Oʻzbekiston Qizil kitobiga kiritilgan qushlar ro‘yxati
Ushbu roʻyxatga Oʻzbekiston „Qizil kitob“ning 2009-yilgi (uchinchi) nashriga kiritilgan 50 ta qushning tur va kenja turlari kiritilgan[1]. „Qizil kitob“ning oldingi nashri[2] (1998) bilan solishtirganda roʻyxatdan ikki tur – choʻl chumchugʻi (populyatsiyasining qayta tiklanganligi) va kichkina oqqush (qush boʻlganligi uchun) chiqarildi[3].
Mavsumiy qush maqomidan kelib chiqqan holda, kitobga IUCN (Tabiatni muhofaza qilish xalqaro ittifoqi) muhofaza maqomiga ega LC toifasidan yuqori boʻlgan 3 tur kiritilmagan: katta baliqchiqush (NT), quruqburun (VU), anas formosa (VU)[4].
IUCN muhofaza maqomi belgilari:
- CR – ogʻir ahvolda
- EN – xavf ostida
- LC – minimal xavf ostida
- NT – tahdid qilingan guruhga oʻtishga yaqin
- VU – zaif
Turkum, oila va turlarning nomlari alifbo tartibida, tur va kenja turlarning lotincha nomlari Oʻzbekiston Qizil kitobida qoʻllanilganiga muvofiq tarzda berilgan.
Tasvir | Nomi | Oʻzbekiston Qizil kitobiga kiritilgan muhofaza qilinadigan holati/ Oʻzbekiston hududidagi holati, soni va tarqalishi |
IUCN muhofaza maqomi | Manba | |
---|---|---|---|---|---|
(Ciconia ciconia asiatica) |
Uyalovchi, uchib oʻtuvchi kenja tur. Tarqalishi: Sirdaryoning oʻrta oqimi, Chirchiq daryosining oʻrta va quyi oqimi, Fargʻona vodiysi, Turkiston tizmasi togʻ etaklari, Surxondaryo viloyatining janubida. |
||||
(Ciconia nigra) |
Uyalovchi, mavsumiy kenja tur. Tarqalishi: Gʻarbiy Tyan-Shan, Gʻarbiy Pomir Olay (uya qoʻyadi), tekislik va past togʻli hududlari (uchib oʻtadi). |
||||
(Plegadis falcinellus) |
Uyalovchi, koʻchib yuruvchi tur. Tarqalishi: Amudaryoning quyi oqimi (uyalaydi), Amudaryo va Sirdaryo vodiylaridagi suv omborlari (uchib oʻtadi). |
||||
(Platalea leucorodia) |
Uyalovchi, uchib oʻtuvchi tur. Tarqalishi: janubiy Orol, Sirdaryo, Amudaryo, Surxondaryo havzalari; Fargʻona vodiysi (uya qoʻyadi, koʻchib yuradi). |
||||
(Ardeola ralloides) |
Uyalovchi, uchib oʻtuvchi tur. Tarqalishi: Amudaryoning quyi oqimi (uyalaydi), Amudaryo havzasi (uchib oʻtadi). |
||||
(Egretta garzetta) |
Uyalovchi, uchib oʻtuvchi tur. Tarqalishi: Amudaryoning quyi oqimi (uyalaydi), Amudaryo havzasi (uchib oʻtadi). |
||||
(Columba eversmanni) |
Uyalovchi, uchib oʻtuvchi tur. Tarqalishi: Gʻarbiy Tyan-Shan, Gʻarbiy Pomir-Oloy pasttekisliklari, Sirdaryo, Amudaryo, Zarafshon, Qashqadaryo vodiylari (uyalaydi); tekislik va togʻ oldi hududlari (uchib oʻtadi) |
||||
(Aythya nyroca) |
Uyalovchi, uchib oʻtuvchi tur. Tarqalishi: Amudaryo, Sirdaryo, Zarafshon daryolari havzalari (uyalaydi, koʻchib oʻtadi, qishlaydi). |
||||
(Branta ruficollis) |
Uchib oʻtuvchi tur Tarqalishi: Qoraqir, Haydarkoʻl, Tuzkon, Dengizkoʻl, Chordara suv ombori, Oqtepa (qishlaydi). |
||||
(Cygnus cygnus) |
Uchib oʻtuvchi tur. Tarqalishi: tekisliokdagi suv omborlari, Orol dengizining janubiy qismi, Janubiy Surxon suv ombori, Buxoro viloyati koʻllari, Tuzkon, Aydarkoʻl (qishlaydi) koʻllari. |
||||
(Cygnus olor) |
Uyalovchi, uchib oʻtuvchi tur. Tarqalishi: Amudaryo havzasi (uyalaydi); Qizilqum choʻli (qishlaydi) |
||||
(Marmaronetta angustirostris) |
Uyalovchi, uchib oʻtuvchi tur. Tarqalishi: Amudaryo havzasi Termizdan Urganchgacha, Zarafshon daryosi vodiysi (uyalaydi), Dengizkoʻl (qishlaydi). |
||||
(Anser erythropus) |
Uchib oʻtuvchi tur. Tarqalishi: Amudaryo, Sirdaryo havzalari; Janubiy Orol dengizi, Dengizkoʻl, Aydarkoʻl koʻllari; Chordara, Janubiy Surxon suv omborlari (uchib oʻtadi, qishlaydi). |
||||
(Oxyura leucocephala) |
Uyalovchi, uchib oʻtuvchi tur. Tarqalishi: janubiy Orolboʻyi, Zaravshon daryosining quyi oqimi (uyalaydi); Markaziy Qizilqum, Xorazm vohasi, Mirzachoʻl (oraliq); Dengizkoʻl (qishlaydi). |
||||
(Chlamydotis undulata macqueenii) |
Uyalovchi, uchib oʻtuvchi tur. Tarqalishi: Qizilqum choʻli. |
||||
(Otis tarda) |
Uchib oʻtuvchi tur. |
||||
(Tetrax tetrax) |
Uyalovchi, ko'chib yuruvchi tur. Tarqalishi: tekis joylar (uchib o'tadi); Turkiston tizmasi (uya qoʻyishi mumkin), janubiy Oʻzbekiston (qishlash). |
||||
(Grus leucogeranus) |
Uchib oʻtuvchi tur. Tarqalishi : Janubiy Orol, Amudaryo va Sirdaryo havzalari. |
||||
(Phasianus colchicus zerafschanicus) |
Osedliy endemichniy podvid. stabilizirovalas (vsego okolo 5 tisyach osobey), no zavisit ot oxrani (v – okolo 2 tisyach). |
||||
(Phalacrocorax pygmaeus) |
Gnezdovoy, Uchib oʻtuvchi tur. Tarqalishi : Аральское море, basseyni rek Амударья, Зеравшан, Кашкадарья, srednee techenie reki Сырдарья i yug respubliki (gnezdovanie i zimovka). |
||||
(Pelecanus crispus) |
Gnezdovoy, Uchib oʻtuvchi tur. Tarqalishi : nizovya rek Амударья i Зеравшан, srednee techenie reki Сырдарья (gnezdovanie), sentralnaya i yujnaya chasti Uzbekistana (prolyot i zimovka). |
||||
(Pelecanus onocrotalus) |
Gnezdovoy, Uchib oʻtuvchi tur. Tarqalishi : yujnoe Приаралье (gnezdovanie); basseyni rek Амударья, Зеравшан, Сырдарья (prolyot, zimovka). |
||||
(Limnodromus semipalmatus) |
Uchib oʻtuvchi tur. Tarqalishi : yujnoe Приаралье, srednee techenie reki Сырдарья (okrestnosti goroda Чиназ, Dalverzinskie ozera) – prolyot. |
||||
(Numenius tenuirostris) |
Uchib oʻtuvchi tur. Tarqalishi : yujnoe Приаралье (prolyot). |
||||
(Vanellus gregarius) |
Uchib oʻtuvchi tur. Tarqalishi : yujnoe Приаралье, Kattakurganskoe i Chardarinskoe vodoxraniliщa, ozero Айдаркуль, srednee techenie reki Сырдарья (prolyot). |
||||
(Glareola nordmanni) |
Vozmojno gnezdovoy, Uchib oʻtuvchi tur. Tarqalishi : yujnoe Приаралье (prolyot, letnie vstrechi, vozmojnoe gnezdovanie), ravninnie rayoni (prolyot). |
||||
(Larus ichthyaetus) |
Gnezdovoy, Uchib oʻtuvchi tur. Tarqalishi : ostrova Aralskogo morya, yujnoe Приаралье (gnezdovanie); ravninnie vodoyomi (prolyot); srednie techeniya rek Сырдарья i Амударья (zimovka). |
||||
(Pterocles alchata caudacutus) |
Gnezdovoy, perelyotniy podvid. Tarqalishi : pustinya Кызылкум (gnezdovanie, v proshlom zimovki); Каршинская степь, peski Сундукли, predgorya xrebta Нуратау, dolini rek Амударья, Сурхандарья, Зеравшан (gnezdovanie); ravninnie rayoni (prolyot). |
||||
(Falco cherrug) |
Gnezdovoy, Uchib oʻtuvchi tur. Tarqalishi : ravninnie i nizkogornie rayoni (gnezdovanie, kochyovki). |
||||
(Falco peregrinus) |
Uchib oʻtuvchi tur. Tarqalishi : ravninnie i predgornie rayoni (prolyot, zimovka). |
||||
(Falco naumanni) |
Gnezdovoy, Uchib oʻtuvchi tur. Tarqalishi : Zapadniy Тянь-Шань, Zapadniy Памиро-Алай, ostansovie gori Кызылкумov, nizovya reki Амударья, dolina reki Зеравшан (gnezdovanie); vse rayoni – prolyot. |
||||
(Falco pelegrinoides) |
Poluosedliy vid. Tarqalishi : Zapadniy Тянь-Шань, Zapadniy Памиро-Алай, ostansovie gori pustini Кызылкум (gnezdovanie); vse rayoni (kochyovki). |
||||
(Phoenicopterus roseus) |
Uchib oʻtuvchi tur. Tarqalishi : yujnoe pobereje Aralskogo morya (regulyarniy prolyot), basseyni rek Сырдарья i Амударья (otdelnie vstrechi). |
||||
(Pandion haliaetus) |
Gnezdovoy, Uchib oʻtuvchi tur. Tarqalishi : Хорезмская область (gnezdovanie); prolyot – pochti povsemestno. |
||||
(Gyps fulvus) |
Osedliy vid. Tarqalishi : Zapadniy Тянь-Шань, Zapadniy Памиро-Алай (gnezdovanie); pochti povsemestno kochyovki. |
||||
(Aquila chrysaetos daphanea) |
Osedliy podvid. Tarqalishi : Zapadniy Тянь-Шань, Zapadniy Памиро-Алай. |
||||
(Aquila chrysaetos fulva) |
Osedliy podvid. Tarqalishi : plato Устюрт, yujnoe Приаралье, Кызылкум. |
||||
(Aquila clanga) |
Uchib oʻtuvchi tur. Tarqalishi : Ravninnie i nizkogornie rayoni (prolyot). |
||||
(Gypaetus barbatus) |
Osedliy vid. Tarqalishi : yujnoe Приаралье (gnezdovanie); prolyot i zimovka – pochti povsemestno, isklyuchaya visokogorya i Ferganskuyu dolinu. |
||||
(Circaetus gallicus) |
Gnezdovoy, Uchib oʻtuvchi tur. Tarqalishi : po vsey territorii Uzbekistana, isklyuchaya gnezdovanie na visokogoryax i vozdelivaemix zemlyax. |
||||
(Aquila rapax orientalis) |
Gnezdovoy, perelyotniy podvid. Tarqalishi : Plato Устюрт (gnezdovanie, prolyot, kochyovki), ravninnie i nizkogornie rayoni (kochevki). |
||||
(Aquila heliaca heliaca) |
Gnezdovoy, perelyotniy podvid. Tarqalishi : plato Устюрт, Severniy Кызылкум (gnezdovanie); ravninnie rayoni (prolyot, kochyovki). |
||||
(Hieraaetus pennatus) |
Gnezdovoy, Uchib oʻtuvchi tur. Tarqalishi : Zapadniy Тянь-Шань, Zapadniy Памиро-Алай, basseyn reki Сырдарья (gnezdovanie); vse rayoni (prolyot). |
||||
(Haliaeetus albicilla) |
Gnezdovoy, Uchib oʻtuvchi tur. Tarqalishi : yujnoe Приаралье (gnezdovanie); prolyot i zimovka – pochti povsemestno, isklyuchaya visokogorya i Ferganskuyu dolinu. |
||||
(Haliaeetus leucoryphus) |
Uchib oʻtuvchi tur. Tarqalishi : yujnoe Приаралье (kochyovki); basseyn reki Амударья ot Термезa do Ургенчa (kochyovki, zimovka); pustinya Кызылкум (prolyot). |
||||
(Gyps himalayensis) |
Osedliy vid. Tarqalishi : Гиссарский хребет (gnezdovanie); Zapadniy Тянь-Шань, Туркестанский хребет (kochyovki). |
||||
(Circus macrourus) |
Uchib oʻtuvchi tur. Tarqalishi : Кызылкум, dolini rek Амударья, Сырдарья, Зеравшан, Сурхандарья (prolyot). |
||||
(Aquila nipalensis) v knige ukazan kak podvid Aquila rapax nipalensis |
Uchib oʻtuvchi tur. Tarqalishi : ravninnie i nizkogornie rayoni (prolyot, zimovka). |
||||
(Aegypius monachus) |
Osedliy vid. Tarqalishi : Zapadniy Тянь-Шань, Zapadniy Памиро-Алай, ostansovie gori Букантау, Тамдытау. |
||||
(Hieraaetus fasciatus) |
Uchib oʻtuvchi tur. Tarqalishi : Кызылкум (kochyovki, v proshlom – gnezdovanie); Gissarskiy, Нуратау, Alayskiy xrebti, poyma reki Зеравшан, okrestnosti goroda Ташкентa (v proshlom, vozmojno, gnezdovanie; kochyovki). |
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Красная книга Узбекистана в новом издании“ (deadlink). www.anons.uz (2011-yil 5-noyabr). 2015-yil 22-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 13-dekabr.
- ↑ Красная книга Республики Узбекистан, том 2 (2-е изд.) 2003, s. 10.
- ↑ Красная книга Республики Узбекистан, том 2 2009, s. 15.
- ↑ Красная книга Республики Узбекистан, том 2 2009, s. 211.
- ↑ 5,0 5,1 Красная книга Республики Узбекистан, том 2 2009, s. 134.
- ↑ 6,0 6,1 Красная книга Республики Узбекистан, том 2 2009, s. 136.
- ↑ Красная книга Республики Узбекистан, том 2 2009, s. 138.
- ↑ Красная книга Республики Узбекистан, том 2 2009, s. 132.
- ↑ Красная книга Республики Узбекистан, том 2 2009, s. 172.
- ↑ 10,0 10,1 Красная книга Республики Узбекистан, том 2 2009, s. 144.
- ↑ 11,0 11,1 Красная книга Республики Узбекистан, том 2 2009, s. 142.
- ↑ 12,0 12,1 12,2 Красная книга Республики Узбекистан, том 2 2009, s. 140.
- ↑ 13,00 13,01 13,02 13,03 13,04 13,05 13,06 13,07 13,08 13,09 13,10 13,11 13,12 13,13 13,14 13,15 13,16 13,17 13,18 13,19 13,20 13,21 13,22 13,23 13,24 13,25 13,26 13,27 13,28 13,29 13,30 13,31 13,32 13,33 13,34 13,35 Красная книга Республики Узбекистан, том 2 2009.