Yusif Ziyo Tolibzoda
| ozarbayjoncha: Yusif Axund Mustafa oğlu Talıbzadə | |
|---|---|
 | |
| Tavalludi | 11-oktyabr 1877 |
| Vafoti | 18-may 1923 |
| Fuqaroligi | Rossiya Imperiyasi, Usmonli imperiyasi, Ozarbayjon Demokratik Respublikasi va Ozarbayjon SSR |
| Otasi | Akhund Mustafa Talibzadeh |
Yusif Oxund Mustafo oʻgʻli Tolibzoda yoki Yusif Tolibzoda Tbilisi (ozarbayjoncha: Yusif Axund Mustafa oğlu Talıbzadə, 1877-yil 11-oktyabr, Tbilisi – 1923-yil 18-may, Xorazm) – oʻqituvchi, siyosatchi, dramaturg, harbiy xizmatchi.
„Armanusa“, „Amir Xolid bin Valid“ dramatik asarlarini yozgan. U gazeta va jurnallarda publitsistik maqolalar chop ettirgan.
Bolqon urushlarida va Birinchi jahon urushida qatnashgan. Bolqon urushlarida u ozarbayjon koʻngillilariga qoʻmondonlik qilgan. Usmonli qoʻshinida polkovnik darajasiga koʻtarilgan. 1918-yilda Yusif Ziyo Tolibzoda Bokuni ozod qilish uchun Kavkaz islom armiyasi safida Ozarbayjonga qaytib kelgan.
1921-yil fevralda Naxchievan inqilobiy qoʻmitasi aʼzosi etib tayinlangan. Keyinchalik General unvoni bilan Naxchevan harbiy komissari etib tayinlangan.
Bosmachilik harakatida qatnashib, bolsheviklarga qarshi kurashgan. 1923-yil 18-mayda bolsheviklar bilan boʻlgan janglardan birida halok boʻlgan.
Hayoti va ijodi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Yusif Ziyo Tolibzoda 1877-yil 22-yanvarda[1] Tbilisining Shaytonbozor kvartalida tugʻilgan. Boshlangʻich maʼlumotni Tbilisida „Rushdiya“ gimnaziyasida olgan[2]. 1894-yilda oilasi bilan Xurosonga koʻchib oʻtgan. Bu yerda taʼlimni davom ettirgan Yusif, urmiylik ustozi Yusif Ziyoning kuchli taʼsiriga tushib, „Ziyo“ taxallusini olgan[3][4]. Yusif Ziyo otasining iltimosiga koʻra maktabdan soʻng, Mirzo Jaʼfar madrasasiga oʻqishga kiradi va shu yerda diniy taʼlim oladi[5]. Madrasani[6] tamomlab, Bagʻdodda oʻqishni davom ettirgan. Yusif oʻqish davrida turk, arab, fors va rus tillarini mukammal oʻrgangan. 1899-yilda onasi bilan Tbilisiga qaytib kelgan[7]. Yusif Shoh Abbos masjidida xizmat qilish uchun tayinlangan boʻlsa-da, u buni rad etgan va 1900-yilda Bokuga koʻchib oʻtgan[4][8].
Faoliyati
[tahrir | manbasini tahrirlash]1900-yil sentabrida imtihonni muvaffaqiyatli topshirib, Tolibzoda rus-tatar maktabiga shariat muallimi lavozimiga tayinlangan. Bokuda u Hoji Zeynalabdin Tagiyev, Narimon Narimanov, Habib-bek Mahmudbekov va boshqa ziyolilar vakillari bilan uchrashgan. 1901-yilda Yusif Ziyo Tolibzoda N.Narimanovning „Nodirshoh“ dramasini fors tiliga tarjima qilgan[9]. 1902-yilda Tolibzodaning ozarbayjon tili grammatikasi haqidagi „Tehsili-gevaid“ kitobi, 1903-yilda Islom olamida ayol tarbiyasi haqida „Hediyavi-nisvon“ va „Janob Hojining tarjimai holi va hayotiy faoliyati“ kitoblari nashr etilgan. 1900–1910-yillarda Bokudagi turli nashriyotlarda Tolibzodaning islom diniga oid 10 dan ortiq kitob va risolalari nashr etilgan[10][11]. 1904-yilda u „Islom tarixi va tarixiy ziyoratgohlar koʻrsatkichi hamda islom mamlakatlari xaritasi“ nomli noyob xaritani cop ettirgan[12].
Oilasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Otasi – Oxund Mustafo Tolibzoda Zaqafqaziya shayx ul-islomining noibi edi[13][14].
Akasi – Abdulla Shaig shoir, nosir, dramaturg, Ozarbayjon SSRda xizmat koʻrsatgan sanʼat arbobi edi[15].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Minaxanım Əsədli. Yusif Ziya Talıbzadənin həyatı və mühiti. Баку: Nurlan nəşriyyatı, 2005 — 11-bet.
- ↑ Tərtibçilər:Nazilə Tahirova, Leyla Qafarova, Tünzalə Əzizova. Abdulla Şaiq Biblioqrafiya. Баку: F.Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanası, 2016 — 7-bet. 978 9952 504 45 3.
- ↑ Saleh Salayev. Abdulla Şaiq Talıbzadə. Баку: Ağrıdağ, 2001 — 15-bet. Qaraldi: 2022-yil 22-dekabr.
- ↑ 4,0 4,1 Tərtibçilər:Nazilə Tahirova, Leyla Qafarova, Tünzalə Əzizova. Abdulla Şaiq Biblioqrafiya. Баку: F.Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanası, 2016 — 8-bet. 978 9952 504 45 3.
- ↑ Minaxanım Əsədli. Yusif Ziya Talıbzadənin həyatı və mühiti. Баку: Nurlan nəşriyyatı, 2005 — 26-bet.
- ↑ Sarvan M.. Borçalı alimləri. Баку: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, 2001 — 426-bet.
- ↑ Əyyub Qiyas. „Ülkər Talıbzadə: "Nəinki mən, məndən əvvəlki, məndən sonrakı nəsil də bu şeirlərlə böyüyüb"“ (az). Ədəbiyyat qəzeti (2020-yil 7-sentyabr). 2022-yil 26-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 26-dekabr.
- ↑ Юсиф Зия. Терджиман (1907-yil 1-iyun). Qaraldi: 2023-yil 30-may.
- ↑ Qərənfil Dünyaminqızı. „Abdulla Şaiqi ölənəcən yandıran dərd“ (az). Kaspi (2016-yil 22-oktyabr). 2017-yil 24-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 30-may.
- ↑ Minaxanım Əsədli. Yusif Ziya Talıbzadənin həyatı və mühiti. Баку: Nurlan nəşriyyatı, 2005 — 31-bet.
- ↑ Dövlət və Din - № 04. Баку: Государственный комитет по работе с религиозными организациями Азербайджана, iyul-avqust 2016 — 81-bet.
- ↑ Əli Şamil. „Axund Yusif Talıbzadə“ (az). ali-shamil.tr.gg (2010-yil 16-dekabr). 2022-yil 2-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 26-dekabr.
- ↑ Saleh Salayev. Abdulla Şaiq Talıbzadə. Баку: Ağrıdağ, 2001 — 14-bet. Qaraldi: 2022-yil 22-dekabr.
- ↑ Nəzmin Cəfərova. „Abdulla Şaiq: Hər millətin tərəqqisi və fəaliyyətinin başlıca amili elm və əxlaqdır“ (az). science.gov.az (2021-yil 21-fevral). 2021-yil 25-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 27-dekabr.
- ↑ „Onu repressiyadan Mirzə İbrahimov xilas etdi – Abdulla Şaiq haqqında maraqlı faktlar“ (az). oxu.az (2021-yil 25-fevral). 2021-yil 20-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 26-dekabr.