Qand
Qand, qand moddasi, shakar moddasi – uglevodlar (monosaxaridlar va oligosaxaridlar) sinfining quyi molekulali vakillari. Suvda yaxshi erishi va kristallanishi qand moddasining oʻziga xos xususiyati hisoblanadi. U qaysi manbadan ilk bor olingan boʻlsa, oʻshaning nomi bilan ataladi. Mas, glyukoza – uzum qandi, laktoza – sut qandi, maltoza – solod qandi, saxaroza – shakarqamish yoki lavlagi qandi. Qand moddasi deganda Q boʻlmagan tabiiy va sintetik monosaxaridlar ham tushuniladi. Bunday moddalar odatdagi qand moddasidan oʻziga xos tomonlari bilan ajratadi. Ularning molekulasida gidroksil guruh (—ON) oʻrniga boshqa guruh, mas, vodorod atomi (dezoksisaxar), aminoguruh N11, (aminosaxar), merkaptoguruh §N (tiosaxar) va hokazo boʻladi; tarmoqdangan uglerod skeleti (tarmoqlangan qand moddasi) yoki 7 va undan koʻp atomdan iborat utlerod zanjiriga (yuqori qand moddasi) ega; qoʻshimcha kislorod gutuvchi sikli (angidrosaxar) yoki qoʻshaloq uglerod bogʻi (toʻyinmagan qand moddasi) boʻladi. Mikroorganizmlar turlituman „qand boʻlmagan“ qand moddasiga boy manbadir. Koʻpchilik tabiiy qand moddalarining strukturasi kimyoviy sintez yoʻli bilan aniqlangan.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Qadimgi dunyodan Uygʻonish davrigacha
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Osiyo
[tahrir | manbasini tahrirlash]Shakar Hindiston yarim orolida ming yillar davomida ishlab chiqarilgan[1]. Shakarqamish shu yerda yetishtirilgan boʻlib, Khyber dovoni va karvon yoʻllari orqali Xitoyga tarqalgan[2]. Ilk davrlarda u kamyob va qimmat boʻlgan. Dunyoning koʻp qismida shirinlik uchun asaldan koʻproq foydalanilgan[3]. Dastlab, odamlar shakarqamishni xom holida chaynab, uning shirinligini olishgan. Yevropa mustamlakachiligi davrida tozalangan shakarqamish keng tarqalgan boʻlsa ham[4], Java va Janubi-Sharqiy Osiyoning boshqa shakar ishlab chiqaruvchi hududlarida palma shakari afzal koʻrilgan. Bugungi kunda ham palma shakari kokos shakari bilan birga mahalliy shirinliklar tayyorlashda ishlatiladi[5][6].
Shakarqamishning vatani Hindiston yarim oroli (Janubiy Osiyo) va Janubi-Sharqiy Osiyodagi tropik hududlardir[7][8]. Shakarqamish haqidagi eng qadimgi tarixiy maʼlumotlardan biri miloddan avvalgi VIII asrga oid xitoy qoʻlyozmalarida uchraydi. Ushbu qoʻlyozmalarda shakarqamishdan foydalanish Hindistonda boshlanganligi qayd etilgan[9].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Eteraf-Oskouei, Tahereh; Najafi, Moslem (June 2013). "Traditional and Modern Uses of Natural Honey in Human Diseases: A Review". Iranian Journal of Basic Medical Sciences 16 (6): 731–742. PMID 23997898. PMC 3758027. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3758027.
- ↑ The Cambridge World History of Food. Cambridge University Press, 2000 — 1162-bet. ISBN 9780521402156. Qaraldi: 2023-yil 19-mart.
- ↑ Southeast Asia: A Historical Encyclopedia from Angor Wat to East Timor. ABC-CLIO, 2004 — 1257-bet. ISBN 9781576077702. Qaraldi: 2023-yil 19-mart.
- ↑ Cooking Through History: A Worldwide Encyclopedia of Food with Menus and Recipes. ABC-CLIO, 2 December 2020 — 645-bet. ISBN 9781610694568. Qaraldi: 2023-yil 19-mart.
- ↑ Southeast Asia: A Historical Encyclopedia from Angor Wat to East Timor. ABC-CLIO, 2004 — 1257-bet. ISBN 9781576077702. Qaraldi: 2023-yil 19-mart.
- ↑ Cooking Through History: A Worldwide Encyclopedia of Food with Menus and Recipes. ABC-CLIO, 2 December 2020 — 645-bet. ISBN 9781610694568. Qaraldi: 2023-yil 19-mart.
- ↑ Eteraf-Oskouei, Tahereh; Najafi, Moslem (June 2013). "Traditional and Modern Uses of Natural Honey in Human Diseases: A Review". Iranian Journal of Basic Medical Sciences 16 (6): 731–742. PMID 23997898. PMC 3758027. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3758027.
- ↑ Rolph, George. Something about sugar: its history, growth, manufacture and distribution. San Francisco: J.J. Newbegin, 1873.
- ↑ Quoted from Book Two of Dioscorides' Materia Medica. The book is downloadable from links at the Wikipedia Dioscorides page.
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Qoʻshimcha adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ; Calvi, NualaThe Sugar Girls. Collins, 2012. ISBN 978-0-00-744847-0.
Chisholm, Hugh, ed. (1911) "Sugar" Encyclopædia Britannica (11chi nashri) Cambridge University Press- Frankopan, Peter, The Silk Roads: A New History of the World, 2016, Bloomsbury, ISBN 9781408839997
- Saulo, Aurora A. „Sugars and Sweeteners in Foods“. College of Tropical Agriculture and Human Resources (2005-yil mart).
- Strong, Roy (2002), Feast: A History of Grand Eating, Jonathan Cape, ISBN 0224061380
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash] |
Vikiomborda Qand haqida turkum mavjud |
 |
Vikilugʻatda qand nomli maqola mavjud. |
- Sugar at the National Health Service
 | Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |
 | Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak. |