Kontent qismiga oʻtish

Kaliforniya texnologiya instituti

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Kaliforniya texnologiya instituti
Shiori "Haqiqat sizni ozod qiladi"[1]
Asos solingan sanasi 23–sentyabr, 1891–yil
Prezidenti Thomas F. Rosenbaum
Fakultetlar 300 professonal fakultetlar[2]
Talabalari 2,397 (2021–22)
Joylashuvi
Pasadena shahri
,
AQSh
Kampusi Midsize City[3]
Veb-sayti caltech.edu

Kaliforniya Texnologiya Instituti (Caltech sifatida mashxur) Kaliforniyaning Pasadena shahridagi xususiy tadqiqot universitetidir. Universitet fan va muhandislik sohasidagi kuchliligi bilan mashhur va Qoʻshma Shtatlardagi texnologiya institutlarining kichik guruhidan biri boʻlib, asosan sof va amaliy fanlarni oʻqitishga bagʻishlangan. Caltech dunyodagi hamda AQShdagi eng yaxshi akademik institutlar qatoriga kiradi.[4][5][6]

Muassasa 1891–yilda Amos G. Troop tomonidan tayyorgarlik va kasb-hunar maktabi sifatida tashkil etilgan va 20–asr boshlarida George Ellery Hale, Arthur Amos Noyes va Robert Andrews Millikan kabi nufuzli olimlarni jalb qila boshlagan. 1910–yilda kasb-hunar va tayyorgarlik maktablari tarqatib yuborildi va 1920–yilda kollej hozirgi nomini oldi. 1934–yilda Caltech Amerika Universitetlari Assotsiatsiyasi va NASA reaktiv harakat laboratoriyasining antesedentlariga saylandi. U 1936–1943–yillarda Teodor fon Karman boshchiligida tashkil etilgandan buyon boshqaruvi va ishlashini davom ettirmoqda.[7][8]

Caltech 2011–yilda homiylik ostidagi tadqiqotlarda 332 million dollarni boshqaradigan fan va muhandislikka katta eʼtibor qaratuvchi oltita akademik boʻlinmaga ega boʻlgan.[9] Uning 124 acre (taqriban 501,810 m²) asosiy kampus taxminan Los-Anjeles markazidan shimoli-sharqda 18 km-da joylashgan. Birinchi kurs talabalari kampusda yashashlari shart va bakalavrlarning 95% Caltech kampusidagi uy tizimida qoladilar. Caltechda amaliy hazillar va pranklar kuchli anʼanaga ega boʻlsa-da, talabalar hayoti oʻqituvchilarga uyga olib boriladigan imtihonlarni tayinlash imkonini beruvchi honor code bilan boshqariladi. Caltech Beavers NCAA III boʻlimining Janubiy Kaliforniya kollejlararo atletik konferentsiyasida (SCIAC) 13 ta kollejlararo sport turlari boʻyicha raqobatlashadi.

Universitetdagi yoki universitetdan kelgan olimlar va muhandislar koʻplab zamonaviy ilmiy yutuqlar va innovatsiyalarda, jumladan barqarorlik fani, kvant fizikasi, zilzila monitoringi, oqsil muhandisligi va soft robotics sohasidagi yutuqlarda muhim rol oʻynadi.[10][11][12] 2020–yil oktyabr holatiga koʻra, Caltech bilan bogʻlangan 76 Nobel mukofoti laureatlari, jumladan, 40 ta bitiruvchilari va oʻqituvchilari (41 mukofot, kimyogar Linus Pauling tarixda ikkita taqsimlanmagan mukofotni qoʻlga kiritgan yagona shaxs); bundan tashqari, 4 Fields medali va 6 Turing mukofoti sovrindorlari Caltech bilan bogʻlangan. Amerika Qoʻshma Shtatlari Milliy akademiyalaridan biriga saylangan 8 nafar Krafurd mukofoti sovrindori va 56 nafar faxriy boʻlmagan professor-oʻqituvchilari (shuningdek, koʻplab faxriy professor-oʻqituvchilar) , AQSh Harbiy-havo kuchlarining 4 nafar bosh ilmiy xodimi va 71 ta Qoʻshma Shtatlar milliy fan yoki texnologiya medalini qoʻlga kiritganlar bor. Koʻplab professor-oʻqituvchilar Howard Hughes tibbiyot instituti va NASA bilan bogʻlangan. 2015–yildagi Pomona kolleji tadqiqotiga koʻra, Caltech oʻz bitiruvchilari ulushi boʻyicha AQShda doktorlik dissertatsiyasini qoʻlga kiritish boʻyicha birinchi oʻrinni egalladi.[13]

Tarix

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Throop kolleji

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Throop Politexnika Instituti Pasadena markazidagi oʻzining asl kampusida

Caltech 1891–yil 23–sentyabrda mahalliy tadbirkor va siyosatchi Amos G. Throop tomonidan Fair Oaks Avenue va Chestnut koʻchasidagi hozirgi Old Pasadenada tashkil etilgan kasb-hunar maktabi sifatida boshlangan.[14] Maktab 1920–yilda hozirgi nomini olishdan oldin Throop universiteti, Throop politexnika instituti (va Manual Training School)[15] va Throop texnologiya kolleji sifatida tanilgan.[16][17] Kasb-hunar maktabi tarqatib yuborildi va 1907–yilda mustaqil politexnika maktabini tashkil qilish uchun tayyorgarlik dasturi tayyorlandi.

Qoʻshma Shtatlarda ilmiy tadqiqotlar hali boshlangʻich bosqichida boʻlgan bir paytda, Chikago universitetidan quyosh astronomi George Ellery Hale 1904–yilda Mount Wilson rasadxonasiga asos solgan. U 1907–yilda Throopning vasiylik kengashiga qoʻshildi va tez orada uni va butun Pasadenani yirik ilmiy va madaniy manzilga aylantira boshladi. U 1908–yilda Throopning prezidentligiga ilm-fan boʻyicha oʻqimagan, ammo qobiliyatli maʼmur va mablagʻ yigʻuvchi James AB Shererni tayinlashni rejalashtirgan. Sherer isteʼfodagi biznesmen va ishonchli vakil Charlz V. Gates-ni kampusdagi birinchi ilmiy bino boʻlgan Gates Laboratoriyasini qurish uchun 25 000 AQSh dollari miqdoridagi mablagʻni xayriya qilishga koʻndirdi.[18]

Jahon urushlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Throop Hall, 1912–yil
1921–yilda Norman koʻprigi fizika laboratoriyasining qurilishi
1922–yilda Caltechning havodan koʻrinishi

1910–yilda Throop oʻzining hozirgi saytiga koʻchib oʻtdi. Artur Fleming doimiy kampus maydoni uchun yerni sovgʻa qildi. Teodor Ruzvelt 1911–yil 21–martda Throop institutida nutq soʻzladi va u shunday dedi:

Men Throop kabi institutlarning har yuzta talabadan to‘qson to‘qqiz nafari ma’lum sanoat ishlarini har kimdan ko‘ra yaxshiroq bajarishi kerak bo‘lgan odam sifatida chiqishini ko‘rmoqchiman; Men oʻsha odamlarning Panama kanalida va bu mamlakatning ichki qismidagi buyuk irrigatsiya loyihalarida amalga oshirilayotgan ishlarni bajarishlarini va men madaniy ilmiy tayyorgarlik bilan koʻrishni istagan yuzdan bir odamni koʻrishni xohlayman. Bu uni va uning hamkasblarini vaqti-vaqti bilan buyuk astronomingiz George Elleri Hale kabi odamni yaratishingiz mumkin boʻlgan matritsaga aylantiradi.[19]

Xuddi shu yili Kaliforniya qonun chiqaruvchi organiga davlat tomonidan moliyalashtiriladigan "Kaliforniya texnologiya instituti"ni tashkil etishga chaqiruvchi qonun loyihasi kiritildi, uning dastlabki byudjeti million dollarni tashkil etadi, bu oʻsha paytdagi Throop byudjetidan oʻn baravar koʻp. Vasiylar kengashi Throopni shtatga topshirishni taklif qildi, ammo Stenford universiteti va Kaliforniya universiteti prezidentlari Troopga Janubiy Kaliforniyadagi yagona ilmiy tadqiqotga yoʻnaltirilgan taʼlim instituti sifatida rivojlanishiga ruxsat berilgani hamda Ikkinchi Jahon urushi boshlanishiga qadar tadqiqotga asoslangan fan taʼlimini yanada kengroq rivojlantirish zarurati tugʻilgani bilan qonun loyihasini yengish uchun muvaffaqiyatli "oʻyin" qilishdi.[20] Throopning vaʼdasi MITdan fizik kimyogar Artur Amos Noyesni institutni rivojlantirish va uni fan va texnologiya markazi sifatida yaratishga yordam berish uchun jalb qildi. Birinchi jahon urushi boshlanishi bilan Hale harbiy muammolar boʻyicha ilmiy ishlarni muvofiqlashtirish va qoʻllab-quvvatlash uchun Milliy tadqiqot kengashini tashkil qildi. U ilm-fan uchun federal mablagʻlar gʻoyasini qoʻllab-quvvatlagan boʻlsa-da, yer grantlari kollejlarida muhandislik tadqiqotlarini moliyalashtirishni nazarda tutuvchi federal qonun loyihasidan istisno qilib, buning oʻrniga milliy tadqiqot fondi butunlay xususiy manbalardan 1 million dollar yigʻishga harakat qildi. Shu maqsadda, Hale The New York Times gazetasida yozganidek:

Kaliforniyaning Pasadena shahridagi Throop texnologiya kolleji yaqinda Tadqiqot Kengashi hamkorlikni taʼminlash va ilmiy tadqiqotlarni ilgari surish yoʻlining ajoyib namunasini taqdim etdi. Ushbu muassasa oʻzining qobiliyatli tadqiqotchilari va mukammal tadqiqot laboratoriyalari bilan har qanday keng koʻlamli hamkorlik sxemasida katta xizmat qilishi mumkin. Kengash tuzilganligini eshitgan Prezident Sherer darhol uning ishida ishtirok etishni taklif qildi va shu maqsadda u uch kun ichida yuz ming dollar miqdorida qoʻshimcha tadqiqot jamgʻarmasi oldi.[21]

Milliy tadqiqot kengashi orqali Hale bir vaqtning oʻzida ilm-fanning milliy ishlarda katta rol oʻynashi va Throopning fanda milliy rol oʻynashi uchun katta "oʻyin" qildi. Yangi mablagʻlar fizika tadqiqotlari uchun moʻljallangan edi va oxir-oqibat Norman koʻprigi laboratoriyasining tashkil etilishiga olib keldi, bu laboratoriya 1917 yilda Chikago universitetidan eksperimental fizik Robert Endryu Millikanni jalb qildi [22] Urush paytida Xeyl, Noyes va Millikan Vashingtonda NRCda birga ishladilar. Keyinchalik ular Caltechni rivojlantirish boʻyicha hamkorlikni davom ettirdilar. [23]

1200 E California Blvd manzilidagi Caltechga kirish. Chap tomonda Sharqiy Norman ko'prigi fizika laboratoriyasi va o'ng tomonda matematika va fizika Linde zali.

Hale, Noyes va Millikan boshchiligida ( Janubiy Kaliforniyaning jadal rivojlanayotgan iqtisodiyoti yordami bilan) Caltech 1920–yillarda milliy mashhurlikka erishdi va Ruzveltning "Yuzinchi odami" ni yaratishga eʼtibor qaratdi. 1921–yil 29–noyabrda vasiylar matematika, fizika va kimyoning fundamental fanlari boʻyicha juda kuchli taʼlim, ingliz tili, tarix va iqtisod kabi fanlar boʻyicha liberal hajmdagi oʻquv dasturlarini kengaytirish va boyitish toʻgʻrisida institutning eng katta ahamiyatga ega boʻlgan ilmiy izlanishlarni olib borish va shu bilan birga “bu kurslar ishiga asoslanib, muhandislik va sof fan boʻyicha puxta oʻquv kurslarini oʻtkazishni davom ettirish”ni qatʼiy siyosati deb eʼlon qildilar.[24] 1923–yilda Millikan fizika boʻyicha Nobel mukofotiga sazovor boʻldi . 1925–yilda maktab geologiya boʻlimi tashkil etdi va oʻsha paytda Garvard universitetining tarix, hukumat va iqtisod boʻlimi raisi William Bennett Munro-ni Caltech-da gumanitar va ijtimoiy fanlar boʻlimini yaratish uchun yolladi. 1928–yilda AQSHning oʻsha davrdagi eng koʻzga koʻringan biologi, genlar va xromosomalarning irsiyatdagi rolini kashf etgan Tomas Hunt Morgan boshchiligida biologiya boʻlimi tashkil etildi. 1930–yilda Corona del Mar-da professor Jorj MacGinitie boshchiligida Kerkxof dengiz laboratoriyasi tashkil etildi. 1926–yilda aeronavtika boʻyicha aspirantura tashkil etildi, bu oxir-oqibat Teodor fon Karman-ni oʻziga tortdi. Keyinchalik Karman reaktiv harakat laboratoriyasini yaratishda yordam berdi va Caltechni dunyodagi raketa fanlari markazlaridan biri sifatida tashkil etishda ajralmas rol oʻynadi. 1928–yilda Palomar rasadxonasining qurilishi boshlandi.

Richard C. Tolman va Albert Eynshteyn Caltechda, 1932–yil

Millikan 1921–yildan 1945–yilgacha "Ijroiya kengashi raisi" (samarali Caltech prezidenti) boʻlib ishlagan va uning taʼsiri shu qadar boʻlganki, institut vaqti-vaqti bilan "Millikan maktabi" deb nomlanadi. Millikan Caltechga qoʻshilgandan soʻng tez orada tashrif buyuruvchi olimlar dasturini boshladi. Uning taklifini qabul qilgan taniqli olimlar orasida Pol Dirak, Ervin Shredinger, Verner Heisenberg, Hendrik Lorentz va Niels Bor bor.[25] Albert Eynshteyn oʻzining Umumiy nisbiylik nazariyasini takomillashtirish uchun 1931–yilda Caltech kampusiga birinchi marta kelgan va u 1932 va 1933–yillarda Caltechga tashrif buyurgan professor sifatida qaytib kelgan.[26]

Ikkinchi Jahon urushi paytida Caltech milliy miqyosdagi 131 kollej va universitetlardan biri boʻlib, talabalarga dengiz floti komissiyasiga yoʻl berishni taklif qilgan, V-12 dengiz floti kolleji tayyorlash dasturida qatnashgan.[27] Amerika Qoʻshma Shtatlari Harbiy-dengiz kuchlari, shuningdek, aviatsiya muhandisligi boʻyicha harbiy-dengiz kuchlarini tayyorlash maktabini, harbiy-dengiz qurollari va harbiy materiallar boʻyicha rezident inspektorlarni va kampusda Milliy mudofaa tadqiqotlari qoʻmitasining aloqa xodimini saqladi.[28]

Vista loyihasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kampus, 1944–yil

1951–yil apreldan dekabrgacha Caltech federal maxfiy tadqiqot Project Vista-ning mezboni boʻldi. Caltechni loyiha uchun mezbon sifatida tanlash universitetning raketa va yadro fizikasi sohasidagi tajribasiga asoslangan edi. Koreyadagi urush va Sovet Ittifoqining bosimiga javoban, loyiha Caltechning federal hukumatga milliy xavfsizlikni oshirishga qaratilgan saʼy-harakatlarida yordam berish usuli edi.[29] Loyiha havo-taktik yordami va quruqlikdagi qoʻshinlar oʻrtasidagi munosabatlarni yaxshilashning yangi usullarini oʻrganish uchun yaratilgan. Armiya, havo kuchlari va dengiz floti loyihaga homiylik qildi, biroq, bu armiya bilan boʻlgan shartnoma asosida edi. Tadqiqot oʻquv xonasi joylashgan Vista del Arroyo mehmonxonasi sharafiga nomlangan. Tadqiqot prezident Li A. DuBridge rahbarligidagi qoʻmita ostida olib borildi. William A. Fowler, Caltech professori, tadqiqot direktori etib saylandi. Caltech fakultetining toʻrtdan bir qismidan koʻprogʻi va bir guruh chet el olimlari loyihada ishlagan.[30] Bundan tashqari, agar tashrif buyurgan olimlar, harbiy aloqalar, kotibiyat va xavfsizlik xodimlari hisobga olinsa, bu raqam ortadi. Uning ishtiroki uchun kompensatsiya sifatida universitet taxminan 750 ming dollar oldi. [31]

Urushdan keyingi oʻsish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1950–yillardan 1980–yillarga qadar Caltech Murray Gell-Mann va Richard Feynman-ning uyi edi, ularning ishlari zarrachalar fizikasining standart modelini yaratishda muhim ahamiyatga ega edi. Feynman, shuningdek, fizika jamoatchiligidan tashqarida ajoyib oʻqituvchi va rang-barang, noanʼanaviy xarakter sifatida mashhur edi.

Li A. DuBridjning Caltech prezidenti lavozimida ishlagan davrida (1946–1969) Caltechning professor-o‘qituvchilari soni ikki baravar, kampus esa uch baravar ko‘paydi. DuBridge, oʻzidan oldingilaridan farqli oʻlaroq, fanni federal moliyalashtirishni mamnuniyat bilan qabul qildi. Kimyoviy biologiya, sayyora fani, yadro astrofizikasi va geokimyo kabi yangi tadqiqot sohalari rivojlandi. 200 dyuymli teleskop 1948–yilda Palomar togʻiga yaqin joyda yasalgan va qirq yildan ortiq vaqt davomida dunyodagi eng kuchli optik teleskop boʻlib qoldi.[32]

Caltech 1970–yilda Harold Brown prezidentligi davrida oʻz eshiklarini ayol bakalavrlarga ochdi va ular kirish sinfining 14 foizini tashkil etdi.[33] Oʼshandan beri bakalavr qizlarining ulushi ortib bormoqda.

Caltech talabalarining noroziliklari kam uchraydi.[34] Eng birinchisi 1968–yilda NBC Burbank studiyasi oldida NBC Star Trekni bekor qilishi haqidagi mish-mishlarga javoban norozilik namoyishi edi. 1973–yilda Dabney House talabalari prezidentning tashrifiga norozilik bildirishdi. Keyingi hafta Milliy neft kompaniyasi prezidenti Ross McCollum Dabney House-ga ochiq xat yozib, ularning xatti-harakatlari tufayli Caltechga bir million dollar xayriya qilmaslikka qaror qilganini aytdi. Dabney oilasi respublikachilar boʻlib, norozilikni eshitgach Dabney House-dan voz kechdi.[35]

2000–yildan beri Eynshteyn hujjatlari loyihasi Caltechda joylashgan.[36] Loyiha 1986–yilda Albert Eynshteynning adabiy mulkidan va boshqa toʻplamlardan tanlangan maqolalarni yigʻish, saqlash, tarjima qilish va nashr etish uchun tashkil etilgan.

Yangi Annenberg axborot fanlari va texnologiyalari markazi

2008–yilning kuzida birinchi kurs talabalari 42% ayollarni tashkil etdi, bu Caltech bakalavriatiga qabul qilish boʻyicha rekorddir. Xuddi shu yili institut olti yillik mablagʻ yigʻish kampaniyasini yakunladi. Kampaniya 16 000 ga yaqin donorlardan 1,4 milliard dollardan ko‘proq mablag‘ yig‘di. Mablagʻlarning deyarli yarmi Caltech dasturlari va loyihalarini qoʻllab-quvvatlashga yoʻnaltirildi.[37]

2010–yilda Caltech Lowrence Berkeley Milliy laboratoriyasi bilan hamkorlikda va professor Nathan Lewis boshchiligida quyosh nurlaridan toʻgʻridan-toʻgʻri yoqilgʻi ishlab chiqarish uchun inqilobiy usullarni ishlab chiqishga qaratilgan DOE Energy Innovation Hub-ni tashkil etdi. Ushbu markaz, sunʼiy fotosintez boʻyicha qoʻshma markaz federal moliyalashtirish besh yil davomida 122 million dollargacha oladi.[38]

2012–yildan boshlab Caltech Coursera va 2013–yildan boshlab edX ostida ommaviy ochiq onlayn kurslar (MOOCs) orqali darslarni taklif qila boshladi.[39]

Sakkizinchi prezident Jean-Lou Chameau 2013–yil 19–fevralda Qirol Abdulla nomidagi Fan va Texnologiya Universitetida prezidentlik lavozimini qabul qilish uchun isteʼfoga chiqishini eʼlon qildi.[40] Tomas F.Rozenbaum 2013–yil 24–oktabrda Caltechning to‘qqizinchi prezidenti sifatida e’lon qilingan va uning vakolati 2014–yil 1–iyulda boshlangan.

2019–yilda Caltech The Wonderful Company kompaniyasining Resnik oilasidan barqarorlik tadqiqoti uchun 750 million dollar sovgʻa oldi.[41] Sovgʻa atrof-muhitning barqarorligini taʼminlash boʻyicha tadqiqotlar uchun eng katta sovgʻa va AQSh akademik muassasasiga ikkinchi eng katta xususiy xayriyadir (2018–yilda Bloombergning Jons Hopkins universitetiga 1,8 milliard dollarlik sovgʻasidan keyin).[42]

Prezident Robert A. Millikanning Insonni yaxshilash jamgʻarmasiga aloqadorligi sababli, 2021–yil yanvar oyida Caltech Vasiylik kengashi Millikanning ismini (va Jamgʻarmaga aloqador boshqa beshta tarixiy shaxsning ismlarini) kampus binolaridan olib tashlashga ruxsat berdi.[43]

Kampus

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Millikan kutubxonasi, kampusdagi eng baland bino. 2021–yil yanvar oyida Caltech Vasiylik kengashi Millikan nomini kampus binolaridan olib tashlashga ruxsat berdi.[44]

Caltech-ning 124 acre(taqriban 501,810 kv.m) asosiy kampus Kaliforniyaning Pasadena shahrida, taxminan 11 milya (18 km) Los-Anjeles markazidan shimoli-sharqda. U Old Town Pasadena va Pasadena Playhouse District yaqin masofada joylashgan va shuning uchun ikkita joy Caltech talabalari uchun tez-tez borish joylaridir.

1917–yilda Hale meʼmor Bertram Gudhu-ni 89,030 kv.m kampus uchun bosh rejani ishlab chiqish uchun yolladi. Gudhu kampusning umumiy rejasini oʻylab topdi va fizika binosi, Dabni Hall va boshqa bir qator tuzilmalarni loyihalashtirdi, ularda u mahalliy iqlimga, maktab xarakteriga va Hale-ning taʼlim falsafasiga mos kelishga harakat qildi. Caltech uchun Goodhue dizayniga Janubiy Kaliforniyaning anʼanaviy ispan missiyasi arxitekturasi ham taʼsir koʻrsatdi.

Bekman auditoriyasi
Caltechdagi Beckman instituti

1960–yillarda Caltech, qisman bitiruvchi Arnold O. Beckmanning xayriya ishlari tufayli sezilarli darajada kengaydi. 1953–yilda Bekman-dan Caltech Vasiylik kengashiga aʼzo boʻlish taklif qilindi. 1964–yilda u uning raisi boʻldi. Kelgusi bir necha yil ichida, Caltech prezidenti Devid Baltimor taʼriflaganidek, Arnold Beckman va uning rafiqasi Mabel "Caltech-ning taqdirini shakllantirdilar".[45]:288

1971–yilda San-Fernandoda 6,6 magnitudali zilzila Caltech kampusiga maʼlum darajada zarar yetkazdi. Zararni baholagan muhandislar institutning dastlabki kunlaridan qolgan ikkita tarixiy bino - Throop Hall va Gudhue tomonidan ishlab chiqilgan Kulbertson auditoriyasi yorilib ketganligini aniqladilar.

Kampusga yangi qoʻshimchalar qatorida 2009–yilda ochilgan Cahill Astronomiya va Astrofizika markazi hamda Walter va Leonor Annenberg axborot fanlari va texnologiyalari markazi[46][47] hamda Warren va Katherine Slinger kimyo va kimyo muhandisligi laboratoriyasi kiradi. 2010–yil mart oyida[48] Institut shuningdek, 2006–yilda janubiy uylarni modernizatsiya qilishni yakunladi. 2010–yil oxirida Caltech 2011–yilda taxminan 1,6 GVt/soat ishlab chiqarishi rejalashtirilgan 1,3 MVt quvvatga ega quyosh batareyasini qurdi.[49]

Tashkilot va boshqaruv

[tahrir | manbasini tahrirlash]
The Bridge fizika laboratoriyasi

Caltech notijorat korporatsiya sifatida tashkil etilgan va xususiy tayinlangan 46 aʼzodan iborat vasiylar kengashi tomonidan boshqariladi, ular besh yillik vakolat muddatini bajaradilar va 72 yoshida nafaqaga chiqadilar.[50] Vasiylar institutning bosh ijrochi direktori va boshqaruv kengashi nomidan institutdagi ishlarni boshqaradigan prezidentni, prezidentdan pastroq boʻlgan institutning bosh ilmiy xodimi boʻlib xizmat qiladigan provost-ni va boshqa oʻnta vitse-prezidentni va boshqa oʻrinbosarlar, yuqori lavozimlarni saylaydi.[51] Tomas F. Rosenbaum 2014–yilda Caltechning toʻqqizinchi prezidenti boʻldi. Caltech jamgʻarmasi doimiy vasiylik qoʻmitasi tomonidan boshqariladi va investitsiya idorasi tomonidan boshqariladi.

Akademiklar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Caltech - bu toʻrt yillik kichik, yuqori turar joy tadqiqot universiteti boʻlib, magistratura dasturlarida bakalavrga qaraganda bir oz koʻproq talabalar bor.[52] Institut 1949–yildan beri maktablar va kollejlarning Gʻarbiy assotsiatsiyasi tomonidan akkreditatsiyadan oʻtgan[53][54] Caltech chorak tizimida:[55] kuzgi davr sentyabr oyining oxirida boshlanadi va Rojdestvo-ga qadar tugaydi, ikkinchi davr Yangi yil kunidan keyin boshlanadi va mart oyining oʻrtalarida tugaydi, uchinchi davr esa mart oxiri yoki aprel oyi boshida boshlanadi va iyun boshida tugaydi.[56]

Reytinglar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2020–yil uchun US News & World Report Caltechni milliy universitetlar orasida Qoʻshma Shtatlardagi 12–oʻrin, eng innovatsion boʻyicha 8–oʻrin va eng yaxshi qiymat boʻyicha 11–oʻrinni egalladi.[59] US News & World Report shuningdek, kimyo va yer fanlari boʻyicha magistratura dasturlarini milliy universitetlar orasida birinchi oʻringa qoʻydi.[60]

Caltech 2011 va 2016–yillar oraligʻida Times Higher Education World University Rankings tomonidan xalqaro miqyosda 1–oʻrinni egalladi.[61] Caltech ikkita toifada dunyodagi eng yaxshi universitet sifatida tan olingan: muhandislik va texnologiya va fizika fanlari.[62][63] Shuningdek, u dunyodagi eng yuqori fakultet iqtibos darajasiga ega ekanligi aniqlandi.[64]

Qabullar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2026–yil sinfi uchun (2022 yil kuzida roʻyxatdan oʻtgan) Caltech taxminan 17 000 ta arizani qabul qildi va abituriyentlarning 2 foizini qabul qildi; 235 roʻyxatga olingan. Sinfda 44% ayollar va 56% erkaklar bor edi. 32% ajdodlari kam vakil boʻlgan (bularga oʻzini amerikalik hindu/alyaskalik, ispan/latin, qora/afro-amerikalik va/yoki gavayilik/tinch okeani orollari aholisi deb hisoblaydigan talabalar kiradi) va 6% chet ellik talabalar edi. [65]

Caltechga kirish juda qattiq va mamlakatdagi eng yuqori test ballarini talab qiladi.[66] 2023–yilgi sinf uchun oʻqishga kirgan birinchi kurs talabalari uchun oʻrta 50% SAT ballari diapazoni dalillarga asoslangan oʻqish va yozish uchun 740–780, matematika uchun 790–800 va jami 1530–1570 ballni tashkil etdi. Oʼrta 50% diapazonli ACT Composite balli 35–36 ni tashkil etdi. SAT Math Level 2 oʻrta 50% oraligʻi 800–800 edi. SAT Fizika fanidan test uchun oʻrta 50% diapazon 760–800 edi; SAT Kimyo fanidan test 760–800; SAT biologiya fanidan testlar 760–800 edi.[67] 2020–yil iyun oyida Caltech sinovdan koʻr-koʻrona siyosatni eʼlon qildi, unda ular keyingi ikki yil davomida test ballarini talab qilmaydilar va hisobga olmaydilar; 2021–yil iyul oyida moratoriy yana bir yilga uzaytirildi.[68]

Oʼqish va moliyaviy yordam

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2021–2022 o‘quv yili uchun bakalavriatda o‘qish to‘lovi 56,394 dollarni tashkil etdi va yillik umumiy xarajatlar Caltech talabalarining sog‘lig‘ini sug‘urtalash rejasini hisobga olmaganda 79,947 dollarga baholandi.[69] 2012–2013 yillarda Caltech ehtiyojga asoslangan yordam sifatida 17,1 million dollar mukofotladi, 438 ming AQSh dollari muhtoj boʻlmagan yordam va bakalavriat talabalariga oʻz-oʻziga yordam berish uchun 2,51 million dollar. Yordam olish huquqiga ega boʻlgan barcha talabalarning oʻrtacha moliyaviy yordam paketi 38,756 dollarni tashkil etdi va talabalar oʻrtacha 15,090 dollar qarz bilan bitirdilar.[70]

Bakalavr dasturi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Breezeway of Arms laboratoriyasi

Toʻliq kunlik, toʻrt yillik bakalavriat dasturi sanʼat va fanlar boʻyicha oʻqitishga urgʻu beradi va yuqori darajadagi bitiruvchilar bilan birgalikda yashashga ega.[71] Caltech 28 ta mutaxassislik va barcha oltita akademik boʻlinmalar boʻyicha 12 ta yoshni taklif qiladi.[72][73] Caltech shuningdek, amaliy fizika, biokimyo, bioinjeneriya, hisoblash va asab tizimlari, boshqaruv va dinamik tizimlar, atrof-muhit fanlari va muhandislik, geobiologiya va astrobiologiya, geokimyo va sayyora astronomiyasi boʻyicha fanlararo dasturlarni taklif etadi. Eng mashhur variantlar kimyo muhandisligi, kompyuter fanlari, elektrotexnika, mashinasozlik va fizikadir.[74]

Kerkxof biologiya fanlari laboratoriyasi

2013–yilgi sinfga kirishdan oldin, Caltech talabalardan matematikaning beshta choragi, fizikaning beshta choragi, kimyoning ikkita choragi, biologiyaning bir choragi, laboratoriya kurslarining ikkita choragi, ilmiy aloqaning bir choragi, jismoniy tarbiya choragi, gumanitar va ijtimoiy fanlardan 12 ta chorakdan iborat asosiy oʻquv dasturini olishlarini talab qildi. 2013–yildan boshlab institutga matematika va fizika fanlaridan atigi uchta chorak talab qilingan, qolgan ikkita chorak esa ma’lum variantlarda talab qilingan.[75][76]

Tadqiqot

[tahrir | manbasini tahrirlash]
1923–yilda Caltechda ishlaydigan kimyogarlar
Kimyo va kimyo muhandisligi boʻyicha yangi Schlinger laboratoriyasi

Caltech "R1: Doktorantura universitetlari - juda yuqori tadqiqot faoliyati" qatoriga kiritilgan.[77] Caltech 1934–yilda Amerika Universitetlari Assotsiatsiyasiga saylangan va birinchi navbatda STEM sohalarida "juda yuqori" tadqiqot faoliyatiga ega tadqiqot universiteti boʻlib qolmoqda.[78][79] Caltech yiliga 270 million dollarlik tadqiqot xarajatlarini boshqaradi.[80] 2008–yilda AQShdagi barcha universitetlar orasida 66–oʻrin va tibbiyot maktablari boʻlmagan xususiy muassasalar orasida 17–oʻrinni egallagan.[81][82] Tadqiqotga hissa qoʻshadigan eng yirik federal agentliklar NASA, Milliy fan fondi, Sogʻliqni saqlash va aholiga xizmat koʻrsatish departamenti, Mudofaa vazirligi va Energetika vazirligidir.[83] Caltech federal moliyalashtirishida:

  • fizika fanlari uchun 144 million dollar
  • hayot fanlari uchun 40,8 million dollar
  • muhandislik uchun 33,5 million dollar
  • ekologiya fanlari uchun 14,4 dollar
  • kompyuter fanlari uchun 7,16 million dollar

2008–yilda matematika fanlari uchun 1,97 million dollar ajratilgan.[84]

2009–yilda institut 357 million AQSh dollari miqdoridagi eng yuqori darajadagi moliyalashtirish bilan taqdirlandi.[85] 2011–yil holatiga koʻra, Milliy fan fondi matematika va fizika fanlari direksiyasining (MPS) Caltech uchun faol moliyalashtirishi 343 million dollarni tashkil qiladi.[86]

2005–yilda 739,000 kvadrat fut (68,700 m2) tadqiqot uchun: 330,000 kvadrat fut (30,700 m2) fizika fanlari uchun, 163,000 kvadrat fut (15,100 m2) 15 100) muhandislik va 160,000 kvadrat fut (14,900 m2) ) biologiya fanlariga ajratilgan.[87]

Cahill Astronomiya va Astrofizika Markazi

Talabalik hayoti

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Uy tizimi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

20–asrning boshlarida Caltech qoʻmitasi bir nechta universitetlarga tashrif buyurdi va bakalavriat uy-joy tizimini hamkorlikdan uy tizimiga aylantirishga qaror qildi. Toʻrtta janubiy uy qurilgan: Blacker House, Dabney House, Fleming House va Ricketts House . 1960–yillarda uchta Shimoliy uy qurilgan: Lloyd House, Page House va Ruddock House va 1990–yillarda Avery House. Toʻrtta janubiy uy 2005–yilda taʼmirlash uchun yopilgan va 2006–yilda qayta ochilgan. Caltechdagi turar-joy hayotiga soʻnggi qoʻshilgan bu 2018–yilda ochilgan Bechtel Residence hisoblanadi. Bu House tizimi bilan bogʻliq emas.[88] Barcha birinchi va ikkinchi kurs talabalari kampusda House tizimida yoki Bechtel qarorgohida yashaydilar.[89]

Albert B. Ruddock-ning Insonni yaxshilash jamgʻarmasiga aloqadorligi sababli, 2021–yil yanvar oyida Caltech Vasiylik kengashi Ruddock nomini kampus binolaridan olib tashlashga ruxsat berdi.[90] "Ruddok House" nomi "Grant D. Venerable House" deb oʻzgartirildi.

Ijro va tasviriy sanʼat

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Caltech / Occidental College orkestri - bu Caltech va yaqin atrofdagi Occidental kolleji talabalari, oʻqituvchilari va xodimlaridan tashkil topgan 70 qismli toʻliq orkestr. Orkestr har yili Caltech va Occidental kollejida uchta juft kontsert beradi. Shuningdek, ikkita Caltech jazz guruhi va kontsert guruhi, shuningdek, faol kamera musiqasi dasturi mavjud. Vokal musiqasi uchun Caltech-da aralash ovozli Glee klubi va kichikroq Chamber Singers mavjud.[91] Caltechdagi teatr dasturi TACIT yoki Kaliforniya Texnologiya Institutidagi Teatr sanʼati sifatida tanilgan. TACIT tomonidan yiliga ikki-uch spektakl tashkil etiladi va ular 2011–yilda chiqarilgan PHD filmini ishlab chiqarishda ishtirok etishgan.

Taniqli odamlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2020–yil oktabr holatiga ko‘ra, Caltechda 24 nafar bitiruvchiga berilgan 40 ta Nobel mukofoti sovrindorlari bor, ular orasida 5 nafar Caltech-ning bitiruvchi professorlari(Carl D. Anderson, Linus Pauling, William A. Fowler, Edward B. Lewis va Kip Thorne) va 16 nafar bitirmagan professorlar ham bor. Nobel mukofotlarining umumiy soni 41 tani tashkil etadi, chunki Pauling kimyo va tinchlik boʻyicha mukofotlarni olgan. Sakkiz nafar professor-o‘qituvchilar va bitiruvchilar Shvetsiya Qirollik Fanlar Akademiyasining Crafoord mukofotiga sazovor bo‘lishdi, 58 nafari AQSh Milliy fan medali va 11 nafari Texnologiya Milliy medali bilan taqdirlandi. Bitta bitiruvchi Stanislav Smirnov 2010–yilda Fields medalini qo‘lga kiritdi. Boshqa taniqli tadqiqotchilar Caltech bilan postdoktoral olimlar (masalan, Barbara McClintock, James D. Watson, Sheldon Glashow va John Gurdon) yoki tashrif buyurgan professorlar (masalan, Albert Eynshteyn, Stephen Hawking va Edward Witten) sifatida hamkorlik qilishgan.

Bitiruvchilar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

AQShda va butun dunyoda jami 22 930 nafar bitiruvchilar yashaydi.[92] 2020–yil oktabr holatiga ko‘ra, 24 nafar bitiruvchi va 16 nafar bitirmagan fakultet Nobel mukofotiga sazovor bo‘ldi. Turing mukofoti, "Kompyuter fanlari boʻyicha Nobel mukofoti" olti nafar bitiruvchiga topshirildi va biri Filds medaliga sazovor boʻldi.[93]

Pasadena, Kaliforniyadagi Caltechning havodan koʻrinishi

Boshqa bitiruvchilar nigohlarini koinotga qaratdilar. C. Gordon Fullerton (BS 1957, MS 1958) uchinchi kosmik kemaning missiyasini boshqargan. Astronavt (va keyinroq AQSh senatori ) Harrison Shmitt (BS 1957) Oy yuzasida yurgan yagona geolog edi.[94] Astronom Eugene Merle Shoemaker (BS 1947, MS 1948) Shoemaker-Levy 9 kometasini ( Yupiter sayyorasiga qulagan kometa) hamkorlikda kashf etdi va Oyga koʻmilgan birinchi odam (kuli Oyga qulab tushdi).[95] Astronom Jorj O. Abell (BS 1951, MS 1952, PhD 1957) esa Caltechda aspirant boʻlib, National Geographic Society-Palomar Sky Surveyda qatnashgan. Oxir oqibat, bu sohadagi yakuniy ish boʻlgan Abell galaktikalari klasterlari katalogining nashr etilishiga olib keldi.[96]

Bakalavriat bitiruvchilari LCD ishlab chiqaruvchisi Varitronix, Hotmail, Compaq,[97] MathWorks ( Matlab yaratgan) va maʼlumotlar bazasi provayderi Imply,[98] kabi kompaniyalarga asos solgan. Intel, TRW va notijorat taʼlim tashkiloti Exploratorium kabi kompaniyalarga asos solgan yoki hammuallif boʻlgan.

Caltech bitiruvchilari, shuningdek, Mustafo AG Abushagur (PhD 1984) Liviya Bosh vazirining oʻrinbosari va Liviya Bosh vaziri etib saylangan, Jeyms Fletcher (PhD 1948) NASAning 4 va 7–maʼmuri, Steven Koonin (PhD 1972) bilan davlat lavozimlarida ishlagan. Energetika kotibining fan boʻyicha oʻrinbosari va Regina Dugan (PhD 1993) DARPAning 19–direktori. DARPA ning 20–direktori Arati Prabhakar, shuningdek, Caltech bitiruvchisi (PhD 1984), shuningdek Charles Elachi (Phd 1971), Jet Propulsion Laboratoriyasining sobiq direktori. Arvind Virmani Hindiston hukumatining sobiq bosh iqtisodiy maslahatchisi . 2013–yilda Prezident Obama Fransiya Kordovani (PhD 1979) Milliy fan jamg‘armasi direktori va Ellen Williamsni (PhD 1982) ARPA-E direktori etib nomzod qilib ko‘rsatishini e’lon qildi.[99]

Prezidentlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Jeyms Avgustin Braun Sherer (1908–1920) (nom oʻzgarishidan oldin Throop texnologiya kolleji prezidenti)
  • Robert A. Millikan (1921–1945), eksperimental fizik, fizika boʻyicha 1923–yil uchun Nobel mukofoti laureati (uning rasmiy unvoni "Ijroiya kengashi raisi" edi)
  • Li A. Dubrij (1946–1969), eksperimental fizik (birinchi marta rasman prezident unvoniga ega boʻlgan)
  • Garold Braun (1969–1977), fizik va davlat xizmatchisi ( Jimmi Karter boshqaruvida Qoʻshma Shtatlar Mudofaa vaziri lavozimini egallash uchun Caltechni tark etdi)
  • Robert F. Kristi (1977–1978), astrofizik (prezident vazifasini bajaruvchi)
  • Marvin L. Goldberger (1978–1987), nazariy fizik (chapda Ilgʻor tadqiqotlar instituti direktori lavozimida ishlagan)
  • Tomas E. Everxart (1987–1997), eksperimental fizik
  • Devid Baltimor (1997–2006), molekulyar biolog, 1975–yil uchun fiziologiya yoki tibbiyot boʻyicha Nobel mukofoti laureati
  • Jan-Lu Chameau (2006–2013), qurilish muhandisi va taʼlim maʼmuri ( Qirol Abdulla Fan va Texnologiya Universiteti-ning prezidenti lavozimida ishlagan)
  • Tomas F. Rosenbaum (2014–), kondensatsiyalangan fizik va administrator

Caltech startaplari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yillar davomida Caltech oʻz devorlarida ishlab chiqilgan texnologiyalarni tijoratlashtirishga faol yordam berdi. Texnologiyalar transferi va korporativ sheriklik idorasi orqali[100] ilmiy yutuqlar fotovoltaik, radiochastota identifikatsiyasi (RFID), yarimoʻtkazgichlar, giperspektral tasvirlar, elektron texnologiyalar, qurilmalar, oqsil dizayni, qattiq holat kuchaytirgichlari va boshqalar kabi ilmiy bilan bogʻliq turli sohalarda koʻplab texnologiyalarni oʻtkazishga olib keldi.[101] Caltechdan Contour Energy Systems, Impinj, Fulcrum Microsystems, Nanosys, Inc., Photon etc., Xencor va Wavestream Wireless[102] kabi kompaniyalar paydo boʻldi.

Ommaviy axborot vositalarida va ommaviy madaniyatda

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Televizorda u muhim rol oʻynaydi va "Katta portlash nazariyasi " sitcomidagi toʻrtta erkak va bitta ayol bosh qahramonning ish joyidir. Caltech, shuningdek, Numb3rs-dagi Kaliforniya Fanlar Instituti uchun ilhom manbai va tez-tez film joylashuvidir. Filmda Dunyolar urushi va Haqiqiy dahoning Tinch okeani texnologiyasi Caltechga asoslangan. Badiiy adabiyotda 2007–yilda ikkita hujjatli film Caltech: Curious, tadqiqotchilari[103] va Quantum Hoops, uning erkaklar basketbol jamoasining jihatlarini oʻrganadi.

Los-Anjelesdagi joylashuvini hisobga olgan holda, institut hududi koʻpincha filmlar va televideniyedagi qisqa sahnalarga mezbonlik qiladi. Athenaeum ovqatlanish klubi Beverli-Xillz politsiyasi seriyasida, X-Files, Haqiqiy romantika va Gʼarbiy qanotda paydo boʻladi.[104]

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Muhandislik taʼlimi
  • AQSh-Xitoy universiteti prezidentlari davra suhbati

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Caltech: Did you know?“. California Institute of Technology. 2016-yil 17-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 26-dekabr.
  2. ↑ „Caltech: At a Glance“. California Institute of Technology. 2015-yil 22-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 2-yanvar.
  3. ↑ „College Navigator – California Institute of Technology“. nces.ed.gov.
  4. ↑ „World University Rankings“ (en). Times Higher Education (THE) (2021-yil 25-avgust). Qaraldi: 2022-yil 27-fevral.
  5. ↑ „California Institute of Technology Rankings“ (en). Top Universities. Qaraldi: 2022-yil 27-fevral.
  6. ↑ „Top 100 – Lowest Acceptance Rates“ (en). US News. Qaraldi: 2022-yil 27-fevral.
  7. ↑ „Member Institutions“. American Association of Universities. 2012-yil 21-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 29-may.
  8. ↑ „Early History“. NASA Jet Propulsion Laboratory. 2011-yil 26-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 29-may.
  9. ↑ „Caltech Overview 2010–2011“. Caltech Office of Marketing and Communications. 2011-yil 16-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 8-mart.
  10. ↑ „Caltech - Decade of Discovery“ (en). Caltech (2019-yil 19-dekabr). Qaraldi: 2022-yil 26-iyun.
  11. ↑ „These 25 Schools are Responsible for the Greatest Advances in Science“ (en). QZ (2015-yil 10-sentyabr). Qaraldi: 2022-yil 26-iyun.
  12. ↑ „History of Caltech“ (en). The Nobel Prize. Qaraldi: 2022-yil 26-iyun.
  13. ↑ „Baccalaureate Origins of Earned Doctoral Degrees (2003–2012)“ (2015-yil 1-iyul). 2017-yil 25-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 12-may.
  14. ↑ "Sixth Annual Catalogue of Throop Polytechnic Institute and Manual Training School". Throop Polytechnic Institute. 1897. https://caltechcampuspubs.library.caltech.edu/36/1/1897-1898.pdf. 
  15. ↑ Thomas, Grace Powers. Where to educate, 1898–1899. A guide to the best private schools, higher institutions of learning, etc., in the United States. Boston: Brown and Company, 1898 — 15-bet. Qaraldi: 2012-yil 17-avgust. 
  16. ↑ „Caltech Overview 2010–2011“. Caltech Office of Marketing and Communications. 2011-yil 16-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 8-mart.
  17. ↑ „Articles of Incorporation“. Board of Trustees, California Institute of Technology. 2010-yil 7-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 29-may.
  18. ↑ Goodstein, Judith R. „Preamble to a Technical School“, . Millikan's School: A History of the California Institute of Technology. New York, NY: W. W. Norton & Company, 1991 — 51–63-bet. ISBN 0-393-03017-2. 
  19. ↑ „Caltech Catalog“. Caltech. 2011-yil 9-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 28-may.
  20. ↑ Starr, Kevin „Unto the Stars Themselves, Astronomy and the Pasadena Perspective“, . The Dream Endures: California Enters the 1940s. Oxford: Oxford University Press, 1997 — 74–77-bet. ISBN 0-19-515797-4. Qaraldi: 2019-yil 17-noyabr. 
  21. ↑ Goodstein, Judith R. „The Birth of Caltech“, . Millikan's School: A History of the California Institute of Technology. New York, NY: W. W. Norton & Company, 1991 — 64–75-bet. ISBN 0-393-03017-2. 
  22. ↑ Goodstein, Judith R. „The Birth of Caltech“, . Millikan's School: A History of the California Institute of Technology. New York: W. W. Norton & Company, 1991 — 71–75-bet. ISBN 0-393-03017-2. 
  23. ↑ Goodstein, Judith R. „The Birth of Caltech“, . Millikan's School: A History of the California Institute of Technology. New York, NY: W. W. Norton & Company, 1991 — 64–75-bet. ISBN 0-393-03017-2. 
  24. ↑ „Caltech Catalog“. Caltech. 2011-yil 9-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 28-may.
  25. ↑ „History of Caltech“. Nobel Foundation. 2010-yil 4-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 18-iyun.
  26. ↑ „Fast Facts about Caltech History“. The Caltech Archives. 2011-yil 8-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 8-mart.
  27. ↑ „Oral History – Allen J. Acosta“. Pasadena, California: California Institute of Technology (april–may 1994). 2010-yil 18-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 29-sentyabr.
  28. ↑ „U.S. Naval Activities World War II by State“. Patrick Clancey. 2011-yil 7-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 19-mart.
  29. ↑ „DuBridge, Lee A. "The President's Report." Engineering and Science 15.6 (1952): 9“. 2017-yil 27-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 27-aprel.
  30. ↑ Elliot, David C. (January 1, 1986) "Project Vista and Nuclear Weapons in Europe."
  31. ↑ McCRAY, W. PATRICK, (January 1, 2004) "Project Vista, Caltech, and the dilemmas of Lee DuBridge Historical Studies in the Physical and Biological Sciences. 34(2): 340.
  32. ↑ „The 200-inch Hale Telescope“. Caltech Astronomy. 2010-yil 18-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 26-sentyabr.
  33. ↑ Gordon, Larry. „Caltech chemistry improves“. Los Angeles Times (2007-yil 6-avgust). 2010-yil 8-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 12-avgust.
  34. ↑ edu.ucla.library.specialCollections.latimes:3720 uclalat_1429_b609_238352 ark:/21198/zz0002vnsf
  35. ↑ „Caltech's Underground History“. Joe Antognini. 2011-yil 19-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 12-avgust.
  36. ↑ „Collected Papers of Albert Einstein“. 2004-yil 9-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 16-yanvar.
  37. ↑ „Campaign Summary“. 2011-yil 17-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 16-yanvar.
  38. ↑ „Joint Center for Artificial Photosynthesis“. 2010-yil 20-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 16-yanvar.
  39. ↑ „Chameau to step down as president“. 2016-yil 17-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 19-fevral.
  40. ↑ „Caltech to Offer Online Courses through edX“. 2013-yil 26-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 16-sentyabr.
  41. ↑ Goldstein, Dana. „Caltech Gets a Windfall for Climate Research: $750 Million“. The New York Times (2019-yil 26-sentyabr). 2022-yil 1-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 11-iyun.
  42. ↑ Halford, Bethany. „California Institute of Technology garners $750 million gift for sustainability research“ (en). Chemical & Engineering News (2019-yil 27-sentyabr). Qaraldi: 2020-yil 11-iyun.
  43. ↑ Rosenbaum, Thomas F.Statement from the President California Institute of Technology.
  44. ↑ Rosenbaum, Thomas F.Statement from the President California Institute of Technology.
  45. ↑ Arnold Thackray. Arnold O. Beckman : one hundred years of excellence, foreword by James D. Watson., Philadelphia, Pa.: Chemical Heritage Foundation, 2000. ISBN 978-0-941901-23-9. 
  46. ↑ „Quantum leap: Caltech facility combines astronomy, astrophysics“. AllBusiness (2009-yil 26-yanvar). 2010-yil 9-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 7-iyul.
  47. ↑ „Walter and Leonore Annenberg Center for Information Science and Technology“. Caltech (2009-yil 10-avgust). 2010-yil 10-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 7-iyul.
  48. ↑ „Caltech Cuts the Ribbon on Schlinger Laboratory“. Caltech (2010-yil 9-mart). 2010-yil 2-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 7-iyul.
  49. ↑ „Perpetual Energy Systems Activates 1.1 MW Solar Energy System at California Institute of Technology“. Business Wire (2010-yil 21-oktyabr). 2010-yil 24-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 22-oktyabr.
  50. ↑ „Articles of Incorporation“. Board of Trustees, California Institute of Technology. 2010-yil 7-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 29-may.
  51. ↑ „Bylaws“. Board of Trustees, California Institute of Technology (2009-yil 12-iyun). 2009-yil 18-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 29-may.
  52. ↑ „Carnegie Classifications – California Institute of Technology“. Carnegie Foundation for the Advancement of Teaching. 2018-yil 13-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 12-sentyabr.
  53. ↑ „Accreditation“. California Institute of Technology. 2010-yil 30-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 29-may.
  54. ↑ „Statement of Accreditation Status – California Institute of Technology“. Western Association of Schools and Colleges (2010-yil aprel). 2009-yil 16-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 29-may.
  55. ↑ „Common Data Set 2012–2013“. Office of Budget & Planning, California Institute of Technology. 2014-yil 13-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 17-may.
  56. ↑ „Caltech Today Calendary“. California Institute of Technology. 2012-yil 23-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 30-may.
  57. ↑ „California Institute of Technology – U.S. News Best Grad School Rankings“. U.S. News & World Report. February 18, 2022da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: February 17, 2022.
  58. ↑ „California Institute of Technology – U.S. News Best Global University Rankings“. U.S. News & World Report. November 12, 2019da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: November 12, 2019.
  59. ↑ „California Institute of Technology Rankings“. {{cite magazine}}: Cite magazine requires |magazine= (yordam)
  60. ↑ „CalTech's Graduate School Rankings“. {{cite magazine}}: Cite magazine requires |magazine= (yordam)
  61. ↑ „Times Higher Education World University Rankings“. {{cite magazine}}: Cite magazine requires |magazine= (yordam)
  62. ↑ „Times Higher Education World University Rankings – Top 50 Engineering and Technology Universities“. {{cite magazine}}: Cite magazine requires |magazine= (yordam)
  63. ↑ „Times Higher Education World University Rankings – Top 50 Physical Sciences Universities“. {{cite magazine}}: Cite magazine requires |magazine= (yordam)
  64. ↑ „QS World University Rankings 2010 – Citations per Faculty“. QS World Universities (2010). 2010-yil 11-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 9-sentyabr.
  65. ↑ „Class Profile - www.admissions.caltech.edu“. admissions.caltech.edu. 2017-yil 22-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 21-oktyabr.
  66. ↑ „The 22 colleges that have students with the highest SAT scores“. Business Insider. 2017-yil 21-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 21-oktyabr.
  67. ↑ „Class Profile - www.admissions.caltech.edu“. admissions.caltech.edu. 2017-yil 22-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 21-oktyabr.
  68. ↑ „Standardized Tests-Three-year Moratorium“. caltech.edu. 2022-yil 23-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 22-yanvar.
  69. ↑ „Caltech Financial Aid“. California Institute of Technology. Qaraldi: 2022-yil 25-yanvar.
  70. ↑ „Common Data Set 2012–2013“. Office of Budget & Planning, California Institute of Technology. 2014-yil 13-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 17-may.
  71. ↑ „Carnegie Classifications – California Institute of Technology“. Carnegie Foundation for the Advancement of Teaching. 2018-yil 13-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 12-sentyabr.
  72. ↑ „Caltech Undergraduate Admissions: Options of Study“. California Institute of Technology. 2007-yil 5-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 30-may.
  73. ↑ „Majors & Minors“ (en). Undergraduate Admissions. 2022-yil 23-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 23-sentyabr.
  74. ↑ „Office of the Registrar Newsletter“. Caltech Office of the Registrar (2010). 2011-yil 17-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 15-dekabr.
  75. ↑ „Caltech Catalog 2012–13, Section Three (Information for Undergraduate Students)“. California Institute of Technology. 2019-yil 4-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 16-aprel.
  76. ↑ „Caltech Undergraduate Admissions: Core Curriculum“. California Institute of Technology. 2018-yil 2-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 16-aprel.
  77. ↑ „Carnegie Classifications – Institution Profile“. Indiana University Center for Postsecondary Research. 2022-yil 30-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 23-iyul.
  78. ↑ „Member Institutions“. American Association of Universities. 2012-yil 21-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 29-may.
  79. ↑ „Carnegie Classifications – California Institute of Technology“. Carnegie Foundation for the Advancement of Teaching. 2018-yil 13-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 12-sentyabr.
  80. ↑ Funding for Caltech does not include NASA's funding for JPL.
  81. ↑ „R&D expenditures at universities and colleges, ranked by FY 2008 R&D expenditures: FY 2001–08“. National Science Foundation (2010-yil aprel). 2011-yil 10-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 29-may.
  82. ↑ „R&D expenditures at all universities and colleges without a medical school, ranked by all R&D expenditures, by source of funds: FY 2008“. National Science Foundation (2010-yil aprel). 2011-yil 10-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 29-may.
  83. ↑ „Federally financed R&D expenditures at universities and colleges reporting federal agency detail, ranked by all federal R&D expenditures, by federal agency:FY 2008“. National Science Foundation (2010-yil aprel). 2011-yil 10-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 29-may.
  84. ↑ „Federally financed R&D expenditures at universities and colleges reporting federal agency detail, ranked by all federal R&D expenditures, by science and engineering field: FY 2008“. National Science Foundation (2010-yil aprel). 2011-yil 10-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 29-may.
  85. ↑ „Annual Report 2008-2009“. California Institute of Technology (2010-yil aprel). 2010-yil 12-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 28-may.
  86. ↑ „Mathematical & Physical Sciences (MPS) Active Awards“. National Science Foundation. 2011-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 23-oktyabr.
  87. ↑ „Science and engineering research space in academic institutions, by state, control, institution, and field: FY 2005“. National Science Foundation (2005). 2011-yil 6-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 29-may.
  88. ↑ „Bechtel Residence | Design and Construction“. dandc.caltech.edu. 2019-yil 12-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 12-noyabr.
  89. ↑ „Caltech Undergraduate Housing“. California Institute of Technology. Qaraldi: 2020-yil 28-aprel.
  90. ↑ Rosenbaum, Thomas F.Statement from the President California Institute of Technology.
  91. ↑ „Caltech Glee Clubs“. 2016-yil 4-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 13-may.
  92. ↑ „Caltech at a Glance“. California Institute of Technology. 2016-yil 25-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 23-may.
  93. ↑ Cipra, Barry Arthur. „Fields Medals, Other Top Math Prizes, Awarded“. Science Now. American Association for the Advancement of Science (2010-yil 19-avgust). 2010-yil 22-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 19-avgust.
  94. ↑ Deborah Lee Soltesz. „USGS Astrogeology: Astronaut Harrison H. Schmitt“. United States Geological Survey – Astrogeology Program. 2011-yil 17-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 28-avgust.
  95. ↑ "In 1998, Celestis, at the request of NASA, provided a Luna Flight Capsule to the family and friends of the astronomer and planetary geologist Eugene Shoemaker.
  96. ↑ „George O. Abell, Astronomy: Los Angeles“. calisphere. University of California. 2018-yil 1-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 9-aprel.
  97. ↑ Benjamin Rosen, BS 1954Caltech Alumni Association. „Distinguished Alumni Award – Benjamin M. Rosen“. Caltech Alumni Association. 2011-yil 16-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 7-may.
  98. ↑ „Leadership“ (en-US). Imply. Qaraldi: 2022-yil 8-fevral.
  99. ↑ „Ellen Williams (PhD '82) Nominated as Director of the Advanced Research Projects Agency-Energy“. Caltech Alumni Association. 2013-yil 10-noyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  100. ↑ „Office of Technology Transfer & Corporate Partnerships“. 2018-yil 18-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 18-noyabr.
  101. ↑ „University Spinoffs“. University Spinoffs. 2010-yil 7-mayda asl nusxadan arxivlangan.
  102. ↑ „OTTCP's Startups Map“. 2015-yil 6-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
  103. ↑ „"CURIOUS" from Thirteen/WNET“. Thirteen.org. 2009-yil 5-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 13-oktyabr.
  104. ↑ „Film locations for Beverly Hills Cop“. Movie-locations.com. 2010-yil 3-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 13-oktyabr.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Kaliforniya_texnologiya_instituti&oldid=3903781" dan olindi