Tazkiya

Tazkiya (arabcha: تزكية) – arabcha-islomiy atama. Atama tazkiyat an-nafsga ishora boʻlib, „nafsni poklash“ yoki „poklanish“ maʼnosini bildiradi. Bunda nafs turli maʼnaviy bosqichlardan oʻtib, poklik va Alloh irodasiga boʻysunish darajasigacha oʻzgarish jarayoni nazarda tutiladi. Uning asosi shariatni va amallarni maʼlum boʻlgan sahih sunnatlardan oʻrganish va ularni oʻz hayotiga tatbiq etish, natijada Xudoni ruhiy anglash (uning borligidan doimo xabardor boʻlish), ilm egallash, fikr va amallarda uni doimiy zikr qilish. Tazkiya ehsonning (diniy ijtimoiy mas’uliyat) eng yuqori darajasi, islomning uch jihatidan biri hisoblanadi. Oʻzini poklagan kishiga zakiy (arabcha: زكيّ) deyiladi.

Etimologiyasi

Tazkiya dastlab oʻsimlikni kesish – uning oʻsishiga zarar keltiradigan narsalarni olib tashlashni nazarda tutgan. Bu atama inson shaxsiga nisbatan qoʻllanilsa, uni goʻzallash va undan Allohni his qilish yoʻliga toʻsiq boʻladigan barcha yomon izlar va ruhiy kasalliklarni olib tashlash maʼnosini bildiradi. Islomda din va shariatning (Islom qonunlarining) oliy maqsadi va insoniyatdan paygʻambarlar yetishtirishdan asl maqsad tazkiya oʻqish va oʻrgatishdir.

Bu atama ikki maʼnoni oʻz ichiga oladi: biri zinokorlardan poklanish, ikkinchisi esa kamolot choʻqqisiga chiqish va rivojlanish. Islomda qoralangan amallarga boʻlgan moyillik va eʼtiqodlarni oʻzida mavjud yoki yoʻqligini tekshirish, ularni ezgulik va taqvo yoʻliga burish (Allohning noroziligidan qoʻrqish) va kamolot bosqichiga yetishish tuygʻusini bildiradi.