Toj (bosh kiyim)

Toj — bu monarxlar tomonidan oʻzlarining qudrati va qadr-qimmati ramzi sifatida kiyiladigan bosh bezaklarining anʼanaviy shakli yoki shlyapa. Toj koʻpincha monarx hukumatining ramzi yoki u tomonidan tasdiqlangan narsalardir. Bu soʻzning oʻzi, ayniqsa Hamdoʻstlik mamlakatlarida, monarxiyaning oʻzi uchun mavhum nom sifatida, unda yashovchi shaxsdan (yaʼni, Toj) farqli ravishda ishlatiladi. Geraldikada qatʼiy qoidalarga muvofiq tojning oʻziga xos turi (yoki pyerlarning quyi darajalari uchun koronet) qoʻllanadi. Darhaqiqat, baʼzi monarxiyalarda hech qachon jismoniy toj boʻlmagan, faqat Belgiya konstitutsiyaviy qirolligidagi kabi geraldik vakillik boʻlgan, bu yerda hech qachon toj kiyish oʻtkazilmagan; qirollik oʻrnatilishi parlamentda tantanali qasamyod qilish yoʻli bilan amalga oshirilagan, harbiy kiyim kiygan qirol ilohiysifatida tan olinmaydi, ammo qonun xizmatida yagona merosxoʻr davlat lavozimini egallaydi; shuning uchun u yana oʻz navbatida „oʻz“ federal hukumatining barcha aʼzolari qarshisida ham qasamyod qiladi .

Variatsiyalar

Monarx tojiga yoy boʻlgan bosh kiyimlar toj shlyapasi deb ham ataladi. Bunday kostyum tojlarini monarxni tasvirlaydigan aktyorlar, kostyumlar partiyalaridagi odamlar yoki marosim „monarxlari“, masalan, Karnaval krewe qiroli yoki qirol tortida zinapoyani topgan odam kiyishi mumkin.
Nikoh toji, baʼzan toj deb ataladi, kelin, baʼzan esa kuyov tomonidan uning toʻyida kiyiladi, qadimgi davrlardan beri koʻplab Yevropa madaniyatlarida bunday anʼana mavjud. Hozirgi kunda u Sharqiy pravoslav madaniyatlarida eng keng tarqalgan. Sharqiy pravoslav nikoh xizmatida toj kiyish deb nomlangan boʻlim mavjud boʻlib, unda kelin va kuyov kelajakdagi xonadonining „qiroli“ va „qirolichasi“ sifatida toj kiyishadi. Yunon toʻylarida tojlar odatda oq gullardan yasalgan, sintetik yoki haqiqiy, koʻpincha kumush yoki marvarid bilan bezatilgan diadem boʻladi. Ular yangi turmush qurganlarning boshlariga qoʻyiladi va oq ipak lentasi bilan birlashtiriladi. Keyin ular er-xotin tomonidan oʻzlarining maxsus toʻy kunini eslatish uchun saqlanadi. Slavyan toʻylarida tojlar odatda imperator tojiga oʻxshash tarzda bezatilgan metalldan yasalgan boʻlib, yangi turmush qurganlarning boshlari ustida eng yaxshi erkaklar tomonidan ushlab turiladi. Jamoat hisobida odatda u turmush qurgan barcha juftliklar uchun bitta toʻplamga ega boʻladi, chunki ular yunoncha uslubdagi tojlarga qaraganda ancha qimmatbahodir. Bu
Tojlar koʻpincha diniy maqom yoki ehtirom timsoli sifatida ishlatiladi, ilohlar tomonidan (yoki haykal kabi ularning vakili) yoki ularning vakillari (masalan, Karmapa Lamaning qora toji) baʼzan dindorlar tomonidan kengroq qoʻllash uchun namunadan foydalaniladi.
Yangi Ahdga koʻra tikanli toj xochga mixlanishidan oldin Isoning boshiga oʻrnatilgan va shahidlikning umumiy ramziga aylangan.
Rim-katolik anʼanalariga koʻra, Bibi Maryam osmonga koʻtarilganidan keyin Osmon malikasi sifatida toj kiygan. U koʻpincha toj kiygan holda tasvirlangan va cherkov va ziyoratgohlarda uning haykallari may oyida tantanali ravishda toj kiydiriladi .
Boqiylik toji tarixiy simvolizmda ham keng tarqalgan.
Anʼanaviy ravishda qirollar deb ataladigan uchta Yevangelist Magi (donishmandlar) ga ishora qiluvchi " Uch toj " geraldik ramzi Shvetsiya qirolligining ramzi boʻlgan deb ishoniladi, ammo u tarixiy (shaxsiy, sulola) Kalmar ittifoqiga ham mos keladi (1397). −1520) Daniya, Shvetsiya va Norvegiyaning uchta qirolligi oʻrtasida.
Hindistonda tojlar makuta (sanskrit tilida „choʻqqi“) nomi bilan tanilgan va Hindistonda qadim zamonlardan beri qoʻllanadi va hind xudolari yoki qirollarini bezashda tasvirlanadi. Makuta uslubi keyinchalik Indoneziya, Kambodja, Birma va Tailanddagi Java va Bali kabi Janubi-Sharqiy Osiyodagi hindu-buddist qirollik kontsepsiyasi taʼsirida boʻlgan hindlashtirilgan qirolliklar tomonidan koʻchirildi.
Baʼzi anʼanaviy Tailand raqslarining raqqosalari koʻpincha boshlariga toj (mongkut) kiyishadi. Bular xudolar va shohlar kiygan tojlardan ilhomlangan.
Ispanlargacha boʻlgan Filippinda tojga oʻxshash diademlar yoki putongni elita shaxslar va xudolar oltin bezaklar qatorida kiyishgan^[2]^[3].
Shamsa Abbosiylar va Fotimiylar xalifaliklarining qiyofasining bir qismi boʻlgan zanjirga osilgan ulkan, zargarlik buyumlari bilan bezatilgan tantanali toj edi^[4].

Terminologiyasi

Toj yoki davlat regaliyasidan foydalanadigan monarxiyalarda tojlarning uchta alohida toifasi mavjud.

Toj kiyish: Toj kiyish paytida monarxlar tomonidan kiyiladi.
Davlat: Boshqa davlat tadbirlarida monarxlar tomonidan kiyiladi.
Konsort tojlari: Konstitutsiyaviy xushmuomalalik protokoli sifatida berilgan darajani bildiruvchi turmush oʻrtogʻi tomonidan kiyiladi .

Tojlar yoki shunga oʻxshash bosh kiyimlar, zodagonlar va hukmdordan past boʻlgan boshqa yuqori martabali odamlar tomonidan kiyiladi, ingliz tilida koʻpincha koronet deb ataladi; ammo, koʻp tillarda, bu farq amalga oshirilmaydi va bosh kiyimning ikkala turi uchun bir xil soʻz ishlatiladi (masalan, fransuz couronne, Germaniya Kroni, Gollandiya kronu). Ushbu tillarning baʼzilarida „darajali toj“ (rangkroon va boshqalar) atamasi ushbu tojlarning iyerarxik maqomga koʻra tartiblanishi mumkinligini anglatadi. Klassik antik davrda hukmdorlardan boshqa odamlarga, masalan, zafarli harbiy generallar yoki sportchilarga beriladigan toj (korona) aslida gulchambar yoki chaplet yo lentaga oʻxshash diadema edi.

Tarixi

Tojlar Hindistonning Xaryana shahridan qadimgi dunyo davrlarda topilgan^[5]. Tojning kashshofi Ahamoniy Fors shohlari tomonidan kiyilgan diadem deb nomlangan qosh tasmasi edi. U Konstantin I tomonidan qabul qilingan va keyinchalik Rim imperiyasining barcha keyingi hukmdorlari tomonidan kiyilgan. Sosoniy podshohlarining deyarli barchasi toj kiygan. Koʻplab haykallar, boʻrtma va toj tangalarini qoldirgan eng mashhur shohlardan biri shoh Shopur I dir.

Antik davrda Hedjet, Deshret, Pschent (qoʻsh toj) va Firʼavn Misrining Khepresh kabi turli xil shakldagi koʻplab tojlar ishlatilgan. Misr fir’avnlari, shuningdek, quyosh kultlari bilan bogʻliq boʻlgan diadem kiygan, bu uyushma butunlay yoʻq boʻlmagan, chunki u keyinchalik Rim imperatori Avgust davrida qayta tiklangan.^[6] Fir’avn Amenofis III (taxm.1390-1352-yy.) davriga kelib, diadema kiyish aniq qirollik ramziga aylandi.

Ozodlik haykalida eng yaxshi maʼlum boʻlgan „nur toj“ — Rodos Kolossdagi Helios kiygan korona radiata, Rim imperatorlari tomonidan Rim imperiyasida xristianlikni qabul qilishdan oldin Sol Invictus kultining bir qismi sifatida kiyilgan. U taxminan miloddan avvalgi 180-yillarda Lusian tomonidan „quyosh nurlari bilan qoplangan boʻlak“ deb atalgan ^[7].

Yevropada saqlanib qolgan eng qadimgi nasroniylik toji bu Muqaddas Rim imperiyasi va Italiya Qirolligi tomonidan qoʻllangan Rim va Langobard antik davridagi Lombardiyaning temir tojidir. Keyinchalik Napoleon va Avstriya Italiyasining zamonaviy qirollariga toj kiydirishgan va 1860-yildan keyin tojni birlashgan Italiya vakili sifatida ham kiygan. Bugungi kunda toj Monza soborida saqlanadi. Yangi monarx taxtga oʻtirganda cherkov sanksiyasi monarxiya hokimiyatini tasdiqlaydigan Yevropa madaniyatlarining xristian anʼanalarida toj kiyish marosimida diniy amaldor tomonidan yangi monarxning boshiga oʻrnatiladi. Baʼzi birinchi Muqaddas Rim imperatorlari oʻz martabalarining bir bosqichida Rimga papa tomonidan toj kiyish uchun borishgan. Afsonaga koʻra, Napoleon Pius VII ni qoʻlini choʻzib, toj kiyganida hayratda qoldirdi, garchi aslida bu marosim tartibi oldindan tuzilgan boʻlsa ham.

Bugungi kunda faqat Britaniya monarxiyasi va Tonga monarxiyasi moylangan va toj kiygan monarxlari bilan bu anʼanani davom ettirmoqda, koʻplab monarxiyalar milliy ramz sifatida tojni saqlab qolishgan. Fransiya toji zargarlik buyumlari 1885-yilda Uchinchi Fransiya Respublikasining buyrugʻi bilan sotilgan, ularning qimmatbaho toshlari shisha bilan almashtirilgan, tarixiy sabablarga koʻra saqlanib qolgan va Luvrda namoyish etilgan. Ispaniya tojlari XVIII asrda sodir boʻlgan katta yongʻinda yonib ketgan, „Irlandiya toji zargarlik buyumlari“ (aslida Buyuk Britaniya suverenining eng mashhur Avliyo Patrik ordeni) 1907-yilda Dublin qal’asidan oʻgʻirlangan edi.

Gruziya qiroli George XII ning toji oltindan yasalgan va 145 olmos, 58 yoqut, 24 zumrad va 16 ametist bilan bezatilgan. U bezak va sakkizta kamar bilan oʻralgan aylana shaklida boʻlgan. Tojning tepasida xoch bilan oʻralgan globus turadi.

Hukmdorlarni belgilash uchun maxsus bosh kiyimlar miloddan avvalgi davrlarga borib taqaladi va butun dunyo boʻylab koʻplab alohida sivilizatsiyalarda uchraydi. Odatda, noyob va qimmatbaho materiallar tojga qoʻshilgan, ammo bu faqat toj taqinchoqlari tushunchasi uchun tegishlidir. Gʻarbiy va sharqona tojlarda oltin va qimmatbaho toshlar keng tarqalgan. Tojlar Kolumbgacha boʻlgan yangi dunyoning tubjoy amerikalik sivilizatsiyalarida, Polineziyada (masala, Havayi) kamdan-kam uchraydigan patlar, koʻpincha quetzallar bilan bezatilgan.

Toj kiyish marosimlari koʻpincha boshqa marosimlar bilan birlashtiriladi, masalan, taxtga oʻtirish (taxt xuddi toj kabi monarxiya ramzi) va moylash (yana diniy cheklov, Isroilning Bibliya anʼanalarida yagona belgilovchi harakat).

Boshqa madaniyatlarda toj kiyish ekvivalentida hech qanday toj ishlatilmaydi, lekin bosh hali ham ramziy ravishda boshqa tarzda bezatilgan boʻlishi mumkin; masalan, Hindistonning hind anʼanalarida qirol tikka kiygan.

Rasmlar galereyasi

Buyuk Doro I toji, miloddan avvalgi 500-yil.
Qadimgi yunon Kritonios toji, dafn marosimi yoki nikoh materiali, miloddan avvalgi 370-360-yillar. Armento, Basilicata shahridagi qabrdan.
Tilla Tepe toji (Afgʻoniston, milodiy I asr)
Essen sobori xazinasi toji (XI asr)
Muqaddas Rim imperiyasining toji (XI asr)
Avliyo Vatslas toji (Bogemiya)
Niderlandiya toji]]
Bavariya toji
Vengriyaning muqaddas toji (XII asr)

Vengriyaning muqaddas toji (XII asr)
Badenning Buyuk Gersog toji
Vyurtemberg toji
Stephen Bocskai toji
Wilhelm II toji (Prussiya)
Malika Blanchning toji
Kiani toji (Eron — Qojar sulolasi)
Pahlaviy toji]] (Eron — Pahlaviylar sulolasi)
Imperatoritsa toji (Eron — Pahlaviylar sulolasi)
Polshadan Boleslav I Jasur toji ]] . Qayta tiklash 2001-2003 yillar oraligʻida XVIII asr oxirida 1000 yillik asl toj yoʻq qilinganidan keyin qilingan. ^{[oydinlashtirilsin]}
Bolgariyaning oʻrta asr toji Bolgariya milliy tarix muzeyida saqlanadi
Rossiya podshosi toji (XIV asr)
Shvetsiya qirollik toji (1561)
Fransiyalik Napoleon III tojining reproduksiyasi.
Xitoy imperatorining imperator toji (Ming sulolasi) (1368-1644)
Shotlandiya toji (1540) Shotlandiya parlamentida, (Edinburg qal’asida saqlanadi)
Karađorđević toji (Serbiya)
Makuta Binokasih, Sunda qirolligining toji, XIV asr Gʻarbiy Yava, Indoneziya
Banten sultonligi toji, XVI asr Banten, Indoneziya
Daniya qiroli Christian IV (XVI asr) toji hozirda Kopengagendagi Rosenburg qal’asida joylashgan.
Avliyo Edward toji]] (1661)

Avliyo Edward toji]] (1661)
Louis XV toji
Gruziya qiroli George XII toji
Kutai Kartanegara sultonligi toji, XIX asr Sharqiy Kalimantan, Indoneziya
Buyuk Gʻalaba toji (Tailand)
Nepal Qirolligi davlatlari boshliqlarining imperator tojlari (XIX asr). Saqlangan
Eron Qirolligi Pahlaviy Oltin Toj
Norvegiya qirolining toji
Rossiya imperiyasining geraldik toji.
Tonga tojining geraldik versiyasi.
Papa Pius IX ning Palatin tiarasi (XIX asr)
Yaponiya, Komei imperatori toji (1831-1867).
Braziliya Pedro II imperator toji (1841)
Gullar toji, Willam-Adolphe Bouguereau, 1884-yil.
Ströhlning Heraldischer atlasi, 1899-yil
Hindiston imperatorlik toji, imperator George V tomonidan Dehli Durbarida (1911) taqilgan.
Rim papasi Benedict XVI ning tiarasi (XXI asr)

Numizmatikada

Tangalarda „toj“ belgisi bir yoki bir nechta qilib tasvirlanadi va baʼzi davlatlarda valyuta sifatida ham ishlatilgan, masalan kron ni aytish mumkin. Bu Skandinaviya mamlakatlari va Chexiya milliy valyutalari holatida saqlanib qoladi. „Toj oʻlchami“ umumiy atamasi esa odatda Amerika kumush dollari oʻlchamidagi har qanday tanga uchun ishlatiladi.

Yana qarang

Benkan
Aylana
Koronet
Toj taqinchoqlari
Diadem
Fengguan
Dubulgʻa
Vengriya Muqaddas toji (Avliyo Stephen toji)
Halqa toj
Geraldik tojlar
Imperial toj
Dafna gulchambari
Makuṭa
Mitre
Nemes
Obaning tojlari
Papa tiarasi
Polos
Pschent
Tiara
Chada va mongkut
Ukpe-okhue
Tefillin

Manbalar

↑ Gemstone Gallery — Visit Kemi
↑ Itsios. „Gold of Ancestors - Ayala Museum“. www.ayalamuseum.org. 2017-yil 25-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 1-iyul.
↑ „12 Surprising Facts You Didn't Know About Ancient Philippines“ (2018-yil 4-iyul).
↑ Halm, H. „SHAMSA“, . The Encyclopaedia of Islam, Vol. IX (SAN-SZE) Bosworth: . Leiden: Brill, 1997 — 298-9-bet. ISBN 90-04-10422-4. Qaraldi: 2022-yil 13-iyun.
↑ „Stone Pages Archaeo News: 4,000-year-old copper crown unearthed in India“.
↑ Al-Azmeh, Aziz. Muslim Kingship: Power and the Sacred in Muslim, Christian and Pagan Politics. London: I.B. Tauris Publications, 2001 — 12-bet. ISBN 1-86064-609-3.
↑ in Alexander the false prophet)

Havolalar

Fallow, Thomas Macall (1911) "Crown and Coronet" in Chisholm, Hugh Encyclopædia Britannica 7 (11chi nashri) Cambridge University Press 515–518 b

[1] Gemstone Gallery — Visit Kemi

[2] Itsios. „Gold of Ancestors - Ayala Museum“. www.ayalamuseum.org. 2017-yil 25-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 1-iyul.

[3] „12 Surprising Facts You Didn't Know About Ancient Philippines“ (2018-yil 4-iyul).

[Halm_1997-4] Halm, H. „SHAMSA“, . The Encyclopaedia of Islam, Vol. IX (SAN-SZE) Bosworth: . Leiden: Brill, 1997 — 298-9-bet. ISBN 90-04-10422-4. Qaraldi: 2022-yil 13-iyun.

[5] „Stone Pages Archaeo News: 4,000-year-old copper crown unearthed in India“.

[6] Al-Azmeh, Aziz. Muslim Kingship: Power and the Sacred in Muslim, Christian and Pagan Politics. London: I.B. Tauris Publications, 2001 — 12-bet. ISBN 1-86064-609-3.

[7] Alexander the false prophet)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]