Nurli koʻch

"Nurli koʻch" (qozoqcha: Нұрлы көш; harflar. „yorqin koʻchish“, „yorqin harakat“) — Qozogʻiston Respublikasining oqilona koʻchirish va tashkil etishda yordam berish boʻyicha davlat dasturi:

• etnik immigrantlar;
• Qozogʻiston Respublikasi hududida mehnat faoliyatini amalga oshirish uchun kelgan Qozogʻiston SSRning sobiq fuqarolari;
• mamlakatning noqulay hududlarida yashovchi Qozogʻiston fuqarolari.

Dastur Qozogʻiston Respublikasi Hukumatining 2008-yil 2-dekabrdagi 1126-son qarori bilan tasdiqlangan.

Dasturni qabul qilish uchun zarur shartlar

Dasturni qabul qilishning asosiy shartlari SSSR parchalanganidan keyin Qozogʻistondagi noqulay demografik vaziyat, shuningdek, chet el etnik qozoqlarni oʻz tarixiy vatanlariga koʻchirish, ularga Qozogʻiston fuqaroligini berish orqali ularni qoʻllab-quvvatlash motivlari edi

Qozogʻiston Prezidenti Nazarboyev III Butunjahon qozoqlar qurultoyida (2005-yil sentabr) soʻzlagan nutqida quyidagi baholarni berdi:

"Hozirda dunyoning 40 dan ortiq davlatida xorijlik qozoqlar istiqomat qiladi va ularning katta qismi Qozogʻiston bilan qoʻshni va qoʻshni davlatlarda istiqomat qiladi. Oxirgi maʼlumotlarga koʻra,Oʻzbekistonda bir yarim million,Xitoyda 1 million 500 ming,Rossiyada millionga yaqin,Turkmanistonda 100 ming,Moʻgʻulistonda 80 ming, Qirgʻizistonda 45 ming qozoq istiqomat qiladi. Boshqa davlatlar orasida qozoqlar eng koʻp va Turkiya,Eron va Afgʻonistonda ixcham yashaydilar.Yevropada qozoqlar kichik guruhlarda va Shimoliy va Janubiy Amerika mamlakatlarida ularning bir nechtasi bor."

Xorijdagi etnik qozoqlarning eng katta foizi 1920-1930-yillarda qozoq aholisining koʻp qismini azob-uqubatlarga olib kelgan siyosiy inqiroz, qatagʻon, majburiy kollektivlashtirish va ocharchilikdan qochib , Sovet Ittifoqini tark etganlarning avlodlaridir. 200 000 qozoqlar Sovet Ittifoqini tark etib, asosan Xitoy, Moʻgʻuliston, Hindiston, Afgʻoniston, Eron va Turkiyaga koʻchib ketgan, qoʻshni Sovet respublikalaridagi qozoqlar soni 1926-1930-yillarda 2,5 baravar koʻpayib,794 000 dan ortiq kishini tashkil qilgan. 18-19-asrlarda boshlangan va sovet davrida davom etgan „slavyan“ koʻchishi, shuningdek, aholining Qozogʻiston hududiga ommaviy koʻchirilishi va majburiy koʻchishi natijasida qozoqlar oʻz vatanlarida milliy ozchilikka aylandi.1959-yilga kelib, ruslar soni KazSSRdagi qozoqlar sonidan oshib ketdi. Keyingi yillarda bu tendentsiya oʻzgarganiga qaramay, 1989-yilda qozoqlarning ulushi ruslar sonidan bir oz koʻproq edi.Ammo 2009-yilda oʻtkazilgan soʻnggi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, qozoqlar ulushi — 63,1 gacha koʻtarilgan, ruslar ulushi kamaydi — 23,7 % rus tilida soʻzlashuvchi aholining tugʻilish darajasi va emigratsiyasining yuqoriligi tufayli.

Dastur maqsadlari

Dastur maqsadiga erishish uchun quyidagi vazifalarni hal etish rejalashtirilgan:

• iqtisodiyotning mehnat resurslariga boʻlgan ehtiyojlaridan kelib chiqib, ilgʻor loyihalarni amalga oshirish uchun dastur ishtirokchilarini koʻchirishni ragʻbatlantirish;
• Dastur ishtirokchilarini ijtimoiy qoʻllab-quvvatlashning yangi mexanizmlarini ishlab chiqish va joriy etish;
• uy-joy qurish kreditlari va uy-joy sotib olish orqali Dastur ishtirokchilarini uy-joy bilan taʼminlash;
• Dastur ishtirokchilarining barqaror bandligini taʼminlash;
• migratsiya jarayonlarini tartibga solishning normativ-huquqiy bazasini takomillashtirish.

Koʻchirish kvotasi

Oʻrolman immigratsiya kvotasi har bir kalendar yili uchun aholi soni, mamlakatning iqtisodiy va moliyaviy koʻrsatkichlari oʻzgarishini hisobga olgan holda belgilanadi.Kvota hajmi Qozogʻiston Respublikasi Prezidentining farmoni bilan tasdiqlanadi.1993-yilda birinchi yillik kvota oʻrnatildi, unga koʻra 10 000 oila (taxminan 40 000 kishi) koʻchirildi yoki repatriatsiya qilindi.1990-yillarda kvotaning hajmi sezilarli darajada oʻzgarib,1999 va 2000-yillarda 500 ta oilaga kamaydi.2002-yildan beri Qozogʻistonda iqtisodiy sharoitning yaxshilanishi bilan kvota hajmi sezilarli darajada oshdi va 2005-yilda 15 ming oilani tashkil etdi.Kvotaga kiritish uchun ariza chet eldan (Qozogʻiston Respublikasining diplomatik yoki konsullik vakolatxonasiga) kelishidan oldin yoki Qozogʻistonga kelganidan keyin topshirilishi mumkin.Mamlakatda boʻlgan shaxslardan arizalar Minsk shahridagi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligining Migratsiya qoʻmitasi orqali topshirilishi kerak.Ostona yoki mahalliy boʻlimlar.Shu bilan birga, na „Aholining migratsiyasi toʻgʻrisida“gi qonunda, na tegishli meʼyoriy-huquqiy hujjatlarda ogʻzaki oilalarni kvotaga kiritishning aniq huquqiy mezonlari haligacha belgilanmagan.Natijada, kvotaga kiritish uchun koʻpincha tanlab olish va korrupsiyaga yoʻl qoʻyiladi.Kvotaga kiritilmagan Orolmanlar Qozogʻiston fuqaroligini olish uchun ariza berishlari mumkin, shuningdek, kvotaga kiritilganligidan qatʼi nazar, barcha Oʻrolmanlarga beriladigan imtiyozlarni olishlari mumkin. Bu imtiyozlar toʻplami cheklangan boʻlib, kvotaga kiritilgan oʻrolmanlarga beriladigan imtiyozlar bilan solishtirish qiyin.

Kutilgan natijalar

Dasturning amalga oshirilishi quyidagilarga imkon beradi:

• etnik, ichki va tashqi migratsiya jarayonlarini tartibga solish va ularni hududlarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish manfaatlariga boʻysundirish;
• etnik va ichki migrantlarning katta qismining hayot sifatini yaxshilash;
• ilgari Qozogʻistonni tark etgan yuqori malakali mutaxassislarning qaytishini ragʻbatlantirish;
• migrantlarning moslashuvi va integratsiyalashuvidagi qiyinchiliklar, ishsizlik va spontan migratsiya bilan bogʻliq ijtimoiy xavf-xatarlar paydo boʻlishining oldini olish;
• milliy birlashish jarayonlarini yanada rivojlantirish, ijtimoiy barqarorlik va totuvlikni mustahkamlash, demografik vaziyatni yaxshilashni taʼminlash.

Qandoshlarning moslashuvi

Qozogʻiston hukumati qandoshlarni zarur ijtimoiy yordam va qoʻllab-quvvatlamoqda. Hozirgi vaqtda bir martalik nafaqa, uy-joy sotib olish, sayohat va mol-mulkni tashish xarajatlarini qoplash uchun mablagʻlarni hisobga olgan holda, oʻrtacha 5 kishidan iborat har bir oilaga 833 ming tenge ajratilgan.

Mamlakatda qandoshlarni vaqtincha joylashtirish uchun 14 ta markaz mavjud.2008-yildan boshlab Qaragʻanda,Chimkent shaharlari va Janubiy Qozogʻiston viloyatining Oqsukent qishlogʻida oʻrolmanlarni moslashtirish va integratsiyalash markazlari oʻz faoliyatini boshladi. Aktau shahrida tipik moslashuv markazi qurilishi boshlandi.

Markazlarda amalga oshirilayotgan moslashuv dasturlari boʻyicha huquqiy maslahatlar berish, davlat tilini, zarur boʻlsa, rus tilini oʻrgatish, kasbga tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish koʻzda tutilgan.

Barcha qandoshlar tibbiy yordam, taʼlim va ijtimoiy taʼminotdan foydalanishlari mumkin; ular bandlikka koʻmaklashish choralari qoʻllaniladigan maqsadli guruhlardan biriga biriktiriladi. Mehnatga layoqatli yoshdagi oʻrolmanlarning 66 foizdan ortigʻi ishlab chiqarishning turli sohalarida, har toʻrtdan biri qishloq xoʻjaligida band.

Qandoshlarga koʻmaklashish maqsadida viloyat hokimliklari (viloyat hokimliklari) huzurida oʻrolmanlar kengashlari tashkil etilgan boʻlib, ular yangi turmush sharoitida ogʻzakilarning muammolarini oʻrganish va hal etish bilan shugʻullanadi

Ijtimoiy sohaning yagona axborot tizimiga yanada integratsiyalashgan „Oʻrolman“ axborot bazasi yaratildi va takomillashtirilmoqda, bu esa etnik muhojirlarga toʻliq ijtimoiy xizmatlarni tezkorlik bilan taqdim etish imkonini beradi

Hozirda Qozogʻistonda etnik muhojirlarning uy-joy muammolarini hal qilish boʻyicha loyihalar amalga oshirilmoqda.Shunday qilib,Janubiy Qozogʻiston viloyatining Chimkent shahrida Oʻzbekiston Respublikasidan 2 mingga yaqin etnik muhojirlar oilasini joylashtirish loyihasi amalga oshirilmoqda. Ularning ixcham yashashini tashkil etish uchun koʻchmanchilarning oʻzlarini qurilishga jalb etish va mahalliy qurilish materiallaridan foydalanish asosida yangi „Asar“ mikrorayonida 2 mingta kottej qurilmoqda.Olma-Ota shahrida 185 ta uy qurish uchun „Baibesik“ loyihasi amalga oshirilmoqda; shahrining Sariarkin tumanida Ostona, Nurbesik mikrorayonini qurish loyihasi ishlab chiqildi.

Tanqid

• Xorijiy sarmoyadorlar tomonidan mahalliy kadrlar tayyorlash va ularni chet ellik mutaxassislar bilan almashtirish boʻyicha maxsus shart-sharoitlar toʻliq bajarilmayapti.
• Ichki migrantlarning stixiyali harakati ijtimoiy keskinlikni keltirib chiqaradi va ichki mehnat bozoridagi nomutanosiblikni kuchaytiradi.
• Etnik muhojirlarni hududlar boʻylab joylashtirish ishlab chiqaruvchi kuchlarning hududiy taqsimotini hisobga olmagan holda amalga oshiriladi, ikkilamchi migratsiya sodir boʻladi. Oʻrolmanlarning salmoqli qismi bugungi kunda mehnat resurslari yetishadigan hududlarda — Janubiy Qozogʻiston, Mangʻistau, Olmaota va Jambil viloyatlarida istiqomat qiladi, shimoliy viloyatlarda esa malakali mehnat resurslari yetishmaydi.
• Oʻrolmanlarni ijtimoiy qoʻllab-quvvatlash tizimi yanada takomillashtirishni taqozo etadi. Ijtimoiy toʻlovlarning asosiy qismi immigratsiya kvotasiga kiritilgan oilalarni uy-joy bilan taʼminlash va boshqa joyga koʻchirishga yoʻnaltiriladi. Uy-joylarni tartibga solish mexanizmi bugungi kun talablariga javob bermayapti, buning oqibatida ogʻir oilalarning yarmiga yaqini uy-joyga ega emas.
• Migratsiya masalalarini hal etishda ishtirok etuvchi davlat organlarining kompleks yondashuvi va harakatlarini muvofiqlashtirish mavjud emas.
• Mahalliy ijroiya organlari maʼlumotlariga koʻra, mehnatga layoqatli yoshdagi etnik immigrantlarning uchdan bir qismi ish bilan taʼminlanmagan.
• Xorijiy mamlakatlardagi qozoq diasporasi vakillari oʻrtasida imij va axborot-tashviqot ishlari samaradorligi past.
• Oʻrolmonlar kasb-hunar taʼlimi olish, bolalarni maktabgacha taʼlim muassasalariga joylashtirishda qiyinchiliklarga duch kelishmoqda.
• Shuningdek, Qozogʻiston hukumati koʻpincha oʻrmonlarga bergan moliyaviy vaʼdalarini bajarmaydi. Olingan mablagʻlar uy-joy sotib olishga yetmayapti, oʻrolmanlar oldidagi qarzlari saqlanib qolgan.

Yana qarang

• Oʻrolmanlar
• Rossiyaga vatandoshlar qaytish uchun dastur

Havolalar

• Imkoniyatlarni tekislash: Oʻrolmanlarning yosh avlodini Qozogʻistonning zamonaviy taʼlim tizimiga moslashtirish yoʻllari