Kontent qismiga oʻtish

Albaniya qishloq xoʻjaligi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Albaniya Rivyerasidagi zaytun va sitrus plantatsiyalari
Albaniya iqtisodiyoti
Albaniya gerbi
Umumiy
Albaniya mavzulari

Albaniya qishloq xoʻjaligi Albaniya iqtisodiyotining muhim tarmogʻi boʻlib, mamlakat yalpi ichki mahsulotining 22,5 foizini tashkil qiladi[1]. Mamlakat 28,748 kvadrat kilometr hududni (11,100 kvadrat milya) oʻz ichiga oladi, shundan 24% qismi qishloq xoʻjaligi yerlari, 36% qismi oʻrmon yerlari, 15% qismi yaylovlar hamda oʻtloqlar va 25% qismi shaharlar, shu jumladan koʻllar, suv yoʻllari, foydalanilmagan toshli va togʻli yerlar hissasiga toʻgʻri keladi[2]. Hududni uchta asosiy zonaga ajratish mumkin, masalan, mamlakat qirgʻoqlari boʻylab choʻzilgan pasttekislik zonasi, pasttekislikdagi tepalik zonasi va togʻ zonasi.

Mamlakat gʻarbi shimolda Albaniya Alp togʻlari, shimoli-sharqda Sharr togʻlari, markazda Skanderbeg togʻlari, sharqda Korab togʻlari, janubi-sharqda Pindus togʻlari va janubi-gʻarbda Albaniya Rivyerasi boʻyidan to Ceraunian togʻlarigacha boʻlgan qirgʻoq tekisliklarini oʻz ichiga oladi. Adriatika va Ioni dengizlarini oʻz ichiga olgan Oʻrta yer dengizi Albaniyaning butun gʻarbiy chegarasini tashkil qiladi.

Mamlakat asosan kontinental taʼsir koʻrsatadigan Oʻrta yer dengizi iqlimiga ega[3]. Bu iqlimning qishi iliq, yozi esa issiq va quruq boʻlishini anglatadi. Mamlakatning eng issiq hududlari gʻarbiy qismida joylashgan boʻlib, u yerdagi iqlimga dengiz katta taʼsir koʻrsatadi. Mamlakatning eng sovuq hududlari shimol va sharqda joylashgan boʻlib, u yerda qorli oʻrmonli iqlim hukm suradi.

1990-yilda mahalliy qishloq xoʻjaligi mahsulotlari xalq xoʻjaligi xarajatlarining 63%, eksportning 25% qismini tashkil etdi[4]. Albaniyaning Yevropa Ittifoqiga qoʻshilishidan oldingi iqtisodiy jarayonning bir qismi sifatida mamlakat fermerlariga qishloq xoʻjaligi standartlarini yaxshilash uchun IPA fondlari orqali yordam berilmoqda[5].

Qishloq xoʻjaligi vazirligi maʼlumotlariga koʻra, 2017-yilning birinchi oylarida sabzavot va mevalar eksporti ikki baravar koʻpaygan. Shu bilan birga, baliq va dengiz mahsulotlari eksporti ham 35 foizga oshgan[6].

Yevropadagi eng qadimgi dehqonchilik maydonlaridan biri Albaniyaning janubi-sharqiy qismidan topilgan[7].

Akvakultura

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Butrint koʻlidagi midiya yetishtiriladigan korxona

Oʻrta yer dengizi ichidagi Adriatika va Ioni dengizlari shoʻr suvli baliq ovlash manbai boʻlib, Butrint koʻli, Skadar koʻli, Ohrid koʻli, Prespa koʻli, shuningdek, Karavasta lagunasi, Narta lagunasi va Patos lagunasida chuchuk suvda baliq ovlash mumkin. Mamlakat qirgʻoqlari uzunligi 381 kilometr (237 milya) deb taxmin qilinadi[8]. Albaniyada suvning katta hajmda mavjudligi kam rivojlangan baliqchilik sanoatining mahalliy iqtisodiyotning asosiy qismiga aylanishi uchun katta imkoniyatlar yaratadi[9][10][11]. Oʻtmishdan meros boʻlib qolgan muhim rivojlanish va qayta ishlash quvvatlari borligiga qaramay, baliqchilik sanoati hali ham oʻtish bosqichida qolgan.

Zus, Shkodër okrugidagi baliq fermasi

Mamlakatda 1950-yillarda keng miqyosda dengizda baliq yetishtirish yoʻlga qoʻyilgan[12]. Dengiz baliqlari sanoati qirgʻoq va dengiz hududida qafaslarda baliq yetishtirish sektoridir. Gulmoyi baligʻi asosan janubi-sharqda, janubi-gʻarbda va shimolda, sazan esa markazda va shimolda tarqalgan. Dengiz baliqlari orasida kamalak gulmoyi, oddiy lavrak, tilla spar, oddiy sazan, kumush sazan, katta sazan, oq amur va ohrid gulmoyi kabi turlar ustunlik qiladi[13][14].

Midiyalar butun mamlakat janubida keng tarqalgan va ayniqsa, Ioni dengizi yaqinidagi Butrint koʻlida koʻp miqdorda yetishtiriladi[15]. 1980-yilda yiliga oʻrtacha 2,000 tonnaga yaqin midiya yetishtiruvchi 80 ga yaqin inshoot qurilgan boʻlsa, 1989-yilda bu koʻrsatkich yiliga 5,000 tonnaga yetdi[15][16]. Shëngjinda taxminan 100 gektarlik kichikroq obyekt ham ishlaydi. 1990-yilda kommunizmning tugashi va vabo avj olganidan keyin ishlab chiqarish keskin pasayib, 2000-yilda oʻzini yana qayta tiklab oldi[15][17][13].

Qisqichbaqa yetishtirish Albaniyada kommunizm davrining oxirida boshlangan[13]. Mamlakatdagi yagona keng qamrovli qisqichbaqa yetishtirish inshooti Narta lagunasida joylashgan boʻlib, u yerdan Vjosa daryosi Adriatika dengiziga quyiladi. Karaburun-Sazan dengiz parki hududida qisqichbaqasimonlarning 50 ta turi qayd etilgan boʻlib, bu mintaqa uni yetishtirish uchun potensial joy ekanligini koʻrsatadi[18].

Uzumchilik

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Beratdagi uzumlar

Albaniya vino ishlab chiqarish boʻyicha dunyoda 42-oʻrinda turadi. Albaniya uzumchilikning Yevropadagi eng uzoq tarixiga ega mamlakat hisoblanadi va bu sanoati xronologik jihatdan vino ishlab chiqaruvchi mamlakatlarning qadimgi dunyosiga tegishli[19][20][21][22]. Mamlakatning eng muhim vino hududlari markazda, shuningdek shimol, sharq va janubdagi togʻli hududlarda joylashgan[23][24]. XX asrda kommunizm tugaganidan soʻng, Albaniya vino sanoatining rivojlanishida mamlakatning iqtisodiy taʼsiri katta rol oʻynadi.

1912-yilda mahalliy aholi orasida uzumchilik bilan shugʻullanish keng tarqaldi, ammo 1933-yilda filloksera hasharoti tufayli mamlakatdagi uzumzorlar deyarli yoʻqolib ketdi. Bu boradagi muhim oʻsish faqat Ikkinchi Jahon urushidan keyin boshlandi, urushning oxirida vino ishlab chiqarish uchun yetishtiriladigan uzum maydonlari 2,737 gektarga (27,37 km 2) yetar edi. Vinoni eng koʻp ishlab chiqaruvchi hudud Durrës okrugi boʻlib, u yerda uzum kommunistik davlat korxonalarida yetishtirildi. Oʻsha paytda mamlakat boʻylab ekin maydoni taxminan tamaki ekinlari maydoni hajmiga toʻgʻri kelar edi, lekin zaytun va mevali daraxtlarnikidan sezilarli darajada past edi. Eksport qilingan vino asosan Gʻarbiy Yevropada, masalan, Germaniyada isteʼmol qilingan.

Bundan tashqari, vino eksporti doimiy ravishda 1971-yildagi 61 ming gektolitrdan 1985-yilda 22 ming gektolitrgacha qisqardi. Buning sabablarini asosan eskirgan ishlab chiqarish sharoitlari va texnik materiallarning yetarli emasligi, tashishning qiyinligi, sifatning pastligida koʻrish mumkin. Boshqa tomondan, oson tashish mumkin boʻlgan don mahsulotlari eksporti doimiy ravishda oʻsib bordi (yiliga 3,500 tonnagacha), yangi uzum eksporti esa kam edi.

Ishlab chiqarish

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Albaniyadagi qoʻychilik yaylovi

Mamlakatda asosiy qishloq xoʻjaligi mahsulotlari tamaki, anjir, zaytun, bugʻdoy, makkajoʻxori, kartoshka, sabzavotlar, mevalar, qand lavlagi, uzum, goʻsht, asal, sut mahsulotlari va dorivor va aromatik oʻsimliklar hisoblanadi.

2020-yilda dorivor va aromatik oʻsimliklar eksporti 14 ming tonnani tashkil etib, mamlakat iqtisodiyotiga 59 million AQSh dollarilik foyda keltirdi. Qichitqi oʻt, primroz, lavanda, salvia officinalis va boshqa dorivor oʻsimliklarni yetishtirishda 100,000 ga yaqin albanlar ishlaydi[25].

Qishloq xoʻjaligi yalpi ichki mahsulotning 18,9 foizini va eksportning katta qismini tashkil qiladi. Biroq, u zamonaviy asbob-uskunalar yoʻqligi, mulk huquqining noaniqligi, kichik, samarasiz yer uchastkalari keng tarqalgani sababli, birinchi navbatda, kichik oilaviy tadbirkorlik va yordamchi dehqonchilik bilan cheklanadi. 1990-yildan keyingi yerlarning parchalanishi, yerga egalik qilishning noaniqligi, davlat reestri va bank kreditlarining yoʻqligi, yuqori QQS zamonaviy qishloq xoʻjaligi sanoatiga toʻsqinlik qiladi. Shuningdek, Albaniyada ishlab chiqarilgan qishloq xoʻjaligi mahsulotlari xalqaro bozorga „Turkiya mahsuloti“ nomi ostida qoʻyilayotganligi haqida ham fikrlar bor.

Albaniya keng miqyosdagi yogʻoch sanoati uchun qulay tuproq va iqlimga ega[4]. Albaniyaning koʻplab tarixiy oʻrmonlari 1990-yillarda samarasiz yogʻoch sanoati va qishloq xoʻjaligi yerlarining kengayishi tufayli vayron qilingan. Bugungi kunda oʻrmonlar Albaniya yerining uchdan bir qismini egallaydi hamda Italiya va Jahon banki bilan kelishuvga koʻra, katta hajmdagi oʻrmonlarni qayta tiklash ishlari olib borilmoqda.

Albaniya zaytun moyi ishlab chiqarish boʻyicha dunyoda 11-oʻrinda turadi[26].

Albaniyada 2018-yilda ishlab chiqarilgan qishloq xoʻjaligi mahsulotlari:

Qishloq xoʻjaligining katta miqdorda ishlab chiqariladigan mahsulotlaridan tashqari, qovun (41 ming tonna), olxoʻri (41 ming tonna), suli (34 ming tonna), qand lavlagi (27 ming tonna), anjir (24 ming tonna), shaftoli (19 ming tonna) va nok (13 ming tonna) kabi boshqa qishloq xoʻjaligi mahsulotlari ham kichikroq miqdorda yetishtiriladi[27].

Bogʻdorchilik

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Albaniya turli xil mevalar, yongʻoqlar va sabzavotlarni ishlab chiqaradi, shu bilan birga uning bu ishlab chiqarishi doimiy ravishda oʻsib bormoqda[28].

Xalqaro reytinglar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ekin (umumiy yetishtirilgan) Oʻrin Koʻrib chiqilgan mamlakatlar soni
Olxoʻri va qoragʻat[29] (umumiy yetishtirilgan) 2014 31 85
Uzum[30] (umumiy yetishtirilgan) 2014 36 90
Tarvuz[31] (umumiy yetishtirilgan) 2014 40 130
Mevalar[32] (umumiy yetishtirilgan; qovunni hisobga olmaganda) 2014 98 205
Anjir[33] (umumiy yetishtirilgan) 2014 11 52
Bodring[34] (umumiy yetishtirilgan) 2014 39 133

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]
 Vikiomborda Albaniya qishloq xoʻjaligi
haqida turkum mavjud

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Food and Agriculture Organization. „Albania: FAO Country Programming Framework in the Republic of Albania 2015-2017“ (en). fao.org.
  2. ↑ Prof. Andrea Shundi. „Albania“ (en). fao.org. 2004-yil 31-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 21-may.
  3. ↑ Ministry of Environment of Albania. „Albania's Second National Communication to the Conference of Parties under the United Nations Framework Convention on Climate Change“ (en). unfccc.int.
  4. ↑ 4,0 4,1 „Albania: a country study“ 133, 139. Washington, D.C.: Federal Research Division, Library of Congress (1994).
  5. ↑ „IPA National Programme 2011 for Albania Project Fiche 7: Support to Agriculture and Rural Development“ (en). Qaraldi: 2016-yil 17-iyun.
  6. ↑ agroweb. „Dyfishohet eksporti i fruta-perimeve, 3-fishohet ai i vezëve“ (sq). agroweb.org (2017-yil 26-aprel). 2020-yil 6-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 20-dekabr.
  7. ↑ „UC Research Reveals One of the Earliest Farming Sites in Europe“. Uc.edu (2012-yil 16-aprel). 2015-yil 10-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 17-iyun.
  8. ↑ Sustainable Development of Sea-Corridors and Coastal Waters: The TEN ECOPORT project in South East Europe, Chrysostomos Stylios, Tania Floqi, Jordan Marinski, Leonardo Damiani, Springer, 2015-04-07 — 85-bet. ISBN 9783319113852. 
  9. ↑ Aleksander Flloko. „Fish marketing and trading in Albania“ (en). faoadriamed.org.
  10. ↑ Center for International Development, Harvard University. „INCREASING EXPORTS OF ALBANIAN CULTIVATED FISH TO THE EU“ (en). growthlab.cid.harvard.edu.
  11. ↑ „Organic Agriculture in Albania“ (en). orgprints.org.
  12. ↑ University of British Columbia. „Reconstruction of Albania fishery catches by fishing gear“ (en). seaaroundus.org (2017-yil 2-iyul). 2017-yil 2-iyulda asl nusxadan arxivlangan.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 Food and Agriculture Organization. „Albania“ (en). fao.org.
  14. ↑ Viola Prifti and Fan Noli University. „ARTIFICIAL FERTILIZATION OF THE OHRID TROUT AND THE PRESENCE OF ITS SUMMER FORM IN THE LAKE“ (en). animalsciencejournal.usamv.ro.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 Center for International Development, Harvard University. „CONDITIONS FOR RE-OPENING EXPORTS OF ALBANIAN MUSSELS TO THE EU“ (en). albania.growthlab.cid.harvard.edu. 2018-yil 10-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 4-aprel.
  16. ↑ Aleksi Pëllumb; Ceschia Giuseppe; Sulaj Kapllan „First report of Marteiliosis in Mytilus galloprovincialis in Albania“ (en). sipi-online.it. 2017-yil 9-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 2-aprel.
  17. ↑ D Greco; I Luizzi; A Sallabanda; A Dibra; E Kacarricy; L Shapo (1995). "Cholera in the Mediterranean: outbreak in Albania" (en). Eurosurveillance: 1–2. doi:10.2807/esm.00.00.00125-en. PMID 29090677. 
  18. ↑ Lefter KASHTA; Sajmir BEQIRAJ; Virginie TILOT; Violeta ZUNA; Eno DODBIBA „THE FIRST MPA IN ALBANIA, SAZANI ISLAND – KARABURUNI PENINSULA, AS A REGIONAL PRIORITY CONSERVATION AREA FOR MARINE BIODIVERSITY“ (en). zrsvn.si. 2014-yil 19-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 17-dekabr.
  19. ↑ Tom Stevenson. The Sotheby's Wine Encyclopedia. Dorling Kindersley, 2011. ISBN 978-1-4053-5979-5. 
  20. ↑ PATTI MORROW. „Why Albania Is A Great Destination For Wine Drinkers“ (en). epicureandculture.com (2017-yil 5-yanvar).
  21. ↑ The Oxford Companion to Wine, Julia Harding, Jancis Robinson (en), Oxford University Press, 2015, 2015. ISBN 9780198705383. 
  22. ↑ The Sotheby's Wine Encyclopedia, Tom Stevenson (en), London: Dorling Kindersley, 2005. ISBN 0-7566-1324-8. 
  23. ↑ Oxford Companion to Wine, Jancis Robinson (en), Oxford: Oxford University Press, 2015 — 10-bet. ISBN 9780198705383. 
  24. ↑ Vitis Vinifera në vendin tonë/Vitis Vinifera in Our Country, 2010 — 8–13-bet. 
  25. ↑ Mema, Briseida. „'Silver lining': Albania medicinal herbs bloom in pandemic“. France24. Agence France-Presse. Qaraldi: 2021-yil 7-iyul.
  26. ↑ „Top 25 Olive Oil Producing Countries“ (en). 2019-yil 24-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 16-aprel.
  27. ↑ Austria production in 2018, by FAO
  28. ↑ „COMPETITIVENESS OF ALBANIAN AGRICULTURE: VALUE CHAIN ANALYSIS FOR FRUITS AND VEGETABLES SUB-SECTOR IN FIER REGION“ (en). ifama.org.
  29. ↑ „Plums and sloes, production quantity (tons) - for all countries“ (en). 2014-yil 6-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 4-aprel.
  30. ↑ „Grapes, production quantity (tons) - for all countries“ (en). 2013-yil 16-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 4-aprel.
  31. ↑ „Watermelons, production quantity (tons) - for all countries“ (en). 2013-yil 15-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 4-aprel.
  32. ↑ „Fruits without melons, total, production quantity (tons) - for all countries“ (en). factfish.com. 2019-yil 24-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 16-aprel.
  33. ↑ „Figs, production quantity (tons) - for all countries“ (en). factfish.com. 2014-yil 8-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 4-aprel.
  34. ↑ „Cucumbers and gherkins, production quantity (tons) - for all countries“ (en). factfish.com. 2013-yil 16-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 4-aprel.

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Albaniya_qishloq_xoʻjaligi&oldid=5288742" dan olindi