Kontent qismiga oʻtish

Qandahor

Koordinatalari: 31°37′12″N 65°42′57″E / 31.62000°N 65.71583°E / 31.62000; 65.71583
Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Qandahor

  • کندهار
  • قندهار
shahar
31°37′12″N 65°42′57″E / 31.62000°N 65.71583°E / 31.62000; 65.71583
Mamlakat Afgʻoniston
viloyat Qandahor viloyati
Hukumat
 • hokim Muhammadyusuf Vafo
Maydon 27,337 km2 (10,555 kv mi)
Aholisi
 (2021-yil)
 651,484[1]
Zichligi 2383 kishi/km2
Vaqt mintaqasi UTC+4:30
Qandahor xaritada
Qandahor
Qandahor

Qandahor — Afgʻonistonning janubidagi shahar, Hindukush togʻlariningining gʻarbiy etagida. Qandahor viloyatining maʼmuriy markazi. Aholisi 651 484 kishi (2021)[1]. Transport yoʻllari chorrahasi. Aeroporti xalqaro ahamiyatiga ega. Mamlakat janubi va gʻarbidagi muhim bogʻdorchilik va chorvachilik rayonining savdo markazi. Gilam, qorakoʻl teri, koʻn va hokazo bilan savdo qilinadi. Toʻqimachidik fabrikasi, oziq-ovqat sanoati korxonalari mavjud. Hunarmandchilik rivojlangan.

Qandahor — qadimiy shahar. 12—13-asrlarda yirik savdo markazi boʻlgan. 13-asrda moʻgʻullar bosib olgan. 14-asr oxiridan Amir Temur va Temuriylar saltanati qoʻl ostida boʻlgan. 16—17-asrlarda Qandahorni egallash uchun Eron shohlari sulolasi Safaviylar bilan Boburiylar oʻrtasida kurash boʻlgan. 17-asr oʻrtalaridan Safaviylar qoʻl ostiga oʻtgan. 1709-yilda Qandahor aholisi Safaviylarga qarshi qoʻzgʻolon koʻtarishi oqibatida shaharda Gilzoyi hokimligi vujudga keldi. 1738-yilda Qandahorni Eron shohi Nodirshoh Afshor bosib olib vayron qilgan. Keyinroq sal nariroqda oʻz nomi bilan ataladigan Nodirobod shahriga asos solgan. Buzilgan shaharni Ahmadshoh Durroniy qayta tiklab Ahmadshoh deb atagan va 1773—1774 yillarda Durroniylar davlati poytaxti boʻlgan. 1818—1855 yillarda Qandahor hokimligining markazi. 1855-yilda shaharni afgʻon amiri Doʻstmuhammadxon egallagan va Afgʻon davlati tarkibiga kiritgan.

Meʼmoriy yodgorliklardan Ahmadshoh maqbarasi va boshqa 18-asrga oid yodgorliklar saqlangan.

Nomlanishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shaharga miloddan avvalgi 330-yilda Aleksandr Makedonskiy tomonidan asos solingan va uni Aleksandriya Araxosiya deb atagan, islom fathigacha ushbu nom saqlanib qolgan. Taxminlarga koʻra, „Qandahor“ soʻzi Iskandar Makedonskiy ismining mahalliy shevadagi „Skandar“ talaffuzidan kelib chiqqan[2]. Nomning „Skandar“dan Kandarga oʻzgarishi haqida 16-asr portugal tarixchisi João de Barros oʻzining eng mashhur „Décadas da Ásia“ (Osiyo oʻn yilliklari) asarida eslatib oʻtgan[3].

„Forsdan, Horaçam (Xuroson) podsholigidan, Bohára (Buxorodan) va barcha Gʻarbiy viloyatlardan kelganlar, forslar Aleksandrni atashda ishlatadigan Skandar [Iskandar] soʻzini mahalliy xalq buzuq takaffuz qiladigan Kandar deb ataydigan shaharga sayohat qiladilar“.[4]

— João de Barros, 1552-yil

Xalq etimologiyasiga koʻra, shahar nomi fors va pushtu tillaridagi „qand“ yoki „kand“ soʻzidan kelib chiqqan. Ushbu shaklda Qahdahor nomi, ehtimol, qandli hudud yoki shirin hudud deb tarjima qilinadi. Bu esa hududning unumdorligi va tarixan yaxshi uzum, anor, oʻrik, qovun va boshqa shirin mevalar yetishtirish bilan mashhur boʻlgani bilan bogʻliq boʻlishi mumkin[manba kerak].

Nemis eronshunosi Ernst Herzfeld Qandahor nomi Hind-Parfiya qiroli Gondofar nomini abadiylashtirganini, u shaharni Gundofarron nomi bilan qaytadan asos solganini daʼvo qilgan[5]. Muqobil etimologiya shahar nomini Gandharadan oladi[4], bu Kunar daryosi va Abasin daryosi oʻrtasida joylashgan, Peshovar vodiysida joylashgan qadimgi hindu-buddist qirolligining nomi[6].

Geografiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qandahorning gʻarbidan Argʻandob daryosi oqib oʻtadi. Shaharda 15 tuman boʻlib, umumiy yer maydoni 27 337 ga[7]. Qandahordagi turar-joylarning umumiy soni 61 902 ta[7].

Qandahordagi uy-joylarning atigi 64 foizi toza ichimlik suvi bilan taʼminlangan. Uy xoʻjaliklarining 22 foizi xavfsiz hojatxonalardan foydalanish imkoniyatiga ega, uy xoʻjaliklarining 27 foizi elektr energiyasidan foydalanish imkoniyatiga ega, qolgan qismi esa davlat quvvatiga bogʻliq. Qandahorning transport infratuzilmasi yaxshi rivojlangan boʻlib, viloyatdagi yoʻllarning 76,8 foizi barcha fasllarda transport vositalarini tashishga qodir. Biroq, viloyatning kichik qismida (3,3 foiz) yoʻllar yoʻq. Telekommunikatsiya nuqtai nazaridan Qandahor shahri va asosiy avtomobil yoʻllari uchta asosiy mobil aloqa tarmoqlari AWCC, Roshan va MTN tomonidan qamrab olingan[8].

Yerdan foydalanish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qandahor Afgʻoniston janubidagi mintaqaviy markaz boʻlib, Pokiston bilan chegaradosh[7]. Qurilmagan yerlardan foydalanish umumiy yer maydonining 59% ni tashkil qiladi[7]. Qurilish maydonida boʻsh yer uchastkalari turar-joy yerlariga (34%) nisbatan bir oz koʻproq (36%) hududni egallaydi[7]. 5-tumanda Pokistonga boradigan yoʻl boʻylab muhim savdo klasteri mavjud.[54] Hindiston, Eron va Pokiston bu yerda savdo, harbiy va siyosiy aloqalar uchun oʻz konsulliklariga ega.

Iqlimi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qandahor issiq choʻl iqlimiga ega (Köppen BWh)[9], yogʻingarchilikning kamligi va yoz va qish harorati oʻrtasidagi yuqori oʻzgarishlar bilan tavsiflanadi. Yoz may oyining oʻrtalarida boshlanadi, sentabr oyining oxirigacha davom etadi va juda quruq. Eng yuqori harorat iyul oyida boʻladi, sutkalik oʻrtacha harorat 31,9 °C (89,4 °F). Undan keyin oktabr oyining boshidan noyabr oyining oxirigacha quruq kuz keladi, garchi tunlar keskin salqin boʻlsa ham, kunlar noyabrgacha oʻrtacha 20 °C (68 °F dan yuqori) boʻladi. Qish dekabrda boshlanadi va yogʻingarchilikning koʻp qismini yomgʻir shaklida tushadi. Yanvar oyida oʻrtacha harorat 5,1 °C (41,2 °F) ni tashkil qiladi, ammo past darajalar muzlashlar kuzatilishi mumkin. Ular mart oyining boshida tugaydi va aprel oyining oxirigacha yoqimli bahor keladi, harorat odatda 10 °C dan yuqori 30 °C (65-88 °F) oraligʻida boʻladi. Quyoshli ob-havo yil davomida hukmronlik qiladi, ayniqsa yozda, yomgʻir juda kam uchraydi. Yillik oʻrtacha harorat 18,6 °C (65,5 °F).

Transport tizimi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Aeroportning koʻrinishi, 2005-yil
Kam Air yoʻlovchi tashuvchi samolyoti Qandahor xalqaro aeroportida, 2012-yil

Qandahor xalqaro aeroporti Afgʻoniston janubidagi ichki va xalqaro reyslar uchun asosiy aeroport vazifasini bajaradi. Bundan tashqari, u yirik harbiy baza sifatida, shuningdek, NATO qoʻshinlari uchun yuk tashish va qabul qilish uchun ishlatiladi. Aeroport ichidagi va uning atrofidagi butun hudud qattiq qoʻriqlanadi, biroq fuqarolik yoʻlovchilari uchun alohida boʻlim ajratilgan. Aksariyat xalqaro reyslar BAA, Eron, Hindiston, Saudiya Arabistoni va Pokistonga amalga oshiriladi.

Pokiston Balujiston viloyatining chegaradosh Chaman shahridan Qandahorga Afg‘oniston temir yo‘llarini Pokiston temir yo‘llari bilan bog‘laydigan temir yo‘l qurishni rejalashtirmoqda[10]. Texnik-iqtisodiy asos ishlab chiqish 2006-yilda yakunlangan[11], ammo 2012-yilgacha qurilish ishlari boshlanmagan[12].

Qandahor Pokistonning Kvetta shahri bilan Chaman va Kobul orqali Kobul-Qandahor avtomagistrali orqali, Hirot bilan Qandahor-Hirot avtomagistrali orqali bogʻlanadi. Kobul-Qandahor avtomagistralining boshida avtovokzal joylashgan boʻlib, u yerda bir qancha xususiy eski rusumdagi Mercedes-Benz avtobuslari yoʻlovchilarni mamlakatning aksariyat yirik shaharlariga olib boradi. Qandahor ham qo‘shni Pokistondagi Kvetta shahri bilan avtomobil yo‘li orqali bog‘langan. Davom etayotgan urush tufayli Kobulga boradigan yoʻl tobora xavfli boʻlib qoldi, chunki qoʻzgʻolonchilarning avtotransport vositalariga hujumi va koʻpriklarning vayron boʻlishi uni ikki shahar oʻrtasidagi ishonchsiz yoʻnalishga aylantirdi[13][14].

Qandahor shahrida qatnovchilar jamoat avtobusi tizimidan (Milli Bus) foydalanishadi, taksi va rikshalar keng tarqalgan. Xususiy avtotransport vositalaridan foydalanish qisman yoʻl va magistral yoʻllarning yaxshilanishi tufayli ortib bormoqda. Yirik avtodilerlar markazlari BAAning Dubay shahridan avtomobillar olib kelishmoqda[15].

Aholisi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2008-yil Qandahorda taxminan 1 057 500 kishi istiqomat qilgan. Viloyatda taxminan 14 445 ta xonadon bor, har bir xonadonga oʻrtacha yetti kishidan toʻgʻri keladi. Qandahor aholisining qariyb 68 foizi qishloq tumanlarida istiqomat qiladi, erkaklar esa aholining 51 foizini tashkil qiladi. Pushtunlar viloyatdagi eng yirik etnik guruhdir. Tarin yoki Durroniy kabi yirik pushtun qabilalari Barakzay, Popalzay, Alkozay, Nurzay, Ishaqzay, Achakzay, Maku, Alizay va Gilzay kabi kichikroq qabilalarni oʻz ichiga oladi. Aholining 98 foizdan ortig‘i pushtu tilida so‘zlashadi. Aholining oz qismi baluj va dariy tillarida soʻzlashadi. Qandahor viloyatida koʻchmanchi pushtunlar ham yashaydi va ularning soni mavsumga qarab oʻzgarib turadi, hisob-kitoblarga koʻra, qishda taxminan 79 000, yozda esa 39 000 nafarni tashkil qiladi[8].

Taʼlim tizimi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Zarg‘ona ona o‘rta maktabi o‘quvchilari Afg‘oniston Milliy xavfsizlik kuchlari va Qandahor viloyatini qayta tiklash guruhi aʼzolarining 2012-yilda Qandahor hamshiralik va akusherlik institutining tantanali ochilish marosimiga tayyorgarlik ko‘rishini kuzatmoqda.

Kobuldagi 1978-yilgi davlat toʻntarishidan oldin shahar aholisining aksariyati maktablarda oʻqigan edi[manba kerak]. 1980-yillar boshida shaharning deyarli barcha elita qatlami qoʻshni Pokistonga qochib ketdi va u yerdan Shimoliy Amerika, Yevropa, Avstraliya va dunyoning boshqa qismlariga koʻchib kela boshladi.

Eng qadimiy taniqli maktablar Ahmad Shoh Bobo o‘rta maktabi va Zarg‘ona ona o‘rta maktabidir. So‘nggi o‘n yillikda bir qancha yangi maktablar ochildi, kelajakda qo‘shni davlatlardan qaytgan afg‘onlarning ko‘pligi va shahar aholisi ko‘payib borayotgani sababli yana ko‘p maktablar quriladi. Afgʻon turk litseylari shahardagi eng yaxshi xususiy maktablardan biridir.

Asosiy universitet Qandahor universitetidir. Soʻnggi oʻn yillikda Benava oliy taʼlim instituti, Mirvays Nika oliy taʼlim instituti, Malalay oliy taʼlim instituti va Saba oliy taʼlim instituti kabi qator xususiy oliy taʼlim muassasalari ham ochildi[16] [17] [18] [19].

Katta yoshdagilarning savodxonlik darajasi 201-yilda 16,8% ni tashkil etdi[2].

Aloqa tizimi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shahardagi telekommunikatsiya xizmatlari Afghan Wireless, Roshan, Etisalat, MTN Group va Afghan Telecom kompaniyalari tomonidan taqdim etiladi. 2006-yil noyabr oyida Afg‘oniston Aloqa vazirligi ZTE kompaniyasi bilan butun mamlakat bo‘ylab optik tolali kabel tarmog‘ini tashkil etish bo‘yicha 64,5 million dollarlik shartnoma imzoladi. Bu nafaqat Qandahorda, balki butun mamlakatda telefon, internet, televidenie va radioeshittirish xizmatlarini yaxshilashga qaratilgan edi.

Diqqatga sazovor joylari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
1738-yilda Nodirshohning afshor qoʻshinlari tomonidan vayron qilingan Shoh Husayn Hotakning vayron boʻlgan Qandahor qalʼasi tasvirlangan 1881-yildagi surat. Ushbu qal’a vayronalari bugungi kungacha saqlanib qolgan.

Ahmadshoh Durroniy qabri shahar markazida joylashgan bo‘lib, unda Durroniyning mis dubulg‘asi va boshqa shaxsiy buyumlari ham saqlanadi. Durroniy maqbarasi ro‘parasida islom olamidagi eng qimmatli yodgorliklardan biri Muhammadning xirqasi saqlanadigan Xirqa sharif joylashgan. Ushbu xirqani Buxoro amiri Ahmonshoh Durroniyga sovgʻa qiligan. Muqaddas xirqa qulflangan holda saqlanadi, faqat katta inqiroz paytida u tashqariga olib chiqiladi. Mulla Umar 1996-yilning noyabr oyida uni olib chiqib, o‘zini Amir al-Mo‘minin deb eʼlon qilish uchun diniy ulamolar jamoasiga ko‘rsatdi. Bundan oldin u 1930-yillarda shahar vabo epidemiyasi bilan kasallanganda olib chiqilgan[20].

Sher Surx qishlogʻi shaharning janubi-sharqida, eski Nodirobod shahri chekkasida joylashgan. Qandahor muzeyi Hayitgoh darvoza sharqidagi asosiy yoʻl boʻylab joylashgan uchinchi binolar blokining gʻarbiy uchida joylashgan. Unda hozirgi mashhur Gʻiyosiddinning Qandahorda yosh oʻqituvchilik davrida chizgan koʻplab rasmlari bor. U Afgʻonistonning yetakchi sanʼatkorlari qatorida tan olingan.

Shaharning shimol tomonida, uning shimoli-sharqiy burchagida, buryo bozorining oxirida, Qandahorda 300 yildan koʻproq vaqt oldin yashagan avliyoga bagʻishlangan ziyoratgoh bor. Hazratji Bobo qabri, uning buyukligini bildirish uchun uzunligi 7,0 m (23 fut) qilib ishlangan. Qandahorning bosh maydonining markazida 1940-yillarda qurilgan Da Shahidanu Chawk nomli islom shahidlari yodgorligi joylashgan.

Qadimiy Qandahor shahri (qizil) va Qandahorning gʻarbiy tomonidagi Chilzina togʻ choʻqqisi (koʻk).

Chilzina — Qandahorning Eski shahar qismining gʻarbiy mudofaasini tashkil etuvchi qoʻpol togʻlar zanjirining oxirida tekislik tepasida joylashgan qoyaga oʻyilgan bino. Bu yerda Ashokaning Qandahor ikki tilli qoya yozuvi topilgan. Ikki zanjirli sher tomonidan qoʻriqlanadigan, buzib tashlangan binoga olib boruvchi qirq qadam masofa Boburiylar fathi haqidagi bitiklar yozilgan xonaga olib boradi. Chilzina oʻyilgan qoʻpol qoyalar 1738-yilda Nodirshoh Afshor tomonidan vayron qilingan Qandahorning Eski shahar qismining tabiiy gʻarbiy qalʼasini tashkil qiladi.

Chilzinadan bir oz masofada, asosiy magistral boʻylab gʻarbga qarab, oʻng tomonda yorqin koʻk gumbaz koʻrinadi. Bu 1709-yilda Qandahorning forslardan mustaqilligini eʼlon qilgan Gʻilzay qabilasi boshligʻi Mirvays Xotak maqbarasi hisoblanadi Bobo Vali Qandhoriy[21] (Bobo Sohib) ziyoratgohi, Argʻandob daryosi boʻyidagi anorzorlar soyasida joylashgan ayvonlari bilan pikniklar va tushdan keyin sayohat qiluvchilar orasida juda mashhur[22]. Bobo Vali musulmon pir boʻlib, hozirgi Pokistonning Attok tumanidagi Hassan Abdal shahrida Guru Nanak bilan tasodifan uchrashgan. Baba Valining ziyoratgohi musulmonlar va sikxlar uchun muhimdir. Baba Valining ziyoratgohi yaqinida AQSh qurolli kuchlari tomonidan taxminan 2007-yilda tashkil etilgan harbiy baza joylashgan.

Rivojlanishi va modernizatsiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
2003-yilda Mahmud Karzay va uning hamkorlari tomonidan boshlangan Ayno Mina tumanining asl namunaviy rejasi.[23].

Oʻnlab yillar davom etgan urush Qandahorni va mamlakatning qolgan qismini vayron qildi va aholini yoʻq qildi, ammo soʻnggi yillarda qurilish maqsadlari uchun milliardlab dollarlar ajratila boshladi va millionlab muhojirlar Afgʻonistonga qaytib keldi. Shahar atrofida yangi turar-joy massivlari qurilib, zamonaviy uslubdagi ko‘plab binolar barpo etildi.

Shaharning ayrim aholisi toza ichimlik suvi va elektr energiyasidan foydalanish imkoniyatiga ega va hukumat bu xizmatlarni har bir xonadonga yetkazish ustida ishlamoqda[24]. Shahar qo‘shni Hilmand viloyatidagi yangilanayotgan yoki kengaytirilayotgan Kajaki GESi elektr energiyasiga tayanadi. Shahardan taxminan 30 km (20 mi) shimolda Afgʻonistondagi ikkinchi eng katta toʻgʻon boʻlgan Dahla toʻgʻoni joylashgan.

Aino Mina — shaharning shimoliy chekkasida ikki million kishiga moʻljallangan yangi uy-joy loyihasi[25]. Dastlab Qandahor vodiysi deb atalgan va Mahmud Karzay tomonidan boshlangan loyiha[23] 20 000 tagacha yakka tartibdagi uy-joy va yoʻllar, suv va kanalizatsiya tizimlari hamda jamoat binolari, jumladan, maktablar kabi tegishli infratuzilmani qurishi eʼlon qilingan edi[26].

Yaqinda u Middle East Architect Awardsda 2 ta mukofotni qoʻlga kiritdi: Turar-joy loyihasi va Yilning barqaror loyihasi[27]. Qandahorda xavfsizroq jamoa boʻlgan bu hududda koʻplab yuqori martabali davlat xizmatchilari, shuningdek, boy tadbirkorlar yashaydi. Keyingi $100  million dollarlik sxema ustida ish 2011-yilda boshlangan.

Shuningdek, shaharning Morchi Ko‘tal hududidagi Hamidiy shaharchasi qurilishi 2011-yil avgust oyida boshlangan. U 2011-yil iyul oxirida jangarilar tomonidan o‘ldirilgan Qandahor hokimi G‘ulom Haydar Hamidiy nomiga atalgan[28]. Shahar shimoli-sharqida Qandahor-Oʻruzgon magistrali boʻyida joylashgan yangi shaharchada 2000 ta turar-joy va savdo uchastkalari boʻladi. Jumladan, yangi yoʻllar, maktablar, savdo bozorlari, poliklinikalar, kanallar va boshqa inshootlar barpo etiladi[29].

Qandahordan taxminan 10 km (6 mi) sharqda zamonaviy inshootlarga ega ulkan sanoat parki qurilmoqda. Bogʻda umumiy foydalanishdagi yoʻllar, ichki koʻchalar, umumiy foydalanish joylari, toʻxtash joylari, 24 soatlik qoʻriqlash, transport vositalari va odamlarning kirishini nazorat qilish uchun kunlik professional boshqaruv boʻladi[30].

Bobo Vali Qandhoriy maqbarasi[21] Argʻandob vodiysi yonida, shaharning shimoliy chekkasida.
Shahar markazidagi Ahmadshoh Durroniy maqbarasi, u ayni paytda Jome masjid sifatida xizmat qiladi va paygʻambar Muhammad kiygan muqaddas xirqani oʻz ichiga oladi.
Shaharning Yangi shahar (Shahre Naw) qismida joylashgan Al-Jadid yopiq savdo markazi.
Mahalliy bolalar Ahmadshoh Bobo o‘rta maktabi o‘yin maydonchasida futbol o‘yinini tomosha qilmoqda.
Argʻandob vodiysi
Ahmadshoh Durroniy maqbarasi
Hokim saroyi

Aeroportlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Qandahor xalqaro aeroporti

Tumanlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Aino Mina (2003-yildan beri loyiha ishlab chiqish bosqichida)
  • Hamidiy Mina (2011-yildan beri loyiha ishlab chiqish bosqichida)
  • Yangi shahar (Shahre Naw)
  • Dand
  • Karz
  • Mirvays Mina
  • Daman
  • Sarpuza
  • Malajat
  • Qadimiy Qandahor (Zorr Shar)
  • Argʻandob vodiysi

Madaniyat maskanlari va bogʻlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Qandahor bogʻi [3]
  • Bobo Saab
  • Kokaran bogʻi
  • Bogʻi pul [4]
  • Chilzina bitiktoshi (Bobur tomonidan oʻrnatilgan bitiktosh)
  • Qandahor muzeyi

Masjidlar va ziyoratgohlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Qandahor jome masjidi
  • Xirqa sharif
  • Moʻyi Muborak masjidi
  • Qandahor universitetidagi masjid (Hayitgoh juma masjidi)

Maqbaralari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bozorlari va savdo markazlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Al-Jadid yopiq savdo markazi [5]
  • Hirot bozori
  • Kobul bozori
  • Shoh bozori
  • Shkarpur bozori
  • Piyroz supermarketi
  • Qandahor supermarketi
  • Samimiy supermarketi

Shifoxonalari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Afgʻon milliy armiyasi mintaqaviy gospitali
  • Mivays shifoxonasi
  • Siyal shifo kasalxonasi
  • Bilol shifoxonasi
  • Momand shifoxonasi
  • Sidal shifoxonasi

Banklari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Afgʻoniston Xalqaro banki
  • New Kabul Bank
  • Aziziy banki

Sporti

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qandahordagi professional sport jamoalari

Jamoa nomi Oʻynayotgan ligasi Sport turi Stadioni Tashkil topgan yili
Qandahor ritsarlari (pushtucha: د کندهار توریالي Da Kandahār Tūryālī) Afgʻoniston Premyer-ligasi Kriket Sharja kriket stadioni 2018-yil
Bust himoyachilari (pushtucha: بوست ساتونکي Bōst Sātūnkī) Shpagiza Kriket ligasi Kriket Qandahor xalqaro kriket stadioni 2013-yil
De Maiwand Atalan (pushtucha: د میوند اتلان) Afgʻoniston Chempionlar ligasi Futbol Qandahor stadioni 2012-yil
  • Stadionlari
    • Qandahor xalqaro kriket stadioni (qurilmoqda)[31]
    • Qandahor stadioni (futbol oʻyinlari uchun)[32]
    • Ahmadshoh stadioni (20 000 kishiga moʻljallangan, futbol oʻyinlari uchun)

Demografiya va madaniyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Afgʻoniston prezidenti Hamid Karzay 2010-yil iyun oyida Tolibon bilan tinchlik muloqotini boshlash uchun oʻtkazgan shoʻrodan keyin qabila va diniy yetakchilarning yigʻilishi.


Qandahor aholisi 2021-yil holatiga koʻra taxminan 651 484 kishini tashkil qiladi[1]. Pushtunlar shahar va viloyat aholisining katta qismini tashkil qiladi, ammo aniq raqamlar mavjud emas. National Geographic tomonidan 2003-yilgi hisob-kitoblarga koʻra, aholining etnik tarkibi quyidagicha: pushtunlar taxminan 70%, tojiklar 20%, balujlar 2%, oʻzbeklar 2%[33].

Pushtu tili shahar va mintaqada asosiy til hisoblanadi. Fors tilini shahar aholisining bir qismi, ayniqsa hukumatda xizmat qilayotganlar ham tushunadilar. Ikkala til ham Afg‘onistonning rasmiy tili hisoblanadi. 2006-yilda Afgʻoniston Qishloq joylarini tiklash va rivojlantirish vazirligi hamda Birlashgan Millatlar Tashkilotining Afgʻonistonga Yordam Missiyasi (UNAMA) tomonidan tayyorlangan viloyat maʼlumotlari toʻplamida shunday deyilgan:

„Qandahor viloyatida yashovchi asosiy etnik guruh pashtunlardir. Bularga Tarin yoki Durroniy qabilalari, jumladan Barakzay, Popalzay, Alkozay, Achakzay, Ishaqzay, Nurzay va Alizay kabi yirik qabilalar kiradi. Aholining 98% dan ortigʻi, qishloqlarning 98% dan koʻprogʻi pushtu tilida soʻzlashadi. Olti qishloqda 4000 kishi dariy tilida, ikki qishloqda 8000 kishi baluj tilida soʻzlashadi. Toʻqqizta qishloqda 19000 kishi boshqa noaniq tilda gaplashadi“[34].

BBC Fors xabariga koʻra, Qandahor shahrida taxminan 50,000-100,000 tojik yoki fors tilida soʻzlashuvchilar bor[35] „Janubiy tojiklar kengashi“ning bosh idorasi ham Qandahor shahrida joylashgan[36].

Mintaqada pushtun madaniyati, tarixi, urf-odatlari, kiyim-kechaklari va hayot-tarzi (pushtunvali) ustunlik qiladi.

Mashhur shaxslari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Qandahoriybegim, Boburiylar imperatori Shohjahonning xotini;
  • Nurjahon begim — Boburiy malika;
  • Mir Vays Xotakiy — Gilzoyi hokimligi asoschisi;
  • Abdulaziz Xotakiy — Gilzoyi hokimi;
  • Mahmud Xotakiy — Gilzoyi hokimi va Fors shohi;
  • Ashraf Xotakiy — Fors shohi;
  • Hussayn Xotakiy — Gilzoyi hokimi;
  • Ahmadshoh Durroniy — Afgʻoniston asoschisi, shu shaharda dafn etilgan;
  • Doʻstmuhammadxon — Afgʻoniston amiri va Poyandaxonning oʻgʻli;
  • Sheralixon — Afgʻoniston amiri va Poyandaxonning oʻgʻli;
  • Abdurahmon — Afgʻoniston amiri va Doʻstmuhammadxonning oʻgʻli;
  • Gʻulom Muhammad Tarziy — 19-asr oxirigacha Afgʻoniston tarixida muhim oʻrin tutgan Tarziy sulolasi yetakchisi;
  • Abdulrahmonxon — Bollywood aktyori Qodirxonning otasi;
  • Muhammad Ibrohim Xvaxuji — Afgʻon siyosatchisi Gʻarzay Xvaxujining otasi, Afgʻoniston Islom Repsublikasi TIV xodimi Gʻaranay Xvaxujining bobosi;
  • Maryam Durroniy — afgʻon faoli va ayollar himoyachisi;
  • Ubaydullajon — Afgʻoniston janubidagi pushtun musiqasi qiroli;
  • Nagʻma — afgʻon qoʻshiqchisi;
  • Nashenas — afgʻon musiqachisi;
  • Abdulhay Habibiy — olim, Kobul universitetei sobiq professori va koʻplab kitoblar muallifi;
  • Karzaylar — Afgʻoniston prezidenti Hamid Karzay oilasi'
  • Gul Ogʻa Sherzay — Qandahor viloyati hokimi va Nangarhor viloyati hokimi;
  • Said Toyib Javod — Afgʻonistonning AQShdagi sobiq elchisi;
  • Yusuf Pushtun — afgʻon siyosatchisi;
  • Xonmuhammad Mujohid — Alokazay qabilasi yetakchisi.


Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 „Estimated Population of Afghanistan 2021-22“. National Statistic and Information Authority (NSIA) (2021-yil aprel). 2021-yil 24-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 21-iyun.
  2. ↑ John E. Hill, Through the Jade Gate to Rome: A Study of the Silk Routes during the Later Han dynasty, 1st to 2nd centuries AD. BookSurge, Charleston, South Carolina, 2009. ISBN 978-1-4392-2134-1, pp. 517-518. This derivation, as that from Gondophares, was characterised as „philologiquement impossible“ by P. Bernard, „Un probleme de toponymie antique dans l’Asie Centrale: les noms anciens de Qandahar“, Studia Iranica, tome 3, 1974 and Afghanistan Quarterly, vol.33, no.1, June 1980/Spring 1359, pp.49-62, p59, n.10.
  3. ↑ Barros, João de. Da Asia De Joāo De Barros: Dos Feitos, Que Os Portuguezes Fizeram No Descubrimento, E Conquista Dos Mares, E Terras Do Oriente. Decada Quarta. Parte Segunda (pt). Na Regia Officina Typografica, 1552. Qaraldi: 2020-yil 2-oktyabr. „Those who go from Persia, from the kingdom of Horaçam (Khorasan), from Bohára, and all the Western Regions, travel to the city which the natives corruptly call Candar, instead of Scandar, the name by which the Persians call Alexander.:ruptamente Candar, havendo de dizer Scandar, nome per que os Perfas chamam Alexandre, por elle (como efcreve Arriano ") edificar efia Cidade, e do feu nome fe chamou Alexandria fituada ...“ 
  4. ↑ 4,0 4,1 Hobson Jobson Dictionary (Archive.is saytida 7 July 2012 sanasida arxivlangan); The Practical Sanskrit-English Dictionary, Vaman Shivram Apte, Motilal Banarsidass, Delhi, India, 1975, ISBN 81-208-0567-4; P. Bernard, „Une probleme de toponymie antique dans l’Asie centrale: les noms anciens de Qandahar“, Studia Iranica, 3-tom (2-fasl) 1974-yil, 171-185-betlar.
  5. ↑ Ernst Herzfeld, Archaeological History of Iran, London, Oxford University Press for the British Academy, 1935, p.63; Ernst Herzfeld, The Persian Empire: Studies in Geography and Ethnography of the Ancient Near East, Wiesbaden, Steiner, 1968-yil, 335-bet.
  6. ↑ Tarn, William Woodthorpe. The Greeks in Bactria and India, 2010-yil 24-iyun. ISBN 9781108009416. Qaraldi: 2021-yil 25-iyun. 
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 „The State of Afghan Cities report 2015“. 2015-yil 31-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 22-oktyabr.
  8. ↑ 8,0 8,1 Afghanistan Provincial Reconstruction Handbook. pp. 124. 
  9. ↑ [1] (Wayback Machine saytida 14 February 2010 sanasida arxivlangan) (ruscha)
  10. ↑ Sial, Amer. „Pak Railways poised to get massive funding from CPEC and CAREC“. Pakistan Today (2016-yil 18-avgust). 2017-yil 24-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 23-mart.
  11. ↑ Kakar, Javed Hamim. „Pakistan, Afghanistan ink MoU on rail links“. Pajhwok Afghan News (2010-yil 7-iyul). 2012-yil 13-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 23-oktyabr.
  12. ↑ Kandahar-Quetta bus service soon By Bashir Ahmad Naadim 20 Jul 2012 — 17:17, http://www.pajhwok.com/en/2012/07/20/kandahar-quetta-bus-service-soon (Wayback Machine saytida 30 May 2014 sanasida arxivlangan)
  13. ↑ Cogan, James. „Hundreds dead in fighting along Afghanistan-Pakistan border“. World Socialist Web Site (2008-yil 16-avgust). 2008-yil 2-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 25-avgust.
  14. ↑ Salih, Salih Muhammad; Siddique, Abubakar. „Death stalks the highway to hell“. Asia Times Online (2008-yil 23-oktyabr). 2011-yil 27-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 23-oktyabr.
  15. ↑ Wheeler, Tony „Afghanistan Practicalities“. Lonely Planet (2006-yil 6-iyun). 2011-yil 7-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 9-yanvar.
  16. ↑ „Benawa Institute of Higher Education | Tuition | Admission - Counselor Corporation“ (2020-yil 8-iyul). 2021-yil 28-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 28-iyul.
  17. ↑ „Mirwais Neeka Institute of Higher Education - Counselor Corporation“ (2020-yil 19-sentyabr). 2021-yil 28-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 28-iyul.
  18. ↑ „Saba Institute of Higher Education | Fee & Academics - Counselor Corporation“ (2020-yil 27-sentyabr). 2021-yil 28-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 28-iyul.
  19. ↑ „Malalay University | Tuition and Fees | Academics - Counselor Corporation“ (2020-yil 19-sentyabr). 2021-yil 28-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 28-iyul.
  20. ↑ Lamb, Christina (2002). The Sewing Circles of Herat: A Personal Voyage Through Afghanistan. Harper Collins. First Perennial edition (2004), 38-bet and n. ISBN 0-06-050527-3.
  21. ↑ 21,0 21,1 „Punja Sahib: The Miracle at Hassan Abdal“. Wonders of Pakistan (2009-yil 13-aprel). 2016-yil 13-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 6-may.
  22. ↑ Dupree, Nancy Hatch. An Historical Guide to Afghanistan. Kabul: Afghan Air Authority, Afghan Tourist Organization, 1970 — 492-bet. Qaraldi: 2012-yil 17-iyun. 
  23. ↑ 23,0 23,1 Cusack, Jake. „Spending Time With the Karzais in (Parts of) Kandahar“. The New York Times (2011-yil 19-iyul). 2012-yil 8-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 20-oktyabr.
  24. ↑ South Asian News Agency, 30 Power Generators to Be Installed in Kandahar[sayt ishlamaydi]
  25. ↑ „Aino Mina Development“. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 6-may.
  26. ↑ AQSh Davlat departamenti, U. S. Government Agency Grants $3 Million to Build Afghan Homes (Wayback Machine saytida 4 October 2006 sanasida arxivlangan)
  27. ↑ „Case study: Aino Mina“. Design Middle East. 2014-yil 6-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 6-may.
  28. ↑ Kandahar mayor killed by suicide bomber with explosives in turban[sayt ishlamaydi]
  29. ↑ Naadem, Bashir Ahmed. „Construction of Hameedi township starts in Kandahar“ (2011-yil 16-avgust). 2012-yil 8-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 16-avgust.
  30. ↑ Afghanistan Investment Support Agency, Afghanistan Industrial Parks Development Authority (Wayback Machine saytida 21 July 2006 sanasida arxivlangan)
  31. ↑ „20 acres of land donated for cricket stadium in Kandahar | Pajhwok Afghan News“ (2014-yil 29-may). 2014-yil 29-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 8-may.
  32. ↑ Iqbal Ahmad Esmati (2005-02-13), Football Ground, 10 August 2016da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2021-05-08
  33. ↑ „2003 National Geographic Population Map“. Thomas Gouttierre, Center For Afghanistan Studies, Omahadagi Nebraska universiteti ; Matthew S. Baker, Stratfor. National Geographic Society (2003). 2017-yil 12-sentabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 11-aprel.
  34. ↑ „B. Demography and Population“. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Afgʻonistonga Yordam Missiyasi and Afg'oniston Statistika hisoboti-2006, Markaziy statistika idorasi. Afgʻoniston Qishloq joylarini tiklash va rivojlantirish vazirligi. 2012-yil 21-martda asl nusxadan arxivlangan.
  35. ↑ هنریار, ارشاد. „فارسی زبان‌های قندهار؛ پیشتاز زرگری و رای‌گیری“ (fa). BBC News فارسی (2019-yil 26-may). 2020-yil 7-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 26-iyul.
  36. ↑ „شورای همبستگی تاجیکان قندهار آغاز به فعالیت کرد“. tajikmedia.com. 2020-yil 26-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 26-iyul.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]



"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Qandahor&oldid=5273739" dan olindi