Sulton al-Muayyad masjidi
| Sulton al-Muayyad masjidi | |
|---|---|
مسجد السلطان المؤيد | |
 | |
| Umumiy maʼlumot | |
| Maqomi | Masjid |
| Joylashuvi | Qohira, Misr |
| Mamlakat | Misr |
| Koordinatalar | 30°02′35″N 31°15′27″E / 30.04306°N 31.25750°E |
| Qurilishi boshlangan | 1415 |
| Qurilishi tugagan | 1421 |
| Sulton al-Muayyad masjidi | |
Sulton al- (arabcha: مسجد السلطان المؤيد) Misrning Qohira shahrida sulton Al-Muayyad Sayf ad-Din Shayx hukmronligi ostida qurilgan Bob Zuvayla yonidagi masjid boʻlib, u oʻz nomini " Al-Muayyad ", yaʼni arab tilidan tarjima qilinganda qoʻllab- quvvatlovchi degan maʼnoni anglatadi. Qurilish 1415-yilda boshlanib, masjid 1421-yilda qurib bitkazildi. Majmua juma masjidi va toʻrt mazhabga moʻljallangan madrasani oʻz ichiga olgan.[1] U dastlab Bob Zuvayla yonida joylashgan qamoqxona oʻrnini egalladi.
Tarix
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Sulton al-Muayyad
[tahrir | manbasini tahrirlash]Mamluk odatiga koʻra, al-Muayyad Shayx oʻn-oʻn ikki yoshlarida Sulton Al-Malik Az-Zohir Sayf ad-Din Barquq tomonidan sotib olingan. Voyaga etganida, u Sulton An-Nosir Nosir ad-Din Faraj tomonidan tayinlangan Tripoli hokimi sifatida oʻn yil xizmat qildi.[1]
Tarixchi Al-Maqriziyning hikoya qilishicha, boʻlajak Sulton al- Muayyod Sulton Faraj davridagi amirlik davridagi masjidga aylantirilgan qamoqxonada qamalgan. Shayx qamoqda boʻlganida burga va bitlardan juda qattiq azob chekkan, agar hokimiyat tepasiga kelsa, qamoqxonani „ulamolar taʼlim oladigan aziz“ maskanga aylantirishga vaʼda berdi.[2] Oʻz soʻzida vafo qilib, Sulton boʻlgach, qamoqxonani masjidga aylantirdi.
1412-yilda Shayx Sulton Farajni agʻdarishda yordam berdi va olti oy ichida hokimiyatni qoʻlga oldi va yangi sulton boʻldi. U al-Muayyad unvonini oldi va qoʻshni hududlarga qarshi janglar orqali oʻz imperiyasini kengaytira boshladi. Sulton sifatida al-Muayyad Suriya shimoliga bir qator muvaffaqiyatli yurishlarni boshqargan, shuningdek, Anadoludagi turkman qoʻshnilariga qarshi kurashgan. U Qohiraga qaytishga majbur boʻlgunga qadar Koniyagacha yetib bordi. Sulton al-Muayyad hukmronligi qiyinchiliklarga duch keldi: bubon vabosi, valyuta devalvatsiyasi va isyonkor badaviylar uning hukmronligini bezovta qildi.[1] Shunga qaramay, Sulton bugungi kunda Qohiraning diqqatga sazovor joylaridan biri sifatida tan olingan masjid qurilishini nazorat qilishga muvaffaq boʻldi.
Sulton homiyligida masjid qoshidagi madrasa XV asrda Qohiraning eng koʻzga koʻringan ilmiy muassasalaridan biriga aylandi. Sulton vafotidan soʻng qoldirgan katta vaqf madrasaga oʻsha davrning eng koʻzga koʻringan olimlarini professor qilib olish imkonini berdi. Misrdagi eng mashhur Qurʼon mutaxassisi Ibn Hajar al-Asqaloniy madrasada Shofeʼiy fiqhidan maʼruza qilgan.[2]
Sulton al-Muayyad Shayx hokimiyatni qoʻlga olganidan oʻn bir yil oʻtib, 1421-yilda vafot etdi. Hukmronligi davomida u kamtar inson va Qohira meʼmorchiligining buyuk homiylaridan biri sifatida shuhrat qozondi. Sulton vafotidan keyin bir qancha diniy va dunyoviy yodgorliklarni, jumladan Gizadagi xonqoni, Xalij al-Arab va Nil daryosi boʻyidagi saroylarni, Sulton al- Muayyad masjidini qoldirdi.[1]
Qurilish
[tahrir | manbasini tahrirlash]Masjid qurilishi 1415-yilning may oyida boshlangan. Loyiha sultonga boshlanishi va tugashi orasida 40 000 dinorga tushdi.[2] Al-Maqriziyning yozishicha, bu inshootda yetti yil davomida oʻttiz nafar quruvchi va yuz nafar ishchi mehnat qilgan.[3] Masjidga shunchalik koʻp marmar kerak ediki, uning bir qismi avvaldan mavjud boʻlgan inshootlardan yigʻib olingan. Marmardan tashqari, masjidning koʻplab boshqa qismlari boshqa binolardan, jumladan, masjid ustunlari va chiroyli bronza eshik va qandildan kannibalizatsiya qilingan. Eshik va qandil buning ayniqsa mashhur namunasidir; ikkalasi ham Sulton Hasan masjidi-madrasasidan kelgani aytiladi. Sulton al-Muayyad masjidi qurilayotganda hozirgi masjidlarning qismlarini olib tashlash noqonuniy edi, shuning uchun Sulton eski masjidga xayr-ehson qilganiga qaramay, eshik va qandilni olish oʻgʻirlik bilan barobar edi. Yangi masjid rasman 1422-yilgacha qurib bitkazilmagan boʻlsa-da, 1419-yil noyabr oyida yangi binoni nishonlash uchun ochilish marosimi oʻtkazildi.[3]
Masjid qurilishi rasman yakunlanganidan keyin ham dastlabki rejadagi bir qancha inshootlar qurilmagan. Masjidga tutashtirilgan ikkinchi maqbaraning gumbazi hech qachon qurib bitkazilmagan. Madrasada tahsil olgan soʻfiy talabalar uchun yotoqxona sifatida foydalanish uchun alohida bino, ularga 20 000 dinor ajratilganiga qaramay, darhol bunyod etilmagan. Keyinchalik masjid yozuvlarida soʻfiylar yotoqxonalari keyinchalik reja sifatida qurib bitkazilganmi yoki yoʻqligi aniq emas, ammo talabalarga yashash uchun joy ajratilgan.[3]
Maqsad
[tahrir | manbasini tahrirlash]Masjid janoza majmuasi sifatida va juma namozlarida foydalanish uchun moʻljallangan edi, lekin uning eng katta maqsadi soʻfiy talabalar uchun madrasa boʻldi, deydi al-Maqriziyning kelib chiqishi haqidagi hikoyasi. Madrasa hanafiy, shofiiy, molikiy va hanbaliy mazhabi shariat qonunlarini oʻrganishga bagʻishlangan edi. Masjidning dastlabki hujjatlariga koʻra, madrasada ellik nafar hanafiy, qirqta shofiiy, oʻn besh nafar molikiy, oʻn nafar hanbaliy va ularning tegishli ustozlari va imomlari yashashi kerak edi. Shuningdek, hanafiy faqihi at-Tahoviyga koʻra, tafsir va hadis talabalari uchun yigirma nafardan ikkita, Qur’on tilovati va huquqshunoslik talabalari uchun oʻn kishilik ikkita sinf bor edi.[4]
Arxitektura va tashqi koʻrinish
[tahrir | manbasini tahrirlash]Tashqi koʻrinish
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Sulton al-Muayyad masjidi Qohirada qurilgan oxirgi yirik gipostyle masjidi edi. Dastlab uning toʻrtta jabhasi va kirish joyi bor edi. Vaqt oʻtishi bilan masjid yaroqsiz holga kelgan va bugungi kunda faqat sharqiy jabha va namozxon masjidga xosdir.[3] Bugungi kunda koʻrish mumkin boʻlgan koʻp narsalar soʻnggi ikki yuz yil ichida tiklangan va masjid dastlab qanday koʻrinishga ega boʻlishi shart emas.[2]
Masjidni qurish uchun Qohirani oʻrab turgan Fotimiylar devorining bir qismini buzish kerak edi; ammo, devorning eski qismi yaqinda masjid inshootida topilgan va bugun tashrif buyuruvchilar tomonidan koʻrish mumkin.[2] Asl devorda oʻrnatilgan Bob Zuvayla darvozasining ikkita minorasi vayronagarchilikdan qutqarib qoldi va masjidning qolgan ikkita minorasining poydevori boʻlib xizmat qiladi; bu masjid majmuasining gʻayrioddiy va oʻziga xos xususiyati.[3]
Bosh portal yoki muqarnas masjid peshtaxtasidan yuqoriga koʻtarilgan pistoq yoki toʻrtburchaklar ramkaga oʻrnatilgan.[2] Bu Mamluklar davrida qurilgan oxirgi katta portal edi; masjid bilan hoshiyalangan, nozik oʻyilgan marmar tasmalar va kufiy xattot yozuvlari bilan bezatilgan. Marmar geometrik naqshda oʻyilgan va polixromatik toshlar va baland relyefdagi rangli shlyapalar bilan bezatilgan. Asosiy eshik — Sulton Hasan masjidi-madrasasidan olingan bronza asari boʻlsa, gumbaz esa silindrsimon asosli va oʻyilgan zig-zag naqshli Mamluk tosh toshlarining odatiy namunasidir. Asl jabhalar, minoralar tagidagi Fotimiy minoralari tomonidan qoʻshilgan qoʻshimcha balandlik tufayli oʻsha davr uchun ayniqsa baland edi. Fasadlar ikki qator derazalar bilan bezatilgan va masjidning har bir devori ostidagi doʻkonlar dastlabki rejalarga qoʻshilgan va bugungi kungacha saqlanib qolgan.[3] Masjid yonidagi va uning atrofidagi doʻkonlar masjidni taʼmirlashda muhim rol oʻynaydi, chunki ularning daromadlarining bir qismi bino va uning xodimlarini saqlashga ketadi.
Originally, the mosque was intended to include a symmetrical pair of domed mausoleums flanking a prayer hall; this ambition was curbed when the dome of the second mausoleum was not completed. On either side of the prayer hall are funerary chambers, housing the Sultan and his son in one and female members of the Sultanʼs family in the other.[2] The Sultanʼs chamber has a domed ceiling, as originally planned, while the womenʼs chamber has a plain flat ceiling. This dome is a reduced copy of Faraj’s twin domes; because of the large size of the mosque, the dome appears disproportionately small in its setting.[5]
Ichki koʻrinish
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Masjid ziyoratgohi oʻz davrining eng boy bezaklaridan biri edi; Devor bezaklari faqat deraza va mehrob chuqurchalarini oʻz ichiga oladigan darajada polixromatik marmar bilan bezatilgan ibodat zalida cheklangan. Marmar ustunlar islomgacha boʻlgan va turli oʻlcham va shakllarga ega, chunki ular Qohira va uning atrofidagi hududlar boʻylab qurilgan inshootlardan chizilgan. Ziyoratgoh va hovlida pollar polixrom marmar bilan qoplangan, garchi kichik rivoqlar tosh bilan qoplangan. Namoz zali Andalusiya yoki Marokash uslubida bezatilgan ikkita koʻr derazadan iborat boʻlib, biri geometrik naqshda, ikkinchisi gulli.[6]
Taʼmirlash ishlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Sulton al-Muayyad masjidi oʻz tarixi davomida keng qamrovli taʼmirlash ishlaridan oʻtgan. Hatto erta rekonstruksiya qilish kerak edi. Al-Maqriziyning yozishicha, sharqiy minora 1418-yilda minora poydevoridagi tuzilmaviy ishonchsizlik tufayli buzib tashlanishi va qayta tiklanishiga toʻgʻri kelgan. Yana bir uch qavatli minora yon koʻchada Gʻarbiy portalda turardi; 1427-yilda Sulton Barsbay davrida qulab tushdi va darhol qayta tiklandi.[3]
Oʻn toʻqqizinchi asrga kelib, masjid shunday vayronaga aylanganki, faqat bitta fasad, namozxon va maqbaralar qolgan edi.[2] Muhammad Alining oʻgʻli Ibrohim posho 1830-yillar oxiri va 1840-yillarda restavratsiya ishlarini, jumladan, qibla devoriga turk koshinlarini oʻrnatishni boshqargan. Oʻn toʻqqizinchi asr oxirida Arabe yodgorliklarini muhofaza qilish qoʻmitasi gʻarbiy jabhani qayta qurdi va hovlini bogʻga aylantirdi.
2001-yilda masjid yana qayta taʼmirlandi, bu safar Misr Madaniyat vazirligi buyrugʻi bilan. Ushbu restavratsiyalar bogʻni hovlidan olib tashladi va masjidning aksariyat qismini, shu jumladan hovli atrofidagi yoʻqolgan arkadalarni qayta qurdi.[2] Ushbu loyiha masjidni qayta tikladi va uning natijalarini bugun koʻrish mumkin; ammo, tashrif buyuruvchilar diqqat qilishlari kerakki, ular koʻrgan narsa masjidning asl koʻrinishida emas.
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Masjidlar roʻyxati
- Afrikadagi masjidlar roʻyxati
- Misrdagi masjidlar roʻyxati
- Qohiradagi tarixiy obidalar roʻyxati
- Bob Zuveyla
- Al-Muayyadning Maristoni
- Mamluk arxitekturasi
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Behrens-Abouseif, Doris. „Cairo of the Mamluks“. Cairo:AUC Press, 2008. p 239
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8 „Sultan al-Mu'ayyad Shaykh Complex“. ArchNet Digital Library. Massachusetts Institute of Technology. 25-may 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 8-mart 2011-yil.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 Behrens-Abouseif, Doris. „Cairo of the Mamluks“. Cairo:AUC Press, 2008. p 241
- ↑ Behrens-Abouseif, Doris. „Cairo of the Mamluks“. Cairo:AUC Press, 2008. p 239-241
- ↑ Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedautogenerated243 - ↑ Behrens-Abouseif, Doris. „Cairo of the Mamluks“. Cairo:AUC Press, 2008. p 244