Kontent qismiga oʻtish

Georg Michaelis

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Georg Michaelis
nemischa: Georg Michaelis
Germaniya Imperiyasi kansleri
Mansab davri
14-iyul 1917-yil – 1-noyabr 1917-yil
Monarx Vilgelm II
Oʻtmishdoshi Betman Xolveg
Vorisi Georg fon Xertling
Prussiya vazir-prezidenti
Mansab davri
14-iyul 1917-yil – 1-noyabr 1917-yil
Oʻtmishdoshi Betman Xolveg
Vorisi Georg fon Xertling
Shaxsiy maʼlumotlari
Tavalludi 8-sentyabr 1857-yil
Xaynov, Seleziya, Prussiya Qirolligi
Vafoti 24-iyul 1936-yil(1936-07-24)
(78 yoshda)
Bad-Zarov, Brandenburg, Natsislar Germaniyasi
Millati nemis
Siyosiy partiyasi Milliy Xalq Partiyasi
Turmush oʻrtogʻi Margaret Shmit
Bolalari Elizabetta
Sharlotta
Emma
Georg Silvestr
Vilgelm
Yeva
Marta
Taʼlim Breslau universiteti,
Leypsig universiteti,
Vyurtsburg universiteti
Dini protestant
Janglar Birinchi Jahon Urushi

Georg Michaelis (1857-yil 8-sentyabr Haynau, Seleziya, Prussiya Qirolligi – 1936-yil 24-iyul, Bad-Zarov, Brandenburg, Natsislar Germaniyasi) 1917-yilda uch yarim oy Germaniya imperiyasining kansleri boʻlgan. U zodagonlardan boʻlmagan birinchi kansler edi. Biznesda iqtisodiy tajribaga ega boʻlgan Michaelisning asosiy yutugʻi hukmron doiralarni Rossiya bilan tinchlik muzokaralarini boshlashga undagani boʻldi. Urushning tugashi yaqinligini oʻylab, u Oʻrta Yevropa (Mitteleuropa) ommaviy axborot vositalari orqali urush oxirida qayta tiklanishni osonlashtirish uchun infratuzilmani rivojlantirishni ragʻbatlantirdi. U hazil-huzuldan bir oz yiroq xarakterga ega, texnologikligi bilan mashhur boʻlgan. Mixaelis kansler sifatidagi qisqa muddatdagi kanslerlik lavozimida logistika va taʼminotning hal qilib boʻlmaydigan muammolariga duch kelgan.

Biografiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yoshligi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Michaelis, Prussiyaning Sileziya viloyatidagi Haynau shahrida tugʻilgan, Frankfurtda (Oder) oʻsgan. U 1876-1884-yillarda Breslau universiteti, Leypsig universiteti va Vyurtsburg universitetida huquqshunoslik boʻyicha oʻqigan va huquq fanlari doktori darajasiga erishgan. 1885—89-yillarda Yaponiyaning Tokio shahrida Germaniya fanlari jamiyati yuridik fakultetining huquq professori sifatida yashab ishlagan[1]. Germaniyaga qaytib kelgach, u Prussiya maʼmuriyatining aʼzosi boʻldi. 1909-yilda Berlinda Prussiya gʻaznachiligida davlat kotibi oʻrinbosari etib tayinlandi. 1915-yildan boshlab u Birinchi jahon urushi davrida Prussiya makkajoʻxori va bugʻdoyini boshqarish uchun mas’ul boʻlgan Reichsgetreidestelleni boshqargan[1].

Kanslerlik

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1917-yil 10-yoki 13-iyulda Reyxstag va Oliy Armiya qoʻmondonligi (OHL) Teobald fon Betman Xollvegni isteʼfoga chiqishga majbur qilgandan soʻng[2], Michaelis Germaniya kansleri va Prussiya vazir-prezidenti lavozimida kutilmagan nomzod sifatida paydo boʻlgan. Armiya qoʻmondoni Pol fon Hindenburg uning nomzodligiga rozi boʻldi, chunki Michaelis armiyaning odami edi. U Prussiya Moliya vazirligida Davlat kotibi oʻrinbosari va oziq-ovqat taʼminoti boʻyicha komissari lavozimlarida bir necha bor OHLga tashrif buyurgan, oʻshanda uning choʻrtkesarligi ofitserlarda yaxshi taassurot qoldirgan edi[3]. Mixaelis „Germaniyaning birinchi burjuaz kansleri“[4][5] sifatida taʼriflangan, chunki u Prussiya va Germaniya ustidan 400 yillik hukmronlik qilgan Gogensollern monarxiyasi davrida bosh vazir lavozimida ishlagan yagona unvonsiz shaxs edi. Ammo parda ortida nazoratni saqlab turuvchi Germaniya Bosh shtabining kuchlari mavjud edi[6]. 19-iyul kuni Reyxstag Erzbergerning „anneksiyalarsiz va tovonlarsiz tinchlik“ toʻgʻrisidagi tinchlik rezolyutsiyasini qabul qildi[7]. Hukumatning narxlarning oshishi, ish haqini oshirish talablari, ish tashlashlar va kuchayib borayotgan iqtisodiy xaus ustidan nazorat oʻrnatishga qodir emasligi „siyosiy vositachilar“ni hokimiyat jilovini harbiy qoʻlga oʻtishtga sabab boʻlgan. Kayzerga Reyxstagni boshqara oladigan, armiyaga esa „Germaniya tinchligi“ni oʻrnata oladigan kansler kerak edi. 1917-yil 25-iyulda Mixaelis valiahd shahzodaga:

Bu rezolyutsiya bilan istalgan tinchlikni o‘rnatish mumkin

dedi. Ammo bu Mixaelisning obroʻli epizoddagi roli va Reyxstagning butunlay yopishga yordam berish uchun moʻljallangan hiylasi edi. Bolsheviklar inqilobi Rossiya urush harakatlariga chek qoʻyganidan soʻng, armiya koʻpchilik partiyalarni Germaniyada barqarorlikka tahdid solmoqda deb hisobladi. Avstriya-Vengriya urushlar natijasida bankrot boʻlganini bilgan holda, u tinchlik xoxlayotganlarini tushundi. Ammo harbiylar hokimiyatni fuqarolar qoʻliga oʻtishini istamas edi. OHL Ukraina va Boltiqboʻyi davlatlarini beqarorlashtirishga va shu bilan Rossiyaning rejimini muzokaralarga jalb qilish hamda german chegaralari buzilmasligini kafolatini olishga umid qildi. Ammo Michaelis pragmatik va realist edi. Kansler 1917-yil 14-avgustda Elzas-Lotaringiya taqdirini muhokama qilgan Ikkinchi Kreuznach konferensiyasiga raislik qildi[8][9]. Taklif Germaniya boʻylab Prussiya-Gessian temir yoʻllarini bogʻlaydigan ijtimoiy-iqtisodiy oʻzgarishlar bilan birlashtirilgan integratsiyalashgan federal davlatni oʻz ichiga olardi. Elzasning ulanishi Axen orqali Belgiya tomonidan bosib olingan zonalar va neytral Gollandiya boʻylab urush siyosatining kengayishi edi. Longwiy Germaniya poʻlat assotsiatsiyasi sanoatining markazi edi. Belgiya va Lotaringiya chegarasida joylashgan boʻlib, u Gollandiya Maastrixt shahriga tutash edi. Nemis sanoatchilari, shu jumladan Thyssen va Krupp, Fransiyadan kafolatlangan koʻmir yetkazib berilishini xoxlashardi[10]. 29-avgust kuni Axen yaqinidagi temir yoʻl vagonida boʻlib oʻtgan yigʻilishida Longwy—Briey rejasi boʻyicha unga „imkonsiz vazifa“ – urushni „yana oʻn yil“ davom ettirish vazifasi qoʻyildi. Ammo Mitteleuropaning iqtisodiy rejasi Toʻrtlik ittifoqi davlatlariga bogʻliq edi. Ikkinchi konferentsiya tashabbuskori Davlat kotibi Maks fon Kulman edi, Chernin va Xohenlohe (Avstriya) hamda Michaelis raislik qilganlar[11]. Konferentsiyada barchani nemislarning gʻalabasi haqidagi afsonaga ishontirish vazifasi Michaelisga tushgan[12]. Oxir-oqibat ushbu reja boʻyicha hukumat Reyxstag ustidan gʻalaba qozondi, faqat bitta kichik partiya rejaga doimiy ravishda qarshilik koʻrsatdi. Ludendorff qoʻl ostidagi Vatan partiyasi va OHL Ruminiya-Germaniyaga tizimini Kayzer tarafdorlari tomonidan taʼqib qilishni talab qildi. 7-oktabrda navbatdagi konferentsiya chaqirildi. Mixaelis OHLning Avstriya bilan yaqin munosabatlariga shubha bilan qaragan. Michaelis, Dalmatiyaga avstriyaliklardan, shuningdek Belgiya qirgʻogʻidagilardan yoʻl ochishni talab qildi[13]. Ammo yangi kansler sifatida tanlangan nomzod Reyxstagniki emas, balki armiyaniki edi.

Biz davlat arbobini yoʻqotdik va uning oʻrniga amaldorni qoʻydik

— reyxstagning sotsial-demokrat aʼzosi Konrad Haussmann[14]., in

Uning hukumati

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Vazirlar Mahkamasi (1917 yil iyul – oktyabr)
Idora Ismi Mansabda Partiya
kansler Georg Michaelis 1917-yil 14-iyul – 1917-yil 24-oktyabr Yoʻq
Germaniya vitse-kansleri
Ichki ishlar kotibi 		Karl Xelferich 1916-yil 22-may – 1917-yil 23-oktyabr Yoʻq
Tashqi ishlar kotibi Artur Zimmermann 1916-yil 22-noyabr – 1917-yil 6-avgust Yoʻq
Richard von Kühlmann 1917-yil 6-avgust – 1918-yil 9-iyul Yoʻq
Adliya kotibi Hermann Lisko 1909-yil 25-oktyabr – 1917-yil 5-avgust Yoʻq
Pol von Krause 1917-yil 7-avgust – 1919-yil 13-fevral Yoʻq
Dengiz floti boʻyicha kotib Eduard fon Kapelle 1916-yil 15-mart – 1918-yil 5-oktyabr Yoʻq
Iqtisodiyot boʻyicha kotib Rudolf Shvander (aktyor) 1917-yil 5-avgust – 1917-yil 20-noyabr Yoʻq
Oziq-ovqat boʻyicha kotib Adolf Tortilovich fon Batokki-Fribe 1916-yil 26-may – 1917-yil 6-avgust Yoʻq
Vilgelm fon Valdou 1917-yil 6-avgust – 1918-yil 9-noyabr Yoʻq
Pochta kotibi Reinhold Kraetke 1901-yil 6-may – 1917-yil 5-avgust Yoʻq
Otto Rüdlin 1917-yil 6-avgust – 1919-yil 19-yanvar Yoʻq
Gʻaznachilik kotibi Zigfrid fon Rodern 1916-yil 22-may – 1918-yil 13-noyabr Yoʻq
Koloniyalar boʻyicha kotib Vilgelm Solf 1911-yil 20-noyabr – 1918-yil 13-dekabr Yoʻq

Isteʼfo

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Avgust oyida Vilgelmshavendagi dengiz qoʻzgʻolonchilari qatl qilingan. Michaelis koalitsiyani parchalash maqsadida Reyxstagdagi sotsialistlarni aybladi. Ammo Reyxstag uning isteʼfosini talab qildi. 1917-yil 24-oktabrda milliy liberallar koalitsiyadagi uchta sotsialistik partiyalar Kayzerga oʻz nomzodlarini taqdim etdilar. Deputatlar uning oʻrniga Markaz partiyasi aristokrati Georg fon Xertlingni qoʻyishni maqsad qilishgan edi[1]. U 1917-yil 1-noyabrgacha kansler lavozimda qoldi. U Reyxstag tomonidan rezolyutsiyani maʼqullab, oʻz majburiyatlarini bajarishdan bosh tortgani uchun tanqid ostiga olinganidan keyin isteʼfoga chiqishga majbur boʻldi. Michaelis Prussiya vaziri sifatida oʻz rolini saqlab qolishga harakat qilgan. Ammo muvaffaqiyatga erisha olmadi, chunki graf Xertling ikkala lavozimni ajratilmasligini maʼlum qilgan[15][16].

Keyingi hayoti va oʻlimi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1918-yil 1-apreldan 1919-yil 31-martgacha Prussiyaning Pomeraniya viloyatining Oberpräsidenti boʻlib ishlagan[1]. Birinchi jahon urushi tugaganidan keyin u mahalliy ishchilar va askarlar kengashi bilan hamkorlik qildi. Shunga qaramay, tez orada uning oʻrnini sotsialistik Prussiya hukumati egalladi. Michaelis iqtisodiy lobbichilik sohasida, talabalar tashkilotlarida, eski Prussiya Ittifoqining Evangelist cherkovining sinodida ishlagan va monarxist/milliy konservativ Germaniya Milliy Xalq partiyasi (DNVP) aʼzosi boʻlgan. 1921-yilda u oʻzining "Fur Staat und Volk" va "Eine Lebensgeschichte" nomli memuarlarini nashr etdi. Georg Michaelis 1936-yil 24-iyulda Bad Zarov-Pieskovda (Brandenburg) 78 yoshida vafot etgan.

Ishlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Chisholm 1922.
  2. ↑ Strachan, Hew, „The First World War“ (London 2003), p.263, 264, 266-67.
  3. ↑ Michael Balfour, The Kaiser and His Times (1969), p. 380.
  4. ↑ Daniel Hord (ed.), The Private War of Seaman Stumpf (London 1969), p. 345
  5. ↑ Strachan, p. 266.
  6. ↑ M. Kitchen, The Silent Dictatorship, pp. 170-71.
  7. ↑ Strachan, p. 263.
  8. ↑ Volksmann, p. 204
  9. ↑ Fischer, p. 408
  10. ↑ Fischer, pp. 401-21
  11. ↑ Fischer, pp. 410-11
  12. ↑ Fur Staat und Volk (Berlin 1922), p. 335
  13. ↑ Fischer, pp. 436-39
  14. ↑ Hanssen, „Diary of a Dying Empire“, p. 231.
  15. ↑ Michaelis, pp. 365-68
  16. ↑ Fischer, pp. 439-40

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Becker, Bert. Georg Michaelis: Ein preußischer Jurist im Japan der Meiji-Zeit; Briefe, Tagebuchnotizen, Dokumente 1885-1889 (german), München: Iudicium, 2001. 
  • von Braun, Magnus Freiherr. Von Ostpreussen bis Texas (german). Holkamm, 1955. 
  • Fischer, Fritz. Germany's Aims in the First World War, New York, 1967. 
  • Kitchen, Martin. The Silent Dictatorship: The Politics of the High Command under Hindenburg and Ludendorff 1916-1918, London, 1976. 
  • Michaelis, Georg. Fur Staat und Volk (german), Berlin, 1922. 
  • Regulski, Christoph. Die Reichskanzlerschaft von Georg Michaelis 1917: Deutschlands Entwicklung zur parlamentarisch-demokratischen Monarchie im Ersten Weltkrieg (german), Marburg: Tectum-Verlag, 2003. 
  • Snell, John L. (July 1951). "Benedict XV, Wilson, Michaelis and German socialism". Catholic Historical Review. 
  • Strachan, Hew. First World War, London, 2003. 

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Newspaper clippings about Georg Michaelis in the 20th Century Press Archives of the ZBW
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Georg_Michaelis&oldid=5237963" dan olindi