Prezident
Prezident bajaradigan funksiyalar davlatlarning boshqaruv shakliga qarab farqlanadi. Parlament respublikalarida ular odatda, davlat boshligʻi boʻlish bilan chegaralanadi va shuning uchun asosan tantanali lavozim hisoblanadi. Prezidentlik, tanlangan parlament (masalan, Botsvana va Janubiy Afrika)[1][2] va yarim prezidentlik respublikalarida prezidentning roli koʻproq boʻlib, (koʻp hollarda) hukumat boshligʻining funksiyalarini ham qamrab oladi[3]. Avtoritar rejimlarda bir partiyali davlatning diktatori yoki rahbari ham prezident deb atalishi mumkin.
„Janob Prezident“[4][5] va Prezident xonim unvonlari prezident unvoniga ega boʻlgan yoki boshqa ayrim davlat organlariga raislik qiluvchi shaxsga nisbatan qoʻllanishi mumkin[6]. „Janob Prezident“ keyinchalik hukumatlar tomonidan oʻz davlat rahbarlariga murojaat qilish uchun ishlatilgan. Bu Fransiya Respublikasi Prezidenti uchun Monsieur le Président kabi inglizcha boʻlmagan unvonlarning odatiy tarjimasidir . Shuningdek, u qonun chiqaruvchi va sud organlarining raislari unvoni sifatida uzoq vaqtdan beri qoʻllangan. Kanada Jamoatlar palatasi spikeri prezident de la Chambre des communes sifatida murojaat qiladi.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Amerika Qoʻshma Shtatlarida
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qoʻshma Shtatlarning 1787-yilgi Konstitutsiyasida prezidentga murojaat qilish uslubi aniqlanmagan. Jorj Vashington 1789-yil 30-aprelda Qoʻshma Shtatlarning birinchi prezidenti sifatida qasamyod qilganida, qasamyodni amalga oshirish: „Yashasin Jorj Vashington, Amerika Qoʻshma Shtatlari Prezidenti“ degan eʼlon bilan yakunlandi[7]. Inauguratsiya marosimida rasmiy ravishda ijroiya idorasining nomidan boshqa unvon ishlatilmagan. Oʻsha paytda Kongressda prezidentlik unvoni masalasi muhokama qilinayotgan edi. 1789-yil 23-aprelda Richard Genri Li bilan rasmiy qonunchilikda prezident deb nomlashni taklif qildi[8]. Vitse-prezident Jon Adams Amerika Qoʻshma Shtatlari Senatining Prezidenti sifatida Kongress qoʻmitasini tashkil qildi. U yerda Adams Prezident uchun Oliy Hazrati unvonini (shuningdek, Amerika Qoʻshma Shtatlari Ozodliklari Himoyachisi unvoni) qabul qilishni targʻib qildi[9]. Adams va Li yuksak prezidentlik unvonining eng ochiq tarafdorlaridan edilar.
Boshqalar esa „Saylov Oliylari“ yoki „Kichik Janobi Oliylari“ variantini maʼqulladilar, ikkinchisiga Adams qattiq qarshilik koʻrsatdi va u shtatlarning ijroiya organlari sifatida bu prezidentlik qadr-qimmatidan ancha past ekanligini taʼkidladi, ularning baʼzilari „Prezident“ deb ham ataladi (masalan, Pensilvaniya prezidenti).
Prezident (lotincha: "pre"(avval) va "sedere" (oʻtirmoq) oʻzb. "oldinda oʻtirgan"):
1) hozirda koʻpchilik (respublika shaklida idora qilinadigan) mamlakatlarda saylab qoʻyiladigan davlat boshligʻi. BMTga aʼzo boʻlib kirgan 189 mamlakatning 140 dan ortigʻida prezidentlik lavozimi joriy qilingan (2000). Bunday boshqaruv shakli ilk bor AQShda 1787-yil vujudga kelgan. Oʻzbekiston tarixida birinchi marta prezidentlik lavozimi 1990-yil 24-martda taʼsis etildi. 1991-yil 29-dekabrda esa alternativ asosda oʻtkazilgan umumxalq saylovida I. A. Karimov Oʻzbekiston Respublikasining Prezidenti etib saylandi (Oʻzbekiston Respublikasining Prezidenti);
2) ayrim ilmiy va jamoat tashkilotlarida, partiyalar, jamiyatlar, uyushmalar (shu jumladan, xalqaro uyushmalarda ham) ijrochi organ boshligʻi[10].
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Constitution of the Republic of South Africa, 1996 – Chapter 5: The President and National Executive“. www.gov.za (2012). Qaraldi: 2019-yil 17-aprel.
- ↑ Allard, P „Government social advertising and ethno-politics in a small, ethnically diverse nation“. ResearchGate (2016). Qaraldi: 2019-yil 17-aprel.
- ↑ „Comparative Executive–Legislative Relations“, The Oxford handbook of political institutions. Oxford University Press, 2008 — 344–365-bet. DOI:10.1093/oxfordhb/9780199548460.003.0018. ISBN 978-0-199548460. Qaraldi: 2019-yil 17-aprel.
- ↑ Williams, Stephen P.. How to Be President. Chronicle Books, 2004 — 56-bet. ISBN 978-0-8118-4316-4.
- ↑ Safire, William (November 24, 1991). "On Language; Manhandling the Handlers". The New York Times. https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9D0CE7DC103AF937A15752C1A967958260.
- ↑ Wood, Lewis. „Mr. President Is correct“. The New York Times (1945-yil 13-may).
- ↑ Bartoloni-Tuazon, Kathleen. For Fear of an Elective King. Ithaca: Cornell University Press, 2014 — 89-bet.
- ↑ Bartoloni-Tuazon, Kathleen. For Fear of an Elective King. Ithaca: Cornell University Press, 2014 — 86-bet.
- ↑ Hutson, James H. (March 1968). "John Adams' Title Campaign". The New England Quarterly 41 (1): 30–39. doi:10.2307/363331. ISSN 0028-4866. https://archive.org/details/sim_new-england-quarterly_1968-03_41_1/page/30.
- ↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
 | Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |