Kontent qismiga oʻtish

Xadicha bint Xuvaylid

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Xadicha binti Xuvaylid (arabcha: خَدِيجَة بِنْت خُوَيْلِد, tax. 554 – 619 yil noyabr)[1] Islom paygʻambari Muhammadning birinchi xotini va birinchi izdoshi edi. Xadicha Makkadagi Quraysh qabilasining zodagonlaridan boʻlgan savdogar Xuvaylid ibn Asadning qizi edi.

Xadichani musulmonlar koʻpincha " Moʻminlarning onasi " deb atashadi. Islomda qizlari Fotima binti Muhammad, Ruqayya binti Muhammad, Ummu Kulsum binti Muhammad va Zaynab binti Muhammad bilan bir qatorda toʻrtta „jannat xonimlaridan“ biri sifatida alohida oʻrin tutadi[2]. Muhammad Xadicha bilan 25 yil hayot kechirgan.

Xadichaning onasi, 575-yilda vafot etgan Fotima binti Zaida Qurayshning Amir ibn Luay qabilasidan va Muhammadning onasi Aminaning uchinchi amakivachchasi edi[3][4][5][6].

Xadichaning otasi Xuvaylid ibn Asad savdogar va rahbar edi[7]. Baʼzi maʼlumotlarga koʻra, u taxminan 585-yilda sofdil urushida vafot etgan deyiladi, lekin boshqalarning fikricha, Xadicha 595-yilda Muhammadga turmushga chiqqanida u hali tirik edi[8][9]. Xuvaylidning Ume Habib binti Asad ismli singlisi ham bor edi[10].

Faoliyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xadicha juda muvaffaqiyatli savdogar edi. Aytishlaricha, Qurayshning savdo karvoni Suriyaga yozgi safarga yoki qishda Yamanga safarga chiqish uchun yigʻilganda, Xadichaning bir karvoni Qurayshning barcha savdogarlari yigʻilgan karvonlariga teng edi[11]. Xadichaga koʻplab sharaflar berilgan, jumladan, „taqvodor“, „Quraysh malikasi“ (Amirat-Quraysh) va „Buyuk Xadicha“ (Xadicha al-Kubro)[12]. Xalq orasida aytilishicha, u kambagʻallarni ovqatlantirgan va kiyintirgan, qarindoshlariga moddiy yordam bergan, yomon ahvoldagi oilalarga nikoh ulushini bergan[12]. Xadicha islomgacha arab madaniyatiga xos boʻlmagan butlarga ishonmagan va ularga sigʻinmagan[13].

Xadicha savdo karvonlari bilan yoʻlga chiqmagan; Buning oʻrniga, u haq evaziga uning nomidan savdo qilish uchun boshqalarni ishga yollagan. Xadichaga Suriyada savdo qilish uchun hamkasb kerak edi. U oʻsha paytda yigirma yoshda boʻlgan yosh Muhammadni Suriyadagi savdo-sotiq uchun yollab, odatdagi haqni ikki baravar toʻlashini aytgan[14]. Amakisi Abu Tolib ibn Muttalibning ruxsati bilan Muhammad Xadichaning xizmatkorlaridan biri bilan Suriyaga joʻnatildi. Bu karvon tajribasi orqali Muhammad as-Sodiq („Rostgoʻy“) va al-Amin („ishonchli“) sharafiga sazovor boʻldi.

Xadicha xizmatkorlaridan biri Maysarani Muhammadga yordam berish uchun yubordi. Qaytib kelgach, Maysara Muhammad oʻz savdosini sharafli tarzda olib borganligi va Xadicha kutganidan ikki baravar koʻp foyda keltirganligi haqida gapirib berdi[15].

Oldingi nikohlari haqida turlicha qarashlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shia mazhabi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ibn Shahrashub ash- Shofiyda as-Sayyid al-Murtadodan, at-Talxisda ash-Shayx at-Tusiydan iqtibos keltirgan holda, Xadicha Muhammadga turmushga chiqqanida bokira boʻlganligini taʼkidlaydi[16]. Baʼzilar Xadicha qaramogʻidagi ikki bola Xadichaning singlisi Halaning farzandlari deyishadi. Halaning eri vafot etgandan soʻng, Xadicha Hala va (oʻlimidan keyin) uning bolalariga gʻamxoʻrlik qilgan[17].

Sunniy mazhabi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Aksariyat sunniylar Xadichaning uch marta turmush qurganini va uning barcha nikohlaridan farzandi borligini daʼvo qilishadi. Uning turmush qurishi munozara qilinganda, birinchi Atiq ibn Oid ibn Abdulloh al-Maxzumiyga, keyin esa Molik ibn Nabash ibn Zargariy ibn at-Tamimiyga turmushga chiqqan, degan fikrlar bor[18]. Xadichaning Atiq bilan Hinda ismi qizi bor edi. Bu nikohda Xadichani beva qolgan[19]. Molik bilan uning ikkita qizi bor edi, ularning ismlari Hala va Hind edi[20]. Molik ham vafot etib, Xadicha yana beva qolgan[21]. Keyin Xadicha Muhammadga turmush qurishni taklif qilgan[22].

Muhammad bilan turmush

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xadicha Nafisa ismli doʻstiga Muhammadning oldiga borib, turmush qurishni oʻylab koʻrish taklifini aytishni iltmos qildi[23]. Nafisa Muhammadning oldiga borib shu haqida gap boshladi. Muhammad ayolini boqishga puli yoʻqligini aytishga taraddud koʻrganida, Nafisa oʻzini taʼminlashga imkoni boʻlgan ayolga uylanishi mumkinligini aytdi[24]. Muhammad Xadicha bilan uchrashishga rozi boʻldi va bu uchrashuvdan keyin amakilari bilan maslahatlashdilar. Uning amakilari bu nikohga rozi boʻlishdi, Muhammad alayhissalomning amakilari ham Xadichaga rasmiy taklif bilan chiqishdi[25]. Bu ishda Muhammadga hamrohlikda Hamza ibn Abdulmuttalib yoki Abu Tolib, baʼzan ikkalasi ham ixtilof qilinadi[26]. Xadichaning amakisi bu taklifni qabul qilib, ularning nikoh toʻylari boʻlib oʻtdi. Nikoh paytida Muhammad 22-25 yoshda edi[27][28][29][30]. Baʼzi manbalarga koʻra, oʻsha paytda Xadicha 40 yoshda deyiladi[31][32][33][34]. Biroq, boshqa manbalarga koʻra, u nikoh paytida taxminan 28 yoshda boʻlgan[35][36]. Muhammadning otasi va bobosi Muhammad balogʻat yoshiga yetmasdan vafot etgan, shu sababli u moliyaviy imkoniyatlardan mahrum boʻlgan. Nikohdan soʻng Muhammad Xadichaning uyiga koʻchib oʻtgan[37].

Farzandlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Muhammad va Xadichaning olti-sakkiz farzandi boʻlgan[38]. Manbalarda bolalarning soni boʻyicha ixtilof qiladilar: At-Tabariy sakkizta bolaning ismlarini keltirgan; Ibn Is’hoqning eng qadimgi tarjimai holida yetti nafar bolaning ismlari keltirilgan; Koʻpgina manbalarda esa faqat oltita farzandlari haqida maʼlumotlar mavjud[39].

Ularning birinchi oʻgʻli Qosim edi, tugʻilganidan uch kun oʻtib vafot etgan[40][41] (shuning uchun Muhammadning kunyasi Abu Qosim). Keyin qizlari Zaynab, Ruqayya, Kulsum va Fotimani dunyoga keltirgan; Va nihoyat, ularAbdulloh ismli oʻgʻil koʻrishgan. Abdulloh at-Toyyib („Yaxshi“) va at-Tohir („Pok“) deb nom olgan. Abdulloh ham bolaligida vafot etgan[42].

Xadichaning xonadonida yana ikkita farzandi bor edi: Muhammad amakisining oʻgʻli Ali ibn Abu Tolib va oʻgʻirlab ketib, qullikka sotilgan Kalb qabilasidan boʻlgan Zayd ibn Horisa. Zayd Xadichaning xonadonida bir necha yil qul boʻlib xizmat qilgan. Oradan vaqt oʻtib Zaydning otasi Makkaga kelib uni topdi va uyga olib ketish istagini bildirdi. Muhammad Zaydga yashash joyini tanlash huquqini bergan, ammo Zayd qolishga qaror qilgan[43].

Muhammadning birinchi izdoshi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sunniylarning anʼanaviy rivoyatiga koʻra, Muhammad alayhissalom Jabroil (alayhissalom) dan oʻzining birinchi vahiysini olganlarida, Xadicha al-Haqqni (Haqiqatni) birinchi boʻlib qabul qilgan, yaʼni Islomni qabul qilgan[44]. Hiro gʻoridagi vahiydan soʻng, Muhammad vahimaga tushib, uni adyol bilan yopishini iltimos qilib, uyiga qaytib keldi. Oʻzini tinchlantirgandan soʻng, u Xadichaga Jabroil bilan uchrashganini tasvirlab berdi[45]. Baʼzi manbalarga koʻra, aslida ham Muhammadning paygʻambarligini tasdiqlagan Xadichaning nasroniy amakivachchasi Varaqa ibn Navfal boʻlgan[46].

Xadicha Muhammadning paygʻambarlik vazifasini qoʻllab-quvvatlagan, uning ishida doimo yordam bergan, uning xabarlarini eʼlon qilgan[47]. Aynan uning daldasi Muhammadga oʻz vazifasiga ishonishiga va Islomni yoyishiga yordam berdi[48]. Xadicha ham oʻz boyligini Muhammad uchun sarfladi. Quraysh mushriklari va zodagonlari musulmonlarni qiynaganda, pulini musulmon qullarga fidya qilish va musulmonlar jamoatini oziqlantirish uchun ishlatardi[49][50].

616-yilda Quraysh Hoshim urugʻiga qarshi savdo boykotini eʼlon qildi. Ular baʼzan kunlab yema-ichmay yurgan musulmonlarga hujum qildilar, qamoqqa tashladilar, kaltakladilar[51]. Xadicha 619-yil oxiri yoki 620-yil boshida boykot bekor qilinmaguncha musulmonlarni saqlab qolishda yordam berdi[52].

Vafoti

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xadicha Ramazon oyida Paygʻambarlik nozil boʻlganidan 10 yil oʻtib vafot etgan[53], yaʼni 619-yil noyabri. Muhammad keyinchalik bu oʻninchi yilni „Qaygʻu yili“ deb atagan, chunki uning sevimli amakisi va himoyachisi Abu Tolib ham shu vaqtda vafot etgan[54]. Xadicha vafot etganida taxminan 65 yoshda boʻlganligi aytiladi[55]. U Saudiya Arabistonining Makka shahridagi Jannat al-Mualla qabristoniga dafn etilgan[56].

Makkada Jannatul-Mualladagi Xadicha maqbarasi, 1920-yillarda Ibn Saud tomonidan vayron qilinishidan oldin

Muhammad ibn Is’hoqdan yana bir rivoyatda aytilishicha, "Abu Tolib va Xadicha binti Xuvaylid oʻsha yili vafot etganlar. Bu Rasululloh (Muhammad) Madinaga hijrat qilishlaridan uch yil oldin edi[57].

Xadicha vafotidan soʻng Muhammad alayhissalomning xabarlariga qarshi boʻlganlar, shuningdek, dastlab unga ergashgan, ammo endi orqaga qaytganlar tomonidan kuchli taʼqibga uchradi. Dushman qabilalar uni masxara qilib, toshboʻron qilishdi[58]. Muhammad Xadicha vafotidan keyin Yasribga hijrat qildi, keyinchalik bu shahar Madina deb nomlandi. Xadicha qizi Fotima, Iso alayhissalomning onasi Maryam va Fir’avnning xotini Osiyo bilan birga dunyoning toʻrtta eng yaxshi ayolidan biri sifatida eʼtirof etilgan[59].

Bolalari va qarindoshlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oʻgʻillari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qizlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Fotima (605-632), baʼzi maʼlumotlarda Muhammadga vahiy tushishni boshlaganda (610-611) tugʻilgan deb taʼkidlanadi. U „Otasining onasi“ nomiga ega edi, chunki otasiga gʻamxoʻrlik qilgan va onasi vafot etganidan keyin otasiga yordamchi boʻlgan[60]. Fotima 656-yilda toʻrtinchi xalifa Aliga turmushga chiqdi (Muhammad vafotidan keyingi dastlabki munozaralarga koʻra, Ali Muhammadning asosiy merosxoʻri boʻlganini taʼkidlaydilar)[61]. Ali va Fotima nikohdan keyin Gʻobadagi kichik bir qishloqqa koʻchib oʻtishdi, lekin keyinchalik Madinaga qaytib, Muhammadga qoʻshni uyda yashay boshlashdi[62]. Muhammad muloyimlik bilan Aliga ikkinchi xotin olmaslikni maslahat berdi, chunki „Qizini azoblagan narsa uni ham xafa qilardi“[63]. Fotima otasi vafotidan olti oy oʻtib vafot etdi. Muhammadning omon qolgan avlodlari Fotimaning farzandlari Hasan va Husayndir[63].
  • Zaynab (599–629). U hijratdan oldin amakivachchasi Abu al-Osga turmushga chiqqan[64]. Keyinchalik Muhammad bilan birga yashagan. Eri 629-yilda vafotidan oldin islomni qabul qilgan.
  • Ruqayya (601–624). Boʻlajak uchinchi xalifa Usmonga turmushga chiqqan[64].
  • Ummu Kulsum (603-630). U birinchi marta Utayba ibn Abu Lahab bilan unashtirilgan edi, lekin Muhammad paygʻambarligini eʼlon qilganidan keyin unashtiruv buzildi. Opasi Ruqayyaning vafotidan keyin Usmonga turmushga chiqdi. Ummu Kulsum farzandsiz edi.

Sunniy qarashlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sunniy olim Yusuf ibn Abd al-Barr aytadi: „ Uning Xadichadan tugʻilgan farzandlari toʻrt qizdir, bu borada ixtilof yoʻq“[65].

Shia qarashlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Baʼzi shia manbalariga koʻra, Xadicha va Muhammad Xadichaning opasi Halaning ikki qizini asrab olishgan[66].

Qarindoshlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Ibn Ummu Maktum
  • Varaqa ibn Navfal Navfal ibnning oʻgʻli edi. Varaqaga Xadicha binti Xuvaylidga uylanish taklif qilingan edi, lekin nikoh hech qachon amalga oshmadi. U Muhammad alayhissalom vahiy kelishidan oldin nasroniylikni qabul qilgan[67].

Varaqa: „Unga Musoga kelgan eng ulugʻ qonun keldi, albatta, u bu qavmning paygʻambaridir“, deganlari aytiladi[68].

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Avlodlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Quraysh qabilasi
(batafsil shajara)
Vaqida bint AmrAbdumanof ibn QusayAtika bint Murra
Navfal ibn AbdumanofAbd Shams ibn AbdumanofBarraHalaMuttalib ibn AbdumanofHoshim ibn AbdulmanafSalma bint Amr
Umayya ibn Abd ShamsAbdulmuttalib
Harb ibn UmayyaAbu al-Os ibn UmayyaOminaAbdalloh ibn AbdulmuttalibHamza ibn AbdulmuttalibAbu Tolib ibn AbdulmuttalibAz-Zubayr ibn AbdulmuttalibAbbos ibn AbdulmuttalibAbu Lahab
Abu SufyonAl-Hakam ibn Abu al-OsUsmon ibn Abu al-OsAffon ibn Abu al-OsMUHAMMAD
(Oilaviy shajara)		Xadicha bint XuvaylidAli
(Oilaviy shajara)		Xavla bint JaʼfarAbdulloh ibn Abbos
Muoviya IMarvonUsmon ibn AffonRuqayya binti MuhammadFotimaMuhammad ibn al-HanafiyyaAli ibn Abdalloh
SufyanidsUmaviylarHasan ibn AliHusayn ibn Ali
(Oilaviy shajara)		Abu Hoshim
(Imām of Muxtor al-Saqafiy and Hoshimiylar)		Muhammad ibn Ali ibn Abdulloh
(Bagʻdod xalifaligi)
Ibrohim al-Imomal-SaffāḥAbu Jafar al-Mansur

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Cheema. „The Age of Khadija at the Time of her Marriage with the Prophet: Abstract“ (2017-yil 4-dekabr). 2019-yil 15-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 15-aprel.
  2. ↑ Encyclopaedia of the Quran. Leidan: Brill, 2001. Print.
  3. ↑ Hendrix, Scott E.. The World's Greatest Religious Leaders: How Religious Figures Helped Shape World History. ABC-CLIO, 2018 — 452-bet. ISBN 9781440841385. Qaraldi: 2019-yil 16-aprel. 
  4. ↑ „Chapter 2: Early Life“. Al-Islam.org. 2002-yil 4-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 9-sentyabr.
  5. ↑ Haq, S.M.. Ibn Sa'd's Kitab al-Tabaqat al-Kabir, vol. 1. — 54-bet. 
  6. ↑ The Women of Madina. Ta-Ha Publishers — 9-bet. 
  7. ↑ Benedikt, Koehler. Early Islam and the Birth of Capitalism. Lexington Books, 2014. 
  8. ↑ Guillaume. The Life of Muhammad. Oxford — 83-bet. 
  9. ↑ Muhammad ibn Saad, Tabaqat vol.
  10. ↑ Muhammad ibn Saad, Tabaqat vol.
  11. ↑ Muhammad ibn Saad, Tabaqat vol.
  12. ↑ 12,0 12,1 van Gorder, A Christian. Islam, Peace and Social Justice: A Christian Perspective, Cambridge, 2014 — 162-bet. ISBN 978-0-227-17422-7. Qaraldi: 2017-yil 29-dekabr. 
  13. ↑ Yasin T. al-Jibouri. „Khadijah, Daughter of Khuwaylid, Wife of Prophet Muhammad“ (en). Ahlul Bayt Digital Islamic Library Project (2013-yil 20-yanvar). 2017-yil 2-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 23-avgust.
  14. ↑ Muhammad ibn Saad, Tabaqat vol.
  15. ↑ Guillaume. The Life of Muhammad. Oxford, 1955 — 83-bet. 
  16. ↑ Ibn Shahrashub. Manaqib Al Abi Talib — Vol. 1, P. 159-bet. 
  17. ↑ Amili. Al Sahih Min Sirat Al Nabi — Vol. 2, P. 125-bet. 
  18. ↑ al-Tabari (trans. Ismail K Poona Walla). Volume 9: The Last Years of the Prophet. State University of New York Press, 1990. ISBN 0-88706-691-7. Qaraldi: 2020-yil 18-mart. 
  19. ↑ „Khadija bint Khuwaylid“. Tree of Faith. 2012-yil 7-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
  20. ↑ Watt, Montgomery W. (2012). "Khadija". in P. Bearman. Encyclopaedia of Islam (Second nashri). Archived from the original on 26 June 2018. https://web.archive.org/web/20180626165132/http://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/khadidja-SIM_4116. Qaraldi: 7 April 2019. 
  21. ↑ „Khadijah bint Khuwaylid“. Islam's Women. 2019-yil 18-martda asl nusxadan arxivlangan.
  22. ↑ Guillaume. The Life of Muhammad. Oxford, 1955 — 83-bet. 
  23. ↑ Lings. Muhammad: His Life Based on the Earliest iiiiSources. New York: Inner Traditions Internationalist, 1983 — 83-bet. 
  24. ↑ Lings. Muhammad: His Life Based on the Earliest Sources. Inner Traditions Internationalist, 1983. 
  25. ↑ Guillaume. The Life of Muhammad. Oxford, 1955 — 83-bet. 
  26. ↑ „Khadija bint Khuwaylid“. Tree of Faith. 2012-yil 7-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
  27. ↑ Ibn Ishaq. Mustadrak Al-Hakim — 182-bet. 
  28. ↑ Ibn Sa'd. Tabaqat al-Kubra (ar). „أخبرنا هشام بن محمد بن السائب عن أبيه عن أبي صالح عن ابن عباس قال:كانت خديجة يوم تزوجها رسول الله – صلى الله عليه وسلم – ابنة ثمان وعشرين سنة“ 
  29. ↑ Abu ‘Abdullah Al-Hakim. al-Mustadrak (ar). „عن محمد بن إسحاق، أن أبا طالب وخديجة بنت خويلد هلكا في عام واحد، وذلك قبل مهاجر النبي صلى الله عليه وسلم إلى المدينة بثلاث سنين، ودفنت خديجة بالحجون، ونزل في قبرها رسول الله صلى الله عليه وسلم، وكان لها يوم تزوجها ثمان وعشرون سنة“ 
  30. ↑ Muhammad, Ibn Sa’d. Tabaqat al-Kubra — Vol.8, 13-bet. 
  31. ↑ Amili. Al Sahih Min Sirat Al Nabi — Vol. 2, P. 114-bet. 
  32. ↑ Ibn Ishaq. Mustadrak Al Hakim — 3. p. 182-bet. 
  33. ↑ Ibn Saad. Al Tabaqat Al Kubra. 
  34. ↑ Abo Abdullah Al Hakim. Al Mustadarak. 
  35. ↑ Ibn Saad. Al Tabaqat Al Kubra — Vol.8 page 13-bet. 
  36. ↑ Al-Hakim Abu‘Abdullah. al-Mustadrak — Vol.3, 200 No. 4837-bet. 
  37. ↑ Rahemtulla, Shadaab; Ababneh, Sara (Fall 2021). "Reclaiming Khadija's and Muhammad's Marriage as an Islamic Paradigm: Toward a New History of the Muslim Present". Journal of Feminist Studies in Religion 37 (2): 91–96. doi:10.2979/jfemistudreli.37.2.06. 
  38. ↑ „Khadijah bint Khuwaylid“. Islam's Women. 2019-yil 18-martda asl nusxadan arxivlangan.
  39. ↑ al-Tabari (trans. Ismail K Poona Walla). Volume 9: The Last Years of the Prophet. State University of New York Press, 1990. ISBN 0-88706-691-7. Qaraldi: 2020-yil 18-mart. 
  40. ↑ Barboza. „Qasim ibn Muhammad“. Geneanet. Qaraldi: 2020-yil 18-mart.
  41. ↑ As-Sallaabee, Dr 'Ali Muhammad (trans. Faisal Shafeeq. The noble life of the Prophet, 2001 — 107-bet. Qaraldi: 2020-yil 18-mart. 
  42. ↑ „Khadijah bint Khuwaylid“. Islam's Women. 2019-yil 18-martda asl nusxadan arxivlangan.
  43. ↑ „Khadija bint Khuwaylid“. Tree of Faith. 2012-yil 7-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
  44. ↑ Guillaume. The Life of Muhammad. Oxford — 111-bet. 
  45. ↑ „Khadijah bint Khuwaylid“. Islam's Women. 2019-yil 18-martda asl nusxadan arxivlangan.
  46. ↑ Al-Jibouri. „Khadijah, Daughter of Khuwaylid, Wife of Prophet Muhammad“. Ahlul Bayt Digital Islamic Library Project (2020). 2019-yil 24-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 18-mart.
  47. ↑ Guillaume. The Life of Muhammad. Oxford — 111-bet. 
  48. ↑ Abbott, Nabia (1942). "Women and the State in Early Islam". Journal of Near Eastern Studies (The University of Chicago Press) 1 (1): 106–109. doi:10.1086/370632. 
  49. ↑ „The Economic and Social Boycott of the Banu Hashim“. Al-Islam.org. 2010-yil 9-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 9-sentyabr.
  50. ↑ „The Deaths of Khadija and Abu Talib“. Al-Islam.org. 2010-yil 9-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 9-sentyabr.
  51. ↑ Guillaume. The Life of Muhammad. Oxford — 143-bet. 
  52. ↑ „Khadija bint Khuwaylid“. Tree of Faith. 2012-yil 7-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
  53. ↑ al-Tabari. History of Al-Tabari, Vol. 39, January 1998 — 161-bet. 
  54. ↑ Guillaume. The Life of Muhammad. Oxford — 191-bet. 
  55. ↑ „Chapter 12: The Death“. Al-Islam.org. 2011-yil 10-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 9-sentyabr.
  56. ↑ Muhammad, Farkhanda Noor.
  57. ↑ Al-Hakim, Abu ‘Abdullah. al-Mustadrak — Vol.3, 200 No. 4837-bet. 
  58. ↑ Qasimi, Ja'Far. The Life, Traditions, and Sayings of the Prophet. New York: Crossroad, 1987 — 77–78-bet. 
  59. ↑ Rahemtulla, Shadaab; Ababneh, Sara (Fall 2021). "Reclaiming Khadija's and Muhammad's Marriage as an Islamic Paradigm: Toward a New History of the Muslim Present". Journal of Feminist Studies in Religion 37 (2): 91–96. doi:10.2979/jfemistudreli.37.2.06. 
  60. ↑ Shariati, Ali. Ali Shariati's Fatima Is Fatima. Tehran, Iran: Shariati Foundation, 1981. 
  61. ↑ Madelung, Wilferd. The Succession to Muhammad. Cambridge University Press, 1997 — 52–53-bet. 
  62. ↑ Shariati, Ali. Ali Shariati's Fatima is Fatima. Tehran, Iran: Shariati Foundation, 1981 — 148-bet. 
  63. ↑ 63,0 63,1 Walther, Wiebke. Women in Islam. Markus Wiener Publishing Princeton & New York, 1993 — 108-bet. 
  64. ↑ 64,0 64,1 „Khadijah bint Khuwaylid“. Islam's Women. 2019-yil 18-martda asl nusxadan arxivlangan.
  65. ↑ Al-Istī'āb fī Ma'rifat al-Aşĥāb Yusuf ibn Abd al-Barr (The Comprehensive Compilation of the Names of the Prophet's Companions) (ar) — 50-bet. 
  66. ↑ Al-Tijani in his The Shi’ah are (the real) Ahl al-Sunnah on Al-Islam.org note 274 (Wayback Machine saytida 2006-05-04 sanasida arxivlangan)
  67. ↑ Robinson, C. F.. Encyclopedia of Islam, Second Edition. Brill, 2012. ISBN 9789004161214. Qaraldi: 2017-yil 25-aprel. 
  68. ↑ Ishaq, Ibn. The Life of Muhammad, Reprint, Karachi; New York: Oxford University Press, 2001. ISBN 0196360331.  



"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Xadicha_bint_Xuvaylid&oldid=5019297" dan olindi