Gruziyada korrupsiya shakli oʻzgargani ham taʼkidlanmoqda. Masalan, mamlakat rahbariyati hokimiyatda qolish uchun zarur boʻlgan sodiqlik va qoʻllab-quvvatlashni yaratish uchun resurslarni ajratadigan „klientelistik tizim“ paydo boʻldi ^[7]^[8]

Tarixi

2003-yildayoq, Jahon banki maʼlumotlariga koʻra, korrupsiya Gruziya hayotining kundalik qismi boʻlib, fuqarolar poraxoʻrlik muntazam hodisa sifatida qayd etilgan. Bu prezident Shevardnadzeni hokimiyatdan agʻdargan va Shevardnadze davridagi korrupsiya va yomon boshqaruvga munosabat sifatida koʻrilgan 2003-yildagi atirgullar inqilobi bilan oʻzgardi^[9]. 2004-yilgi saylovlarda Mixail Saakashvili 96 foiz ovoz olganidan so‘ng, korrupsiyaga qarshi keskin islohotlar o‘tkazdi. Bunga Taʼlim vazirligining butun xodimlarini ishdan boʻshatish kiradi. Gruziya Italiyaning mafiyaga qarshi saʼy-harakatlari va nemis politsiyasini tayyorlash kabi muvaffaqiyatli antikorrupsiya saʼy-harakatlari bilan xalqlarning korrupsiyaga qarshi mexanizmlarini qabul qildi. Inqilobdan keyingi korrupsiyaga qarshi kurash doirasida yuqori martabali davlat amaldorlarining korrupsiyada ayblanib hibsga olinishini aks ettiruvchi filmlar bu saʼy-harakatlarning jiddiyligini tushuntirish uchun omma eʼtiboriga havola qilindi.

2004-yilda Gruziyaning korrupsiyani idrok etish koʻrsatkichi boshqa mamlakatlarnikiga qaraganda keskin yaxshilandi. Oʻsha yili respondentlarning 60 foizi kelgusi uch yil ichida korrupsiya darajasi pasayishini kutgan. Biroq, 2005-yilda bu koʻrsatkich 38% ga kamaydi. Hukumatning „nol bardoshlik“ siyosati vaziyatni tubdan oʻzgartirib, mamlakatni barcha boshqaruv koʻrsatkichlari boʻyicha eng ilgʻor Yevropa davlatlari bilan bogʻlab qoʻydi. Mamlakat muntazam ravishda turli boshqaruv koʻrsatkichlari boʻyicha ijobiy natijalarga erishdi.

Saakashvili hukumatining saʼy-harakatlari davlat sektorida, xususan, politsiya boʻlimi, soliq yigʻish boshqarmasi, bojxona byurosi, davlat xizmatlari va taʼlim sohalarida mayda korrupsiyani butunlay yoʻq qildi. Baʼzi tanqidchilar korrupsiya yoʻq qilingani haqidagi daʼvoga qarshi chiqishadi va buning oʻrniga „keng tarqalgan mayda poraxoʻrlikdan korrupsiyaning oʻziga xos shakllariga“ oʻtish borligini taʼkidlaydilar. Darhaqiqat, baʼzi manbalarga koʻra, Gruziyada korrupsiyaning koʻplab shakllari keng tarqalgan boʻlib qolmoqda. Masalan, ijro hokimiyati zaif sud tizimi va ommaviy axborot vositalari bilan birgalikda hukumatning har bir darajasida hokimiyatni suiisteʼmol qilish imkoniyatini yaratadi va yuqori mansabdor shaxslarga deyarli jazosiz ishlashga imkon beradi.

Bundan tashqari, Transparency International Gruziyaning 2011-yildagi Milliy yaxlitlik tizimini baholashda 2004-yildan keyingi islohotlar ijro hokimiyati va huquqni muhofaza qilish organlarini yanada kuchliroq va samaraliroq qilish, shuningdek, mayda poraxoʻrlik va korrupsiyaning boshqa ayrim turlariga qarshi kurashni kuchaytirish bilan bogʻliq, deb taʼkidladi TI Georgia. Baʼzi ijro etuvchi idoralar yetarlicha javobgarlik va shaffoflik yoʻqligi, axborot vositalari korrupsiyani tekshirish uchun yetarli mablagʻ ajratmaganligi hamda mamlakatning 2010-yilgi korrupsiyaga qarshi siyosatida muammolarni har tomonlama tahlil qilishga asoslangan izchil asos yoʻqligi sabab sifatida ko‘rsatildi. TI Georgia, shuningdek, 2008-yilda tuzilgan Korrupsiyaga qarshi kurash kengashini rejaning bajarilishini yomon monitoring qilish va baholashda aybladi.

Jahon banki Gruziyaning yashirin iqtisodiyotini mamlakatning rasmiy iqtisodiy faoliyati koʻlamiga nisbatan dunyodagi eng yirik iqtisodiyot deb taʼrifladi^[9].

Hukumat

Saakashvili prezident boʻlganidan soʻng, kuchli qonun-qoidalar tufayli, past darajadagi davlat xizmatidagi nayranglar butunlay yoʻqoldi^[10]. Toʻgʻrisi, baʼzi davlat jamgʻarmalari, masalan, prezident mablagʻlari, yetarli darajada javobgarlik bilan ishlashda davom etmoqda. Bonuslar davlat organlari tomonidan oʻzboshimchalik asosida toʻlanadi. 2011-yilgi hisobotda aytilishicha, siyosiy liderlar oʻz partiyalarining siyosiy tizimdagi hukmronligini saqlab qolish uchun davlat resurslaridan foydalanganlar. Bundan tashqari, kuchli homiylik tarmoqlari mavjud va davlat amaldorlari oʻz pozitsiyalarini xususiy tadbirkorlik bilan aralashtirib yuborishlari odatiy holdir.

Bundan tashqari, davlat byudjeti ustidan nazorat sust boʻlib, 2011-yil holatiga koʻra Mudofaa vazirligi, Ichki ishlar vazirligi va boshqa davlat organlari tomonidan haligacha ichki audit yoʻlga qoʻyilmagan edi. TI Georgia Ichki ishlar vazirligini xususiy elektron aloqalarni haddan tashqari nazorat qilgani va oʻz xodimlarini mustaqil davlat idoralariga noqonuniy joylashtirgani uchun tanqid qildi.

Qonun chiqaruvchi va sud hokimiyati, shuningdek, ommaviy axborot vositalari va fuqarolik jamiyati ijro etuvchi hokimiyatga nisbatan zaif. Gruziyaning mahalliy hukumatlarida oshkoralik va javobgarlik milliy hukumatga qaraganda zaifroq.

Davlat xaridlari

Davlat xaridlari sohasida korrupsiya kam uchraydi. Tizim xaridlari juda shaffof boʻlishiga qaramay, ayrim istisnolar va boʻshliqlar tendersiz davlat shartnomalarini amalga oshirishga imkon beradi. 2012-yil holatiga koʻra, haqiqatan ham davlat buyurtmalarining 45 foizi tender jarayonisiz berilgan.

Bundan tashqari, ayrim sohalardagi litsenziyalar toʻliq raqobatbardosh va shaffof boʻlmagan sharoitlarda berilgan. Shunday sohalardan biri konchilikdir. Yana biri ommaviy axborot vositalaridir. Masalan, Tbilisidagi teleeshittirish minorasini boshqarish huquqi kim oshdi savdosida sotilganda, auktsionda telekommunikatsiya sohasida hech qanday maʼlumotga ega boʻlmagan gʻolib oldindan tanlab olingan. Shuningdek, sobiq mudofaa vaziriga aloqador firmalarga poytaxtda tashqi reklama uchun eksklyuziv huquqlar va milliy lotereya oʻtkazish uchun litsenziya berilgan. Shuningdek, baʼzi davlat mulki obyektlari tanlov savdolarisiz, baʼzan bozor qiymatidan arzonroqqa sotilgan. Xuddi shunday, 2011-yilda Tbilisi meriyasi shahar kengashi aʼzosiga tegishli firmaga jamoat parkini boshqarish huquqini berdi.

Soliq solish

Soliq tizimida korrupsiya nisbatan kam. Kamdan-kam hollarda kompaniya aʼzolari tomonidan soliqlar bilan bogʻliq holda pora yoki qoʻshimcha toʻlovlar olinishi mumkin^[10]. Biroq, soliq xodimlari maʼlum darajada ijroiya organlarining aralashuviga duchor boʻladilar. Masalan, muxolifat partiyalari tarafdorlari soliq politsiyasi tomonidan taʼqibga uchragani maʼlum.

Manbalar

↑ Berglund. „How Georgia Stamped Out Corruption on Campus“. Foreign Policy (2015-yil 3-sentyabr).
↑ „Lessons from Georgia's fight against graft“. The Economist (2012-yil 7-fevral).
↑ „Fighting Corruption in Public Services Chronicling Georgia's Reforms“. The World Bank. Qaraldi: 2014-yil 7-fevral.
↑ „Second Round of Monitoring Georgia Monitoring report“. Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). Qaraldi: 2014-yil 7-fevral.
↑ „Corruption Perceptions Index 2021 - Georgia“ (en). Transparency.org. Qaraldi: 2022-yil 19-mart.
↑ „Georgia's Fight Against Corruption in Public Services Wins Praise“. The World Bank (2012-yil 31-yanvar).
↑ „Fourth Evaluation Round on Georgia“.
↑ „Georgia National Integrity Assessment 2015“.
↑ ^9,0 ^9,1 „Overview of Corruption and Anti-Corruption in Georgia“. Transparency International. 2018-yil 28-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 6-dekabr.
↑ ^10,0 ^10,1 „Georgia Corruption Report“. Business Anti-Corruption Portal. 2018-yil 20-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 6-dekabr.

Havolalar

Korrupsiyaga qarshi biznes portalidan Gruziya korrupsiya profili

[forpol-1] Berglund. „How Georgia Stamped Out Corruption on Campus“. Foreign Policy (2015-yil 3-sentyabr).

[econ-2] „Lessons from Georgia's fight against graft“. The Economist (2012-yil 7-fevral).

[:0-3] „Fighting Corruption in Public Services Chronicling Georgia's Reforms“. The World Bank. Qaraldi: 2014-yil 7-fevral.

[:1-4] „Second Round of Monitoring Georgia Monitoring report“. Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). Qaraldi: 2014-yil 7-fevral.

[5] „Corruption Perceptions Index 2021 - Georgia“ (en). Transparency.org. Qaraldi: 2022-yil 19-mart.

[bank-6] „Georgia's Fight Against Corruption in Public Services Wins Praise“. The World Bank (2012-yil 31-yanvar).

[7] „Fourth Evaluation Round on Georgia“.

[8] „Georgia National Integrity Assessment 2015“.

[trans-9] 9,0 ^9,1 „Overview of Corruption and Anti-Corruption in Georgia“. Transparency International. 2018-yil 28-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 6-dekabr.

[biz-10] 10,0 ^10,1 „Georgia Corruption Report“. Business Anti-Corruption Portal. 2018-yil 20-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 6-dekabr.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]