Kontent qismiga oʻtish

Levon Mirzoyan

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Levon Isayevich Mirzoyan
Qozogʻiston SSR KP MK 1-kotibi
Mansab davri
1936-yil 5-dekabrdan – 1938-yil 3-maygacha
Oʻtmishdoshi lavozim ta’sis etilgan
Vorisi Nikolay Skvortsov
Ozarbayjon SSR KP MK 1-kotibi
Mansab davri
1926-yildan – 1929-yilgacha
Oʻtmishdoshi Sergey Kirov
Vorisi Nikolay Gikalo
Shaxsiy maʼlumotlari
Tavalludi 11-dekabr 1887-yil
Shusha tumani
Vafoti 26-fevral 1939-yil(1939-02-26)
(51 yoshda)
Moskva
Siyosiy partiyasi KPSS
Turmush oʻrtogʻi Yuliya Tevossyan

Levon Isayevich Mirzoyan (armancha: Լևոն Եսայիի Միրզոյան; ruscha: Левон Исаевич Мирзоян) – sovet davlat va partiya arbobi[1]. Ozarbayjon Kompartiyasi Markaziy Komitetining birinchi kotibi (1926-1929), Bolsheviklar Butunittifoq Kommunistik partiyasi Qozogʻiston viloyat qoʻmitasi kotibi (1933-1937), Oʻzbekiston KP MK birinchi kotibi. Qozogʻiston (1937-1938).

Biografiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yelizavetpol viloyatining Shusha tumanida dehqon oilasida tugʻilgan, asli arman. 1917-yili RSDLP (b) ga qoʻshildi. 1919-yildan – partiyaviy ishda. 1920-yildan – Ozarbayjon kasaba uyushmalari kengashi raisi. Ozarbayjon SSR Ishchi-dehqon inspeksiyasi hay’ati aʼzosi[2][3].

Mirzoyan ham, Kirov ham Kommunistik partiya Boku qoʻmitasi kotibi boʻlib, motam oyi hisoblangan Muharram oyining Ashuro kunida shialarning yurishlarini kuch bilan toʻxtatish toʻgʻrisida oʻzboshimchalik bilan buyruq bergandi[4].

1925-yil yanvarda Ozarbayjon partiya organi „Kommunist“ nashrida Bokudagi turklar (ozarbayjonlar)ga nisbatan til kamsitilishidan shikoyat qiluvchi maqola eʼlon qilindi va Binagadi qishlogʻidagi rus yigʻilishi qatnashchilarining nutqlarini turkiy (ozarbayjon) tiliga tarjima qilishga qarshi boʻlgan komsomol yacheykasi aʼzolari tanqid qilindi. Boku komiteti kotibi Mirzoyan shaxsan Kaganovichga tergov natijalari haqida hisobot berdi. Unga koʻra, gazetaning tanqidiy hujumlari toʻqima edi[4].

1930-yillarda Bokuda mehnatkashlarning, asosan, ozarbayjonlarning ahvoli halokatli edi, ular ochlikdan qiynalardi, kiyim-kechak va tibbiy asbob-uskunalar yetishmas edi. Boku iqtisodiyotining asosi boʻlgan „Azneft“ kompaniyasi neftchilar hisobiga jahon bozoriga neft tashidi, soliq toʻlamadi va shahar infratuzilmasini rivojlantirishda ishtirok etmadi. Toʻgʻridan-toʻgʻri markazga boʻysunuvchi „Azneft“ korxonasi ishini mahalliy partiya tashkiloti nazorat qilish huquqiga ega emas edi. Bunday vaziyatda Mirzoyan Butunittifoq Kompartiyasi (bolsheviklar) Markaziy Qoʻmitasiga bir necha bor murojaat qilib, „Azneft“dan mahalliy byudjetga badal toʻlashni talab qilgan. 1927-yilda turkiy ishchilar bilan rus va arman mutaxassislari oʻrtasida boʻlib oʻtgan mojaroda ishchilarga qaraganda 10 baravar koʻp maosh oladigan Mirzoyan turkiy ishchilar tomonini egallab, ularning malakali ishlarga imtiyozli foydalanish huquqini qoʻllab-quvvatladi (mahalliylashtirish deb ataladi). Shunday boʻlsa-da, Mirzoyan barcha asosiy oʻrinlarni turklar egallashi kerak degan radikal tubjoylashuvga qarshi edi[4].

1926-1929-yillarda Ozarbayjon Kompartiyasi (bolsheviklar) Markaziy Komitetining birinchi kotibi.

1927-yili Boku shahar partiya qoʻmitasi respublika rahbariyati tomonidan turkiy tilni jadal oʻrganish toʻgʻrisida qaror qabul qildi, biroq oʻsha yilning oktabr oyida Bolsheviklar Butunittifoq Kommunistik partiyasi Tashkilot byurosi deyarli hech kim bu tilni oʻrganmayotganligini tan oldi. Eng kamida Bokuda ruslar turkiy tilni oʻrganishga qarshilik koʻrsatdi. Turkiy gazeta va darsliklarning taqchilligi shu darajada ediki, rus tilidan foydalanishdan bosh tortish bilimning yoʻqolishiga olib kelardi. Ruslarda turkiy tilni oʻrganishga ragʻbat yoʻq edi, turkiy mutaxassislar esa texnik adabiyotlarni tushunish uchun rus tilini oʻrganishga majbur boʻldilar. Mirzoyan rus va arman muhandis-texnik xodimlaridan turkiy tilda soʻzlash talabini notoʻgʻri deb hisobladi[4].

Ozarbayjon SSRda kommunistik rahbarlik elitasi orasida qarindosh-urugʻchilik amaliyoti keng tarqalgan edi. Nufuzli oilalar oʻz qarindoshlarini davlat apparatida lavozimlarga ishga joylashtirdilar. Baberovskiyning taʼkidlashicha, Mirzoyan Ozarbayjon Markaziy Qoʻmitasi kotibi sifatida oʻz qarindoshlarini mahalliy hokimiyat organlariga yuqori lavozimlarga tayinlagan, ammo agar kommunistlar oʻz taʼsirini yoʻqotishni xohlamasalar, bu tartibdan boshqa hech narsa yoʻq edi[4].

1929-yil 1-iyulda Siyosiy byuro Ozarbayjon partiya va davlat rahbariyatini oʻzgartirish toʻgʻrisida qaror qabul qildi. Stalin va uning safdoshlariga koʻra, Ozarbayjon partiya tashkiloti „sogʻlom“, ammo ular uning siyosiy rahbariyatini „qoniqarsiz“ deb hisoblashgan. Kamchiliklar uchun asosiy mas’uliyat, birinchi navbatda, Boku partiya qoʻmitasining rahbari sifatida respublikaning koʻp millatli markazi ustidan hukmronlikni amalga oshirgan Levon Mirzoyan zimmasida edi. Shu tariqa, Ozarbayjon rahbariyatining Mirzoyan, Qorayev, Qosimov va boshqa aʼzolari oʻz lavozimlaridan chetlatildi[4].

1929-1933-yillarda Perm viloyat qoʻmitasining kotibi, keyin KPSS (b) Ural viloyat qoʻmitasining ikkinchi kotibi. 1933-1938-yillarda – KPSS (b) Qozogʻiston viloyat qoʻmitasining birinchi kotibi, Qozogʻiston KP (b) Markaziy Qoʻmitasining birinchi kotibi. SSSR Markaziy Ijroiya Qoʻmitasi aʼzosi. Lenin ordeni bilan taqdirlangan.

Bolsheviklarning Butunittifoq Kommunistik partiyasi Markaziy Komiteti aʼzoligiga nomzod (1927-1934). Bolsheviklar Butunittifoq Kommunistik partiyasi Markaziy Komiteti aʼzosi (1934-1938).

Mirzoyan 1932-1933-yillardagi ocharchilik tashkilotchilaridan biri Goloshchekin oʻrniga 1933-yil 21-yanvarda Qozogʻiston viloyat qoʻmitasining birinchi kotibi lavozimiga tayinlandi. Yangi rahbar 1931-1933 yillarda qiyin vaziyatga duch keldi. Qozogʻistonda 1 milliondan (Robert Conquest hisob-kitoblariga koʻra) 2 milliongacha (Abilxoʻjev, Kazinboyev va Tatimov hisob-kitoblariga koʻra, 1989-yil), mahalliy aholining 48 foizi vafot etgan yoki Qozogʻiston Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasini tark etgan[5][6]. Mirzoyan Kaganovichga yozgan maktublaridan birida shunday deb yozgan edi: „Men Moskvadan Qozogʻistondagi vaziyat ogʻir ekanligiga ishonch bilan chiqdim, lekin bu yerda koʻrganlarim barcha kutganlarimdan oshib ketdi“[7]. Och qolganlarga yordam berish muammosi ayniqsa keskin edi. Odamlar oʻlim yoqasida qolishdi: „… yoʻlda va hatto shaharlarda politsiya deyarli har kuni ochlikdan oʻlganlarning jasadlarini olib ketishadi. Nonni talon-taroj qilish va oʻgʻirlash tom maʼnoda dahshatli“[7].

1933-yilda Qozogʻiston yaxshi hosil olishga muvaffaq boʻldi, chorva mollarini ommaviy qirgʻin qilish toʻxtatildi va chorva sonining koʻpayishi kuzatildi[8]. Mirzoyan buyrugʻi bilan uch yil davomida kolxozchilarga 1 million 117 ming bosh chorva mollari tarqatildi[9]. Ulba GESi qurilishi boshlandi, Polimer metallar zavodi va Chimkent qoʻrgʻoshin zavodi qurilishi, Qaragʻanda koʻmir havzasini oʻzlashtirish davom ettirildi. Qozogʻistonda sanoat rayonlari shakllandi, Emba tumanida geologiya-qidiruv ishlari kengaytirildi va yangi neft konlari ishga tushirildi. 1935-yil oxirida uzunligi qariyb 800 km boʻlgan Guryev – Orsk neft quvurining qurilishi yakunlandi. Mahalliy aholining sanoatdagi ulushi 1930-yillarning oʻrtalarida 46,5% ni tashkil etdi[8].

Mirzoyan rahbarligida Qozogʻiston yozuvchilarining birinchi qurultoyi tayyorlandi va oʻtkazildi, Qozoq musiqali teatri, Qozogʻiston davlat filarmoniyasi, Qozogʻiston Fanlar akademiyasi tashkil etildi, qozoq shoiri Abay „reabilitatsiya qilindi“[10].

1936-yilda Qozogʻiston Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasi ittifoq respublikasiga aylantirildi, 1937-yilda Mirzoyan rahbarligida ishlab chiqilgan Qozogʻiston Konstitutsiyasi qabul qilindi[11].

Stalin va Malenkovning 1937-yilda Butunittifoq Bolsheviklar Kommunistik partiyasi Markaziy Komitetining fevral-mart plenumidagi nutqlarida Mirzoyan boshqa viloyat rahbarlari qatori mahalliy „shaxsga sigʻinish“ va qarindosh-urugʻchilikni avj oldirgani uchun tanqid qilindi. Mirzoyan tashabbusi bilan respublikaning eng baland togʻining Xon Tengri nomi „Mirzoyan choʻqqisi“ deb oʻzgartirildi. Baberovskiy taʼkidlaganidek, bu tanqid Stalin hukmronligiga asoslangan shaxsiy feodal ittifoqlar siyosatini qoʻllab-quvvatlagan boʻlsa, Mirzoyan oʻzining shaxsiy hokimiyat doirasini markaz xizmatiga berishdan koʻra, uni doimiy ravishda kengaytirib bordi[4]. Xavfsizlik xizmati xodimi M.Shraderning xotiralariga koʻra, Qozogʻistonda rasmiy bayramlarda Mirzoyanning portretlari Stalinning rasmiy suratlaridan bir necha barobar kattaroq binolarga osib qoʻyilgan[4].

Ommaviy qatagʻonlar davrida respublikada yetakchi oʻrinni egallab, partiya koʻrsatmalarini aniq bajargan Mirzoyan, ularga oʻzi ham aralashgan[12].Mirzoyan keng miqyosdagi qatagʻon davrida markaz faoliyatiga taʼsir oʻtkaza olmaganini anglab, hech boʻlmaganda ayrim mahalliy rahbarlarga qarshi asossiz ayblovlarga qarshi chiqishga harakat qilib, kadrlarni yoʻq qilish emas, balki tarbiyalash zarur, deb hisobladi[12].

1938-yilning qishida Mirzoyan surgun qilingan koreyslarni janubdan Qozogʻistonning shimoliga koʻchirish toʻgʻrisidagi buyruqqa qarshi chiqdi, ular sholi yetishtirish bilan shugʻullana olmadi. 1938-yil 15-mayda Mirzoyan Stalindan Moskvaga borish talab qilingan telegramma oladi va 16-mayda Qozogʻiston Kompartiyasi Markaziy Komiteti uni birinchi kotiblik vazifasidan ozod qiladi. 23-mayda Moskvaga ketayotganida Mirzoyan hibsga olinib, Lefortovoga joylashtirildi[13]. 1939-yil 26-fevralda SSSR Oliy sudi Harbiy kollegiyasining hukmi bilan otib oʻldirilgan. Moskvada Donskoye qabristonida „talab qilinmagan kullar qabriga“ dafn qilindi[14]. 1958-yilda reabilitatsiya qilingan[15].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Mirzoyan Levon Isaevich
  2. ↑ Декрет АзРевКом № 208 от 28 сентября 1920
  3. ↑ Декрет АзРевКом № 248 от 18 октября 1920
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 Баберовски 2010.
  5. ↑ Tatimov M. B. Sotsialnaya obuslovlennost demograficheskix protsessov. – Alma-Ata: Nauka KazSSR, 1989. – S. 124. – ISBN 5-628-00145-7
  6. ↑ „Ф. И. Голощёкин“. 2015-yil 24-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 14-avgust.
  7. ↑ 7,0 7,1 Shepel V. Levon Mirzoyan i Kazaxstan. Godi velikix ispitaniy // Arxiv Prezidenta Kazaxstana (kopiya)
  8. ↑ 8,0 8,1 Shepel V. Levon Mirzoyan i Kazaxstan. Godi velikix ispitaniy // Arxiv Prezidenta Kazaxstana (kopiya)
  9. ↑ Bigeldi Gabdullin. Levon Mirzoyan. Nemnogo solnsa v xolodnoy vode // Central Asia Monitor (kopiya)
  10. ↑ Bigeldi Gabdullin. Levon Mirzoyan. Nemnogo solnsa v xolodnoy vode // Central Asia Monitor (kopiya)
  11. ↑ Shepel V. Levon Mirzoyan i Kazaxstan. Godi velikix ispitaniy // Arxiv Prezidenta Kazaxstana (kopiya)
  12. ↑ 12,0 12,1 Shepel V. Levon Mirzoyan i Kazaxstan. Godi velikix ispitaniy // Arxiv Prezidenta Kazaxstana (kopiya)
  13. ↑ Shepel V. Levon Mirzoyan i Kazaxstan. Godi velikix ispitaniy // Arxiv Prezidenta Kazaxstana (kopiya)
  14. ↑ „Москва, расстрельные списки — Донской крематорий“. 2014-yil 13-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 21-yanvar.
  15. ↑ „Улицы Мирзояна в Астане больше нет“. // Newtimes.kz. 2014-yil 4-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 4-iyul. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Levon_Mirzoyan&oldid=4101270" dan olindi