Kontent qismiga oʻtish

Ximera

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Bu sahifa Qadimgi yunon dini turkumining bir qismi
Yunon mifologiyasi
Heracles slaying the Lernaean Hydra
Xudolar
Qahramonlar va qahramonlik
aloqador

Ximera (qadimgi yunoncha: Χίμαιρα qadimgi yunoncha: Χίμαιρα, “echki”) - yunon mifologiyasida[1] boshi va boʻyni sherniki, tanasi echki va dumi ilon shaklida boʻlgan olovli yirtqich hayvon; Tifon va Echidna avlodlari[2]. Koʻchma maʼnoda – asossiz, amalga oshirib boʻlmaydigan gʻoya.

Mifologiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qadimgi manbalarning umumiy fikriga koʻra, Ximera ayol jonzot boʻlgan. Likiyalik Amisodar uni emizdi. Ximera haqida birinchi eslatma Iliadaning oltinchi qoʻshigʻida boʻlib, unda u ilohiy kelib chiqishi - sherning oldida, echkining tanasi, ilonning dumi haqida yozilgan; u ogʻzidan olov chiqarardi, oʻlmas edi[3].

Arezzoning Ximerasi - etrusklarning bronza haykali. Arxeologiya muzeyi, Florensiya, Italiya

Arslonning boshi, echkining qorni va ilonning dumi - bu uning Gomerda mavjud boʻlgan eng tabiiy taʼrifidir, ammo Gesiodning Teogoniyasi unga uchta boshni beradi va shuning uchun u mashhur etrusk bronzasida tasvirlangan. Miloddan avvalgi 5-asrga oid Arezzo haykalida togʻ tizmasining oʻrtasida echki boshi, dumining oxirida ilon boshi, tanasining old tomonida sher boshi bor yoki bir tanada uch boshi bor yirtqich hayvon[4].

Uni xudolar bashorat qilganidek, kamondan oʻq bilan urgan Glaukning oʻgʻli chiroyli Bellerofont oʻldirdi[5]. U Aley tekisliklariga tushib qoladi[6].

Aeneidning oltinchi kantosida “olovli ximera” yana paydo boʻladi; sharhlovchi Servius Honoratusning taʼkidlashicha, “barcha nufuzli olimlarning fikriga koʻra, yirtqich hayvon Likiyadan boʻlgan va bu mintaqada bunday nom bilan atalgan vulqon mavjud. Vulqon etagida ilonlar gursillab yuradi, yon bagʻirlarida koʻplab oʻtloqlar va echki yaylovlari bor, tepadan alangalar va u yerda, tepada, sherlar uyalari ham bor”; Ehtimol, Ximera bu gʼayrioddiy togʻning metaforasidir. Strabonning maʼlumotlariga koʻra, Likiyadagi Ximera darasi Krag va Antikrag togʻlari[7] orasida, yaʼni hozirgi Turkiyaning Fethiye va Kalkan shaharlari orasidagi hududda joylashgan. Oqsoqol Pliniy bu joyni Chirali qishlogʻi[8] (turk turkcha: Çıralı) Kumlucha va Kemer shaharlari orasida. Tabiiy gazning ochiq yonishi uchun yetarli boʻlgan konsentratsiyalarda sirtga chiqqan alangalar mavjud.

Bir talqinga koʻra, bu ikki akasi boʻlgan xoin ayol: Arslon va Ajdaho[9]. Boshqa bir fikrga koʻra, u quyosh nurlari aks etgan togʻdir va Bellerophon uni kesib tashlagan[10]. Boshqa bir talqinga koʻra, bu Himar ismli qaroqchi kema kapitani boʻlib, uning burnida sher, orqa tomonida ajdaho[11], oʻrtasida esa ilonlar tasvirlangan.

Etnologiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Etnogenezning ehtirosli nazariyasida “ximera” etnik shakl va turli superetnik tizimlarga mansub boʻlgan (salbiy toʻldiruvchi) etnik guruhlarning aloqa mahsuli boʻlib, natijada kimerada oʻsgan odamlar oʻzlarining etnik anʼanalarini yoʻqotadilar. Ximera etnik guruhlardan chiqib ketgan millatsiz odamlar jamoasi sifatida tavsiflanishi mumkin. Unda bir-biriga mos kelmaydigan xulq-atvor xususiyatlarining tizimsiz uygʻunligi hukmronlik qiladi, yagona mentalitet oʻrnini jamiyatda hukm surayotgan didlar, qarashlar va gʻoyalarning toʻliq tartibsizliklari egallaydi, bunday muhitda tizimga qarshi mafkuralar gullab-yashnaydi. Har bir etnik guruhga xos boʻlgan adaptiv qobiliyatlarni yoʻqotish aholining oziqlanish landshaftidan ajralib ketishiga olib keladi. Etnosdan farqli oʻlaroq, kimera rivojlana olmaydi, faqat bir muncha vaqt mavjud boʻlishi mumkin, keyinchalik parchalanadi - oʻziga xos etnik yoʻq qilish sodir boʻladi. Ximera ichaklarida paydo boʻlgan antitizimlar, qoida tariqasida, qonli toʻqnashuvlarning tashabbuskori sifatida harakat qiladi yoki ximera qoʻshni etnik guruhlarning qurboni boʻladi. Bu atama Lev Gumilyov tomonidan kiritilgan[12].

Uning surati Sikyon tangalarida tasvirlangan edi[13].

Oʻrta asrlarda kimeralar gargoyllarni anglatardi. Bizning zamonamizda, kundalik hayotda, barcha mumkin boʻlgan va mumkin boʻlmagan turlarning yirtqich hayvonlari va mutantlari, shuningdek, amalga oshirib boʻlmaydigan orzular va fantaziyalar koʻpincha ximeralar deb ataladi. Tasviriy san'atda ximeralar gotikaga xos boʻlgan hayoliy yirtqich hayvonlarning haykaltarosh tasvirlari boʻlib, illatlarni, yovuzlik kuchlarini va boshqalarni ifodalaydi. Soborlarni bezashning bir qismini tashkil qiladi. Ximeralar, ayniqsa, Notr-Dam sobori minoralari poydevorida mashhur.

Biologiya

Ximeralar, shuningdek, har bir hujayrada bir xil genlar toʻplamini oʻz ichiga olgan oddiy organizmlardan farqli oʻlaroq, turli xil hujayralari genetik jihatdan heterojen materiallarni oʻz ichiga olgan hayvonlar yoki oʻsimliklar deb ataladi. Ximeralar mutatsiyalar, rekombinatsiyalar va hujayra boʻlinishining buzilishi natijasida yuzaga keladigan mozaiklikning alohida holatidir.

Adabiyot
  • Bridaham L.B., Gargoyles, chimères va fransuz gotika haykalidagi grotesk, NY, 1930-yil.
  • Xorxe Luis Borxes, “Hayoliy mavjudotlar kitobi”
  • Golubev Maksim, “Moʻjizalar, sirlar va sirlar ensiklopediyasi”
  • Umberto Eko, “Baudolino”
  • Maks Fray, “Ximeralarning uyalari”
  • Viktor Pelevinning “Nur teginish sanʻati” kitobida ximeralarga katta eʼtibor berilgan.
Kino
  • 2009-yil 6-oktabrda “Ximera” nomli fantastik triller chiqdi (inglizcha nomi Splice “ulanish, birlashish”)
  • Jon Vuning Uddalab boʻlmas topshiriq 2 filmida bakteriologik qurolning bir turi yaratilgan: halokatli Ximera virusi.
  • CSI: Jinoyat joyi 4-serialining 23-mavsumida jinoyatchi Tod Kumbs kimerizm bilan kasallangan edi.
  • X-Files serialida: 7-fasl 16-qism “Ximera”
  • “Sohibjamol va maxluq” filmida inson va hayvonlar DNKsini kesib oʻtuvchi maxfiy tashkilot Muirfild oʻz paroli sifatida “Ximera” soʻzidan foydalangan. 1-fasl 19-qism
  • 2011-yilda suratga olingan “Men toʻrtinchiman” filmida film oxirida bosh qahramonning iti ximeraga aylantiriladi.
  • My Little Pony: Doʻstlik sehrli animatsion seriyasida ximera 4-mavsumning 17-qismida paydo boʻladi, ammo sherning boshi oʻrniga tishli tishli yoʻlbarsning boshi bor.
  • Ximeralar Teen Wolfning 5-mavsumida ham tilga olingan.
  • 2021-yil 30-oktabrda Janubiy Koreyaning “Ximera” serialida 1984 va 2019-yillarda sodir boʻlgan qotilliklar seriyasi shunday nomlangan.
Boshqalar
  • Ximera muvaffaqiyatga toʻsiq sifatida. Oʻz kitoblarida fransuz psixologi G. Le Bon oʻzining zamonaviyligida ularning ustunligi sabablaridan biri sifatida anglo-sakslar orasida “ximerik tadqiqotlar” yoʻqligini taʼkidladi.
  • “Aria” “Ximera” guruhining albomi
  • Melnitsa “Ximera” guruhining albomi
  • Filipp Kirkorovning “Ximera” qoʻshigʻi
  • Lena Hadesning “Ximera” rasmlari seriyasi
  • STALKER oʻyinida ximera - mutantlarning eng xavfli turlaridan biri; Bu yirtqich hayvonlarning harbiy maqsadlarda foydalanish uchun laboratoriyalarda yaratilgani qayd etilgan.
  • UTAU dasturi uchun chiqarilgan Kasane Teto ovozli kutubxonasining maskoti ximera (koʻrshapalak qanotli odamni anglatadi) sifatida tasvirlangan.
  • Ximera “The Witcher” oʻyinida ham eslatib oʻtilgan.

Astronomiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1907-yilda kashf etilgan asteroid (623) Ximera, Ximera nomi bilan atalgan.

Galereya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Мифы народов мира. М., 1991-92. В 2 т. Т.2. С.592
  2. ↑ Гесиод. Теогония 319—325; Гигин. Мифы 151
  3. ↑ Еврипид. Ион 201—204
  4. ↑ Палефат. О невероятном 28
  5. ↑ Псевдо-Аполлодор. Мифологическая библиотека I 9, 3; II 3, 1-2; Пиндар. Олимпийские песни XIII 91
  6. ↑ Гигин. Мифы 57
  7. ↑ Страбон. География XIV 3, 5 (стр.665)
  8. ↑ Pliny „XXVIII“, . Natural History. Book 5 — 297-bet. 
  9. ↑ Гераклит-аллегорист. О невероятном 15
  10. ↑ Ватиканский аноним. О невероятном 8
  11. ↑ Плутарх. О доблести женской 9
  12. ↑ Корявцев П. М. Философия антисистем. СПб., 1994. Саратов, 2003. 4-я редакция. Автореферат (1993,1996,1998,2004).
  13. ↑ Любкер Ф.. Реальный словарь классических древностей. М.: Олма-Пресс, 2001 — 325-bet. ISBN 5-224-01511-1.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Ximera&oldid=4057695" dan olindi