Mittelschmerz sindromi
Mittelschmerz (nemischa: „oʻrta ogʻriq“) „ovulyatsiya ogʻrigʻi“ yoki „menstrual sikl oʻrtasidagi ogʻriq“ni ifodalovchi atama hisoblanadi. Ayollarning taxminan 20% i Mittelschmerzni boshdan kechiradi, baʼzilari har bir hayz siklida, baʼzilari esa vaqti-vaqti bilan.
Belgilari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Mittelschmerz qorinning pastki qismida va chanoq boʻshligʻi aʼzolarida ogʻriqlar bilan tavsiflanadi, bu ogʻriq ayolning hayz davrining oʻrtalarida paydo boʻladi. Ogʻriq toʻsatdan paydo boʻladi va odatda bir necha soat ichida pasayadi, baʼzan ikki yoki uch kun davom etishi ham mumkin[1]. Baʼzi hollarda u keyingi menstrual siklgacha davom etishi mumkin. Baʼzi ayollarda mittelschmerz yetarlicha lokalizatsiya qilingan boʻlib, shuning uchun ular ikkala tuxumdonidan qaysi biri maʼlum bir oyda tuxumni taʼminlaganligini aniqlashlari mumkin. Ovulyatsiya har bir hayz siklida tasodifiy tuxumdonda sodir boʻlganligi sababli, ogʻriq bir tomondan ikkinchisiga oʻtishi yoki bir tomonda qolishi mumkin.
Ovulyatsiya davridagi boshqa belgilari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ayollar ovulyatsiya paytida yoki yaqin kunlarda mittelschmerz bilan bogʻliq boshqa jismoniy alomatlarni sezishi mumkin. Eng tez-tez uchraydigan belgi – ovulyatsiyadan oldingi kunlarda koʻp miqdorda bachadon boʻynida shilliqning paydo boʻlishi. Bachadon boʻyni shilimshiqligi reproduktiv salomatlikni aniqlashning turli metodlarida qoʻllaniladigan asosiy belgilardan biridir. Boshqa alomatlar baʼzan uchta asosiy belgidan ajratish uchun ikkinchi darajali fertillik belgilari deb ataladi[2].
- Hayz siklining oʻrtasi yoki ovulyatsiya qon ketishi ovulyatsiyadan oldin sodir boʻlgan estrogenning keskin pasayishi natijasida yuzaga keladi deb taxmin qilinadi. Gormonlar darajasining pasayishi kontraseptivtabletkalaridan platseboga oʻtishga oʻxshash qon ketishini keltirib chiqarishi mumkin. Ovulyatsiyadan keyin paydo boʻladigan gormonlarning koʻtarilishi siklning oʻrtasidagi bunday belgilarning odatdagi hayz koʻrish kabi ogʻir yoki uzoq davom etishiga yoʻl qoʻymaydi. Belgilar uzoqroq kechadigan sikllarda koʻproq uchraydi[2].
- Ayolning vulvasi ovulyatsiyadan oldin shishishi mumkin, ayniqsa ovulyatsiya sodir boʻladigan tuxumdon tomonda[2].
- Nozik limfa tugunlari (ovulyatsiya sodir boʻladigan tomonda) noʻxat kattaligiga qadar shishishi va yumshoq konsistensiyada boʻlishi mumkin[2].
Sabablari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Mittelschmerzning turli sabablari bor deb taxmin qilinadi:
- Follikulyar shish: ovulyatsiyadan oldin tuxumdonlarda follikulalarning shishishi. Ovulyatsiyaga qadar ayolda faqat bitta yoki ikkita tuxum yetilgan boʻlsa-da, hayz davrining follikulyar bosqichida bir qator follikullar oʻsadi (ovulyatsiyadan oldin dominant boʻlmagan follikullar atrofiyasi). Follikullar har ikki tomonda rivojlanganligi sababli, bu nazariya qorinning har ikki tomonida bir vaqtning oʻzida sodir boʻladigan mittelschmerzni tushuntira oladi[2].
- Tuxumdon devorining yorilishi: tuxumdonlarning teshiklari yoʻq; ovulyatsiya paytida tuxum tuxumdon devorini yorib oʻtadi. Bu baʼzi ayollar uchun ovulyatsiyani ogʻriqli qilishi mumkin[2].
- Fallopiy naychalarining qisqarishi: Ovulyatsiyadan keyin bachadon naychalari qisqaradi (qiziloʻngachning peristaltikasiga oʻxshash), bu baʼzi ayollarda ogʻriq keltirishi mumkin.
- Silliq mushak hujayralari qisqarishi: Ovulyatsiya paytida bu ogʻriq tuxumdonda va uning ligamentlarida silliq mushak hujayralarining qisqarishi bilan bogʻliq boʻlishi mumkin. Ushbu qisqarishlar prostaglandin F2-alfa darajasining ortishiga javoban yuzaga keladi, bu esa luteinlovchi gormonning (LH) koʻtarilishi bilan bogʻliq[3].
- Taʼsirlanish: Ovulyatsiya vaqtida yirtilgan tuxum follikulasidan qon yoki boshqa suyuqlik chiqariladi. Bu suyuqlik qorin boʻshligʻi shilliq qavatining tirnash xususiyati keltirib chiqarishi mumkin[1][2].
Diagnostikasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Mittelschmerz diagnostikasi, odatda, agar ayol menstrual siklning oʻrtasida boʻlsa va chanoq boʻshligʻi aʼzolarini tekshirish hech qanday anormalliklarni koʻrsatmaganda qoʻyiladi. Agar ogʻriq uzoq va/yoki kuchli boʻlsa, qorin ogʻrigʻining boshqa sabablarini istisno qilish uchun qorin boʻshligʻining ultratovush tekshiruvi va boshqa diagnostika tadbirlari oʻtkazilishi mumkin.
Mittelschmerzning ogʻrigʻi baʼzan appenditsit bilan almashtiriladi va tugʻish yoshidagi ayollarda appenditsitning differentsial tashxislaridan biri hisoblanadi.
Davolash
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ogʻriq zararli emas va kasallik mavjudligini bildirmaydi. Odatda maxsus davolanish shart emas. Uzoq muddatli yoki kuchli ogʻriqlar uchun NSYQB (steroid boʻlmagan yalligʻlanishga qarshi dorilar) kabi ogʻriq qoldiruvchi vositalar (analgetiklar) kerak boʻlishi mumkin[4].
Ovulyatsiya va u bilan birga keladigan ogʻriqni oldini olish uchun kontratseptsiyaning gormonal shakllarini qabul qilish mumkin[4].
Foydali jihatlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Fertillik haqida maʼlumotga ega boʻlgan ayollar mittelschmerzni ovulyatsiyani aniqlashda yordamchi ikkinchi darajali belgi deb hisoblashlari mumkin. Spermaning normal hayoti besh kungacha boʻlganligi sababli, faqat mittelschmerzning oʻzi homiladorlikning oldini olish uchun yetarli darajada oldindan ogohlantirmaydi. Kichkina qorin ogʻrigʻining boshqa sabablari keng tarqalgani sababli, mittelschmerzning oʻzi ham ovulyatsiyadan keyingi infertil davrning boshlanishini tasdiqlash uchun yetarli boʻlmaydi.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 Kippley, John. The Art of Natural Family Planning, 4th, Cincinnati, OH: The Couple to Couple League, 1996 — 83–84-bet. ISBN 0-926412-13-2.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 Weschler, Toni. Taking Charge of Your Fertility, Revised, New York: HarperCollins, 2002 — 65–68, 228-bet. ISBN 0-06-093764-5.
- ↑ Michael H. Ross. Histology: A Text and Atlas, 5th, Hagerstown, MD: Lippincott Williams & Wilkins, 2006 — 788-bet. ISBN 978-0-7817-7221-1.
- ↑ 4,0 4,1 „Mittelschmerz“. PubMed Health (2009-yil 12-aprel). 2011-yil 19-fevralda asl nusxadan arxivlangan.