Muhammadning farzandlari
| Muhammadning farzandlari | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| أولاد محمد | |||||||||||||||||
| Bolalari |
| ||||||||||||||||
Aksariyat manbalarda islom paygʻambari Muhammadning Abdulloh, Ibrohim va Qosim ismli uchta oʻgʻli hamda Fotima, Ruqayya, Ummu Kulsum va Zaynab ismli toʻrtta qizi borligi keltiriladi. Muhammadning farzandlari uning birinchi xotini Xadicha bint Xuvayliddan tugʻilgan, faqat uning oʻgʻli Ibrohimgina Mariya al-Qibtiyadan tugʻilgan. Muhammadning oʻgʻillaridan hech biri balogʻat yoshigacha yashamagan, lekin uning Zayd ibn Horisa ismli balogʻat yoshiga yetib borgan asrab olgan oʻgʻli bor edi. Muhammadning barcha qizlari voyaga yetdi, lekin ulardan faqat Fotimagina naslini davom ettirgan. Baʼzi shia manbalarida Xadichaning keksa yoshiga iqtibos keltirgan holda, „Fotima Muhammadning yagona biologik qizi boʻlgan“ deyiladi, bunga dalil sifatida esa uning Ruqayya, Ummu Kulsum va Zaynabdan farqli ravishda Muhammad bilan yaqin munosabatda boʻlganligi keltiriladi. Fotima Muhammadning yagona biologik qizi ekanligi haqidagi qarash shia musulmonlari orasida eng keng tarqalgan fikrdek koʻrinadi.
Sunniy manbalarida
[tahrir | manbasini tahrirlash]Xronologik tartibda koʻpchilik sunniy manbalarda islom paygʻambari Muhammadning farzandlari roʻyxati shunday keltirilgan:
- Qosim (598–601)
- Zaynab (599–629)
- Ruqayya (601–624)
- Ummu Kulsum (603–630)
- Fotima (605–632)[1]
- Abdulloh (611–615)
- Ibrohim (630–632)
Sunniylarning fikriga koʻra, Mariya al-Qibtiyadan tugʻilgan Ibrohimdan tashqari Muhammadning barcha farzandlarini birinchi xotini Xadicha binti Xuvaylid dunyoga keltirgan[2].
Shia manbalarida
[tahrir | manbasini tahrirlash]Xadicha keksa yoshida bunchalik koʻp bola tugʻishi mumkin emas[2]. Shuning uchun baʼzi shia manbalari Ruqayya, Ummu Kulsum va Zaynabni Xadichaning singlisi boʻlgan Hala vafotidan soʻng, Muhammad tomonidan asrab olingan[3][4] yoki uchalasi Xadichaning oldingi nikohidan boʻlgan qizlari, deb taʼkidlaydilar[5]. Ilk musulmonlardan boʻlgan Usmon ibn Affonga ketma-ket turmushga chiqishdan oldin Ruqayya va Ummu Kulsum dastlab mushriklarga turmushga chiqqanlar, shia manbalari mualliflari Muhammad oʻzining biologik qizlari uchun bunga ruxsat bermagan boʻlardi, deb bunga dalil keltiradilar[5]. Shuningdek, ular Fotimadan farqli ravishda Muhammad va Ruqayya, Zaynab yoki Ummu Kulsum oʻrtasida yaqin munosabatlarga oid tarixiy dalillar yoʻqligini keltiradilar[5]. Fotimaning Muhammadning yagona biologik qizi ekanligi haqiqatan ham islomning shia mazhabida[3] yoki hech boʻlmaganda islomning shia mazhabining asosiy tarmogʻi boʻlgan oʻn ikki shialikda asosiy fikr boʻlgan boʻlishi mumkin[4]. Xususan, bu eʼtiqod Janubiy Osiyodagi shialarda keng tarqalgan[6].
Avlodlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Muhammadning oʻgʻillarining hammasi bolaligida vafot etgan boʻlsa-da[7][8], uning Zayd ibn Horisa ismli katta oʻgʻli ham bor edi[9][8]. Baʼzilar oʻgʻillarining erta oʻlimini Muhammadning merosxoʻrligiga asoslangan tizimga zarar yetkazgan deb taxmin qilishdi[8]. Muqobil nuqtai nazarga koʻra, oʻtmish paygʻambarlarning avlodlari ularning maʼnaviy va moddiy merosxoʻrlari boʻlishadi, oʻtmish paygʻambarlarning vorislari esa Qurʼondagi ilohiy tanlov orqali hal qilinadi, dindorlar tomonidan emas[10][11].
Muhammadning qizlari balogʻat yoshigacha yetib borgan, lekin ularning hammasi nisbatan yosh vafot etgan[8], shuningdek, Fotimadan boshqa hech kim naslni davom ettirmagan[2]. Fotima Muhammadning amakivachchasi Ali ibn Abu Tolibga turmushga chiqdi va undan Xasan, Xusan va Muhsin ismli 3 oʻgʻil farzand koʻrdi. Muhsin bolaligida vafot etdi[12]. Biroq, Xasan va Xusan orqali Muhammadning avlodlari butun musulmon olamiga tarqaldi[1]. Fotimaning avlodlariga sayyid („xoʻjayin, janob“) yoki sharif („aslzoda“) sharafli unvonlari berilgan va ular musulmon jamiyatida hurmatga sazovordir[1][4][13]. Ruqayya va Ummu Kulsum birin-ketin Usmon ibn Affonga, Zaynab esa Muhammadning boshqa sahobasi Abu al-Os ibn ar-Rabiyga turmushga chiqdi. Ummu Kulsum farzand koʻrmadi, Ruqayya esa Abdulloh ismli oʻgʻil koʻrdi, biroq u bolaligidayoq vafot etdi[14][15]. Zaynab Ali ismli oʻgʻil tugʻdi, u ham bolaligida vafot etdi va shundan keyin Umoma ismli qiz ham dunyoga keltirdi. Ali ibn Abu Tolib milodiy 632-yilda Fotima vafotidan soʻng uylandi[16]. Hadis adabiyotida qayd etilgan Muhammadning farzandlariga boʻlgan munosabati va muomalasi musulmonlar tomonidan taqlid qilinadigan namuna sifatida koʻriladi[17].
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Buehler 2014.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Ali 2008, s. 17.
- ↑ 3,0 3,1 Abbas 2021, s. 33.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Fedele 2018, s. 56.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Keaney 2021, s. 135.
- ↑ Hyder 2006, s. 75.
- ↑ Hughes 1885, s. 869.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Peterson 2001, s. 497.
- ↑ Hazleton 2013, ss. 67, 68.
- ↑ Madelung 1997, ss. 9, 17.
- ↑ Jafri 1979, ss. 14–16.
- ↑ „Rasulullohning farzandlari“ (2014-yil 13-dekabr). 2024-yil 31-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 31-yanvar.
- ↑ Kazuo 2012, s. 2.
- ↑ Madelung 1997, ss. 364.
- ↑ Ahmed 2011, s. 50.
- ↑ Haylamaz 2007, s. 83.
- ↑ Yust 2006, s. 72.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Abbas, H.. The Prophet's Heir: The Life of Ali ibn Abi Talib. Yale universiteti nashriyoti, 2021. ISBN 9780300252057.
- Ahmed, A.Q.. The Religious Elite of the Early Islamic Ḥijāz: Five Prosopographical Case Studies. Occasional Publications UPR, 2011. ISBN 9781900934138.
- Smith, B.G., ed. (2008) "Khadijah" Khadijah 3 Oxford universiteti nashriyoti 17–18 b ISBN 9780 195148909 https://archive.org/details/oxfordencycloped0000unse_k2h2/page/16/mode/2up.
- Fitzpatrick, Coeli; Walker, A.H., eds (2014). "Fatima (d. 632)". Muhammad in History, Thought, and Culture: An Encyclopaedia of the Prophet of God. 1. ABC-CLIO. 182–187 b. ISBN 9781610691789. https://archive.org/details/muhammadinhistor0000unse_h4s1/page/182/mode/2up.
- de-Gaia, S., ed. (2018) "Fatima (605/15–632 CE)" Encyclopedia of Women in World Religions ABC-CLIO p. 56-b ISBN 9781440848506 https://books.google.com/books?id=jt91DwAAQBAJ&pg=RA1-PA56.
- Haylamaz, R.. Khadija: The First Muslim and the Wife of the Prophet Muhammad (English). Tughra Books, 2007. ISBN 9781597841214.
- Hazleton, L.. The First Muslim: The Story of Muhammad. Atlantic Books Ltd, 2013. ISBN 9781782392316.
- Dictionary of Islam. W.H. Allen, 1885.
- Hyder, S.A.. Reliving Karbala: Martyrdom in South Asian Memory. Oxford universiteti nashriyoti, 2006. ISBN 9780195373028.
- Jafri, S.H.M. Origins and Early Development of Shia Islam. London: Longman, 1979.
- „How to Behave Toward sayyids and sharīfs: A Trans-Sectarian Tradition of Dream Accounts“, Sayyids and Sharifs in Muslim societies: The Living Links to the Prophet. Routledge, 2012. ISBN 9780415519175.
- 'Uthman ibn 'Affan: Legend or Liability?. Oneworld Academic, 2021. ISBN 9781786076977.
- Khetia, V. (2013). Fatima as a Motif of Contention and Suffering in Islamic Sources (Thesis). Concordia universiteti.
- The Succession to Muhammad: A Study of the Early Caliphate. Cambridge universiteti nashriyoti, 1997. ISBN 9780521561815.
- „Muhammad“, The Rivers of Paradise: Moses, Buddha, Confucius, Jesus, and Muhammad as Religious Founders. William B. Eerdmans nashriyot kompaniyasi, 2001 — 457–612-bet. ISBN 0802845401.
- Soufi, D.L. (1997). The Image of Fatima in Classical Muslim Thought (PhD thesis). Princeton universiteti. ProQuest 304390529.
- Nurturing Child and Adolescent Spirituality: Perspectives from the World's Religious Traditions. Rowman & Littlefield, 2006. ISBN 9780742544635.