Rossiyadagi oʻzbeklar
| Rossiyadagi oʻzbeklar | |
|---|---|
 Oʻzbeklar bayrogʻi | |
| Hozirgi joylashuv areali va aholi soni | |
Jami: 300,000–2,000,000[1] Rossiya | |
| Til |
|
| Dini | Sunniy Islom[2] |
| Tegishli | Turkiy xalqlar |
Rossiyadagi oʻzbeklar (oʻzbekcha: Rossiyada oʻzbeklar) Rossiya Federatsiyasidagi eng tez rivojlanayotgan milliy ozchiliklardan biridir. 2010-yilgi Butunrossiya aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, Rossiyada 289 862 nafar oʻzbek (mamlakat aholisining 0,2 foizi) yashagan, boshqa hisob-kitoblarga koʻra, bu raqam juda kam baholangan va 10 milliondan ortiq kishiga yetishi mumkin.[3] Dindorlar sunniy musulmonlar, tili oʻzbek, koʻpchilik rus va tojik tilida gaplashadi. Rossiyadagi oʻzbeklar nafaqat Oʻzbekistondan, balki Markaziy Osiyoning boshqa respublikalari va Qozogʻistondan ham kelishadi, chunki bu mamlakatlarning har birida sezilarli oʻzbek diasporalari mavjud. Masalan, 2000-yillarda qirgʻizistonlik oʻzbeklar 1990-yillar boshidagi kabi Oʻzbekistonga emas, balki Rossiyaga koʻchib kelgan[4]. Boshqa tomondan, Oʻzbekistondan kelayotgan oqimda oʻzbeklardan tashqari turli millat vakillari ham bor.
Tarix
[tahrir | manbasini tahrirlash]1989-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra RSFSRda 126 899 oʻzbek yashagan. SSSRning parchalanishi Oʻzbekiston iqtisodiyotiga kuchli salbiy taʼsir koʻrsatdi va inqirozni keltirib chiqardi, bu esa Oʻzbekistondan Rossiyaga birinchi navbatda titul boʻlmagan aholining, keyin esa oʻzbeklarning ommaviy migratsiyasiga sabab boʻldi. Oʻzbekiston anʼanaviy ravishda Rossiyaga migratsiyaning eng muhim donorlaridan biri hisoblanadi. 2015-yilda respublikaning Rossiya bilan almashtirilgan migratsiya saldosi minus 29,3 ming kishini, 2016-yilda minus 26,6 ming nafar turli millat vakillari, shu jumladan oʻzbeklar[5].
Hozirda Oʻzbekiston fuqarolari ham, kelib chiqishi oʻzbekistonlik Rossiya Federatsiyasi fuqarolari ham Rossiya iqtisodiyotining barcha tarmoqlarida mehnat qilib, Markaziy Osiyo va butun MDH davlatlaridan kelgan muhojirlarning eng katta guruhini tashkil etadi. Mashhur oʻzbeklar orasida kosmonavt Salidjon Sharipov, multimilliarder Alisher Usmonov (2012-yil boʻyicha Rossiyaning eng boy odami), aktrisa Ravshana Kurkova bor.
Joylashish va demografiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, Rossiyadagi oʻzbeklar soni:
2010-yilda oʻzbeklar soni 5 mingdan oshgan Rossiya Federatsiyasi sub’ektlari[7] :
| Rossiya Federatsiyasining sub’ekti | Oʻzbek aholisi | region aholisining % |
|---|---|---|
| Moskva | 35 595 | 0,31 |
| Moskva viloyati | 25 773 | 0,36 |
| Sankt-Peterburg | 20 345 | 0,42 |
| Tyumen viloyati | 14 743 | 0,43 |
| Novosibirsk viloyati | 12 655 | 0,47 |
| Samara viloyati | 11 242 | 0,35 |
| Xanti-Mansi avtonom okrugi | 9 970 | 0,65 |
| Sverdlovsk viloyati | 9 358 | 0,22 |
| Primorsk oʻlkasi | 8 993 | 0,46 |
| Tatariston | 8881 | 0,23 |
| Boshqirdiston | 7 945 | 0,20 |
| Volgograd viloyati | 6 947 | 0,27 |
| Leningrad viloyati | 6 717 | 0,39 |
| Krasnoyarsk viloyati | 6434 | 0,23 |
| Yamalo-Nenets avtonom okrugi | 1775 | 0,34 |
Mehnat migratsiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Oʻzbekiston Respublikasi fuqarolari Rossiya Federatsiyasiga viza talab qilmaydigan tartibda kiradi va ishga joylashish uchun migratsiya patenti olish huquqiga ega. Federal migratsiya xizmati maʼlumotlariga koʻra, 2 milliondan ortiq Oʻzbekiston fuqarosi Rossiyada boʻlishi mumkin, ulardan 760 ming nafari patent va ishlash uchun ruxsatnoma olgan, yana 885 ming nafari Rossiya Federatsiyasiga tashrif buyurish maqsadi sifatida mehnat faoliyatini koʻrsatgan, biroq hali ruxsat olganlari yoʻq.
Taʼlim darajasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]2010-yilgi aholini roʻyxatga olish Rossiya oʻzbeklarining taʼlim darajasi butun Rossiya aholisinikidan ancha past ekanligini koʻrsatdi. 2010-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, faqat 10,5 oʻzbek % oliy yoki oliy oʻquv yurtidan keyingi maʼlumotga ega boʻlgan (15 va undan katta yoshdagi oʻzbek millatiga mansub 249525 kishidan 26090 nafari maʼlumot darajasini koʻrsatgan)[8]. Shu bilan birga, Rossiyaning barcha millat vakillari orasida 2010-yilda oliy maʼlumotlilarning ulushi 23,4 ni tashkil etdi. % (taʼlim darajasini koʻrsatgan 15 yosh va undan katta yoshdagilar orasida)[9].
Oʻzbekiston Rossiya Federatsiyasida tahsil olayotgan talabalar soni boʻyicha yetakchi beshlikdan joy oldi. Yana bir necha ming fuqarolar universitetlarning rus filiallarida taʼlim olishadi. Rossiya Taʼlim vazirligi maʼlumotlariga koʻra, hozirda Rossiya Federatsiyasida Oʻzbekistondan kelgan deyarli 33 ming talaba bor, ularning toʻrtdan bir qismi stipendiya oladi. Oʻzbekistonliklarning aksariyati Moskva, Tatariston va Sankt-Peterburgda tahsil oladi.
Oʻzbekiston iqtisodiyotiga qoʻshgan hissasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Oʻzbekiston fuqarolarining pul oʻtkazmalari ushbu Markaziy Osiyo respublikasi uchun muhim rivojlanish manbai hisoblanadi. 2016- yilda Rossiya Federatsiyasi Markaziy banki maʼlumotlariga koʻra, Rossiyadan Oʻzbekistonga pul oʻtkazmalari 2 milliard 741 millionn AQSH dollarini tashkil etdi.[10].
Jamoat tashkilotlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Rossiyadagi oʻzbeklar aholisining salmoqli qismini vaqtinchalik mehnat muhojirlari tashkil etadi, bu esa doimiy faoliyat yurituvchi jamoat tashkilotlari tashkil etilishiga yordam bermaydi[11].
Federal darajada Rossiyaning 13 viloyati diasporalarini birlashtirgan " Oʻzbeklar, oʻzbekistonliklarning Butunrossiya kongressi " mavjud. Regional darajada oʻzbeklarning mahalliy diasporalari, masalan, „Moskva oʻzbeklar hamdoʻstligi“, „Oʻzbekiston“ Astraxan oʻzbek madaniyati jamiyati va boshqalar mavjud. Oʻzbekistonlik mehnat muhojirlari uchun bosma nashrlar yaratishga harakat qilinmoqda.
Taniqli rossiya oʻzbeklari
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Sharipov, Salijan Shakirovich — rossiyalik kosmonavt;
- Usmonov, Alisher Burxanovich — Bloomberg (2012) va Buyuk Britaniya maʼlumotlariga koʻra Rossiyaning eng boy odami;
- Mahmudov, Iskandar Qahramonovich — Ural kon-metallurgiya kompaniyasi (UKMK) asoschisi va prezidenti;
- Shodiev, Patox Qayumovich — milliarder, „Eurasian National Resources Corporation“ (ENRC) hamxoʻjayini (2009-yil 13-iyul holatiga koʻra 14,84 % ga yaqin mulkka ega). boyligi 3,7 milliard dollarga baholanmoqda. (Forbes jurnalining 2011-yildagi milliarderlar roʻyxatiga koʻra dunyoda 297-oʻrin va Belgiyada 1-oʻrin). Xalqaro Shodiev fondi asoschisi.
- Kabaeva, Alina Maratovna — rossiyalik sportchi (badiiy gimnastika), jamoat va siyosiy arbob, menejer. 2014-yil sentabr oyidan - „Natsionalnaya Media Gruppa“ xolding direktorlar kengashi raisi. 2016-yildan beri u „Sport-Ekspress“ ZAO direktorlar kengashi rahbari.
- Ravshana Kurkova — rus teatr va kino aktrisasi;
- Janik Fayziev — oʻzbek-rus kino va televideniyesi rejissori, produser, aktyor, ssenariynavis. „KIT“ kinostudiyasining bosh direktori).
- Nargiz Zokirova — amerikalik-rus qoʻshiqchisi;
- MC Doni — rus musiqachisi, R’nʼB qoʻshiqlari ijrochisi, mashhur reper va DJ.
- Soʻgʻdiyona (xonanda) — oʻzbek-rus xonandasi;
- Farhod Mahmudov — oʻzbek-rus aktyori.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Uzbeks“. ScienceDirect (19-may 2016-yil).
- ↑ „Missionaries to set up Orthodox communities of migrants in Moscow“.
- ↑ „Глава ФМС РФ Ромодановский делится планами“ (2013-yil 23-yanvar). 2020-yil 12-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 18-aprel.
- ↑ „Узбеки бегут из Киргизии в Россию“. ИноСМИ.ру (2010-yil 2-avgust). Qaraldi: 2017-yil 2-fevral.
- ↑ „Численность постоянного населения Узбекистана - 32,12 миллиона“. Демоскоп Weekly.
- ↑ Vserossiyskaya perepis naseleniya 2002 g., 2009-02-06da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2022-06-03
- ↑ 7,0 7,1 „Vserossiyskaya perepis naseleniya 2010 g.“. 2021-yil 23-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-iyun.
- ↑ „arxiv nusxasi“. 2016-yil 30-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-iyun.
- ↑ „arxiv nusxasi“. 2016-yil 13-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-iyun.
- ↑ Mejgosudarstvennie otnosheniya Rossii i Uzbekistana
- ↑ Н. А. Зотова. „Национальные общины Москвы“ (2006-yil 21-iyun). Qaraldi: 2013-yil 18-aprel.