Kontent qismiga oʻtish

E pluribus unum

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
E pluribus unum Amerika Qoʻshma Shtatlarining Buyuk muhriga kiritilgan boʻlib, muhr yaratilgan paytdagi xalq shiorlaridan biri

E pluribus unum (/iː ˈplɜːrɪbəs ˈuːnəm/ ee PLUR-ib-əs OO-nəm, klassik lotincha: [eː ˈpluːrɪbʊs ˈuːnʊ̃], lotincha talaffuz: [e ˈpluribus ˈunum]) — lotincha "Ko‘plarning biri"[1][2] (shuningdek, „Ko‘pdan biri“[3] yoki „Ko‘pdan bir“[4] deb tarjima qilingan) — anʼanaviy shior. Amerika Qoʻshma Shtatlarining Buyuk muhrida Annuit cœptis (lotincha „u majburiyatni tasdiqlaydi“ [lit. „bajarilgan ishlar“]) va Novus ordo seclorum (lotincha „asrlarning yangi tartibi“) shiorlari bilan birga tasvirlangan. Buyuk muhrning orqa tomoniga bu shiorning kiritilishi 1782-yilda Kongress akti bilan tasdiqlangan[2]. Uning milliy shior sifatidagi maqomi koʻp yillar davomida norasmiy boʻlgan boʻlsa-da, E pluribus unum hali ham Amerika Qoʻshma Shtatlari mustaqilligining dastlabki yillaridanoq de-fakto shiori sifatida tanilgan[5]. Oxir-oqibat, Amerika Qoʻshma Shtatlari Kongressi 1956-yilda „In God We Trust (Biz Xudoga ishonamiz)“ jumlani rasmiy shior sifatida qabul qilingan hujjatni (HJ rezolyutsiyasi 396) rasman qabul qildi[6].

E PLURIBUS UNUM oʻn uchta harfdan iborat boʻlgani sababli uning ishlatilishini AQSh bayrogʻidagi oʻn uchta chiziq kabi oʻn uchta asl koloniyaning ramzi sifatida etirof etiladi.

Shiorning maʼnosi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Per Eugene du Simitiere tomonidan yaratilgan Buyuk muhr uchun original 1776-sonli dizayn. Oltita xalq: Angliya (atirgul), Shotlandiya (qushqoʻnmas), Irlandiya (arfa), Niderlandiya (Gollandiya) (sher), Fransiya (fleur-de-lis) va Germaniya (burgut) kelib chiqishi ramzlarni oʻrab turgan 13 ta mustamlakaning 13 bosh harfi yozilgan qalqonlar. Ostki qismga E Pluribus Unum shiori yozilgan[7].

Bu iboraning maʼnosi dastlabki oʻn uchta mustamlaka birlashmasidan yangi yagona xalq paydo boʻlgan degan tushuncha asosida kelib chiqadi[8]. U oʻram qogʻoziga yozilgan va Amerika Qoʻshma Shtatlarining Buyuk muhrida burgut tumshugʻiga qisilganholda tasvizlangan[8][9].

Kelib chiqishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

13 harfdan iborat shior 1776-yilda Per Eugene du Simitiere tomonidan muhrni ishlab chiqish uchun mas’ul etib tayinlangan qoʻmitaga naʼmuna sifatida taklif qilingan. Amerika inqilobi davrida bu ibora ilk bor, 1731-yilda asos solingan Londonning mashxur jurnallaridan biri Gentlemanʼs Magazine ning sarlavha sahifasida muntazam chop etilgan[10][11]. Mazkur jurnal koʻplab manbalardan foydalangan holda oʻz davrining mashxur maqolalarni bitta davriy nashrga toʻplagan. Bu qoʻllanish oʻz navbatida Londonda joylashgan Gugenot Piter Entoni Motteuxga tegishli boʻlib, u oʻzining "The Gentlemanʼs Journal(Jentlmenlar jurnali)" yoki „The Monthly Miscellany(Oylik turfa xillik“ (1692-1694) nomi bilan tanilgan jurnalida bu jumladan koʻp foydalangan. Bu ibora Geraklit haqidagi asaroʻninchi boʻlagining lotincha tarjimasiga oʻxshaydi: "Bir narsa hamma narsadan iborat va hamma narsa bir narsadandan kelib chiqadi". Bu iboraning yana bir varianti „Moretum“ qoʻshimchasiga tegishli boʻlgan "Virgiliana" sheʼrida qoʻllangan. Sheʼr matnida rang est e pluribus unus turli ranglarning bir rangga qo‘shilishini tasvirlaydi. Avliyo Avgustin oʻzining „Confessions (Eʼtiroflar)“ asarida ex pluribus unum facere (koʻp narsadan bir narsa yasa) iborasining boshqacha bir variantini ishlatgan[12]. Ammo bu ibora Sitseronning „De Officiis“ asarida, Pifagorning jamiyat va davlatlarning kelib chiqishi sifatidagi asosiy boʻgʻin: oila va ijtimoiy rishtalar deb hisoblangaligi xususidagi munozarasini tilga oladi. Mazkur munozaraning bir qismi sifatida aytgan soʻzlar ayni Epluriubus Unum shioriga ishora qilinganga oʻxshab jaranglaydi: "Har bir inson bir-birini shunchalik sevsa. Pifagor hamma narsaning doʻstlikda boʻlishini istaganidek, oʻzi ham koʻpdan birni yaratadi (unum fiat ex pluribus)[13].

Annuit cœptis („U bizning tashabbuslarimizni qoʻllab-quvvatlaydi“) va Novus ordo seclorum („Asrlarning yangi tartibi“) shiorlari katta muhrning orqa tomonida joylashgan boʻlsa, E Pluribus Unum shiori muhrning old tomonida (Charlz Tomson tomonidan ishlab chiqilgan dizaynga asosan) joylashgan. Uning tasviri AQShning milliy gerbi sifatida ishlatiladi va pasport kabi rasmiy hujjatlarning jild qismida tasvirlanadi. Shuningdek, bu simbol Prezident muhrida va Qoʻshma Shtatlar vitse-prezidenti, Amerika Qoʻshma Shtatlari Kongressi, Amerika Qoʻshma Shtatlari Vakillar Palatasi, Amerika Qoʻshma Shtatlari Senati muhrlarida va Amerika Qoʻshma Shtatlari Oliy Sudining muhrida tasvirlangan.

Tangalarda foydalanilishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yarim dollar (revers), 1807 yil
Dime Koʻpchilikdan biri oʻymakor yozuvi.
Dime (Amerika Qoʻshma Shtatlari)
Dime (Amerika Qoʻshma Shtatlari)
Obvers: Franklin D. Roosevelt portreti,

yil va AQSh milliy shiori (In God We Trust)

Revers: ''E pluribus unum'', zaytun novdasi,

mash'ala va eman novdasi, tanganing nominal qiymati va mamlakat nomi.

1965 yildan 2015 yilgacha jami 86 408 282 060 ta

tanga zarb qilingan.

E pluribus unum boʻlgan birinchi tangalar 1786-yilda Nyu-Jersi shtatining Rahvey shahrida Tomas Goadsbi va Albion Koks tomonidan Nyu-Jersi shtatining ruxsati bilan zarb qilingan[14]. Shiorning Nyu-Jersi bilan bogʻliqligi yoʻq edi, bu shunchaki Uolter Mold tomonidan avvalgi yil uchun berilgan muvaffaqiyatsiz federal tangalar takliflaridan biri hisoblanib[15], Uolter Mold, Nyu-Jersi shtatida ushbu shior bilan shtat mis tangalarini zarb etishga ham ruxsat oldi va buni 1787-yil boshida Nyu-Jersi shtatining Morristown shahrida amalga oshiradi. Massachusets shtatidagi Uksbrij shahridan boʻlgan podpolkovnik Seth Read AQSh tangalariga E pluribus unum shiorining qoʻyilishda muhim rol oʻynagan[16]. Seth Read va uning ukasi Jozef Readga 1786-yilda Massachusets Bosh sudi tomonidan mis tangalar ishlab chiqarishga ruxsat berilgan edi. 1786-yilning mart oyida Seth Read Massachusets Bosh sudiga, palataga va Senatga mis hamda kumush tangalar zarb qilish huquqini berishi toʻgʻrisida ariza bilan murojaat qildi va „bu kelishuvga erishildi“[17][18]. Katta harflar bilan yozilgan E pluribus unum jumlasi koʻpgina AQSh valyutalarida yozilgan, harflar oraligʻidan baʼzi oʻzgarishlar(masalan, dimening reversi) mavjud. Shuningdek, u dollar tangalarining chetida naqshinkor tarzda oʻyib yozilgan.

AQSh Gʻaznachiligi maʼlumotlariga koʻra, E pluribus unum shiori birinchi marta 1795-yilda AQSh tangalarini zarb etishda qoʻllangan, oʻshanda yarim burgut aks ettirilgan (5 dollarlik oltin) tanganing reversi (teskari tomoni)da Qoʻshma Shtatlar Buyuk muhrining asosiy belgilari aks etgan. E pluribus unum Buyuk Muhrning oʻram qogʻozida yozilgan. Bu shior 1798-yilda baʼzi kumush tangalarga ham yoziladigan boʻldi va tez orada qimmatbaho metallardan (oltin va kumush) yasalgan barcha tangalarda aks ettirila boshladi. 1834-yilda tangalarning standart nozikligi oʻzgarishi sababli avval zarb etilgan oltin tangalarning koʻpchiligidan oʻz qiymatini yoʻqotdi. 1837-yilda mazkur ibora kumush tangalarda ham yozilmay qoʻydi, bu qayta koʻrib chiqilgan zarb kodeksi qoidalariga asosan yuz berdi. 1873-yilgi tangalar toʻgʻrisidagi qonun Amerika Qoʻshma Shtatlari tangalaridagi yozuvni qonun talabiga mos boʻlishi lozimligi haqida edi. E pluribus unum hozirda ishlab chiqarilayotgan barcha AQSH tangalarida, shu jumladan 2007-yilda ishlab chiqarila boshlagan Prezident dollarlarida ham aks ettirilgan, uning chetida „In God We Trust“ jumlasi, kupyura chiqarilgan yil va zarb belgisi tasvirlangan. Inqilobdan soʻng, Nyu-Jersi shtatidagi Rahway E pluribus unum yozuvi tushirilgan tanga yaratgan birinchi milliy zarbxonaning uyiga aylandi.

2007-yilning boshida sifat nazorati xatos sabbali Filadelfiya zarbxonasi chetida E pluribus unum jumlalari yozilmagan bir necha dollarlik tangalarni zabt etdi; bu tangalar oʻshandan beri kolleksiyanerlar toʻplamlaridan joy egallagan.

2009 va 2010-yilda zabt etilgan pennilar reversi (orqa tomoni) yangi dizaynda yaratilgan bo‘lib, unda oldingi yillarga qaragan nisbatan kattaroq harflar bilan E pluribus unum iborasi aks ettirilgan[1].

Estoniya skautlar batalyoni logotipidagi E pluribus unum

Boshqa oʻrinlarda foydalanilishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Bu shior koʻpchilik Amerika tangalarida uchraydi.
  • Shior Amerika Qoʻshma Shtatlari Senati palatasida tribuna ustida paydo boʻladi.
  • Bu shior Amerika Qoʻshma Shtatlari Vakillik Palatasi va Amerika Qoʻshma Shtatlari Senatining bayroqlari va muhrlarida joylashgan.
  • Shior Amerika Qoʻshma Shtatlari armiyasining xizmat belgisidan joy olgan
  • Shior Michigan, Nyu — York, Shimoliy Dakota va Viskonsin shtatlari bayroqlarida ham yozilgan.
  • Shior Amerika Qoʻshma Shtatlari Golf Assotsiatsiyasi logotipida aks ettirilgan.
  • Bu shior Shire of Boulia logotipida, (Kvinslend, Avstraliyada) yozilgan.
  • E pluribus unum shiori Portugaliyaning SL Benfika sport klubi tomonidan qoʻllanadi.
  • Bu shior Stanislaw Lemning Eden romanida ham ishlatilgan (Doktor aytib oʻtgan).
  • Ushbu shior 1918-yildan beri Estoniya mudofaa kuchlarining professional piyodalar bataloni Scoutspataljon tomonidan ham qoʻllanadi.
  • Bu shior Braziliyaning Mongagua shahri gerbida aks ettirilgan.
  • Shiorning bir varianti unum e pluribus Angliyaning Berkshir shahridagi Uokingem tumanida qoʻllanadi[19].
  • E Pluribus Unum — bastakor Fred Jewell tomonidan 1917-yilda Birinchi jahon urushi paytida yozilgan marsh qoʻshigʻi.
  • „E unibus pluram“ — Devid Foster Uollesning 1996-yildagi kitobining sarlavhasi boʻlib, u A Supposedly Fun Thing I'll Never Do Again toʻplamida keltirilgan.
  • 2001-yilda, 11-sentabr hujumlaridan soʻng, Reklamalar Kengashi va Texas reklama agentligi GSD&M mashhur davlat xizmati eʼlonini ishga tushirdi, unda etnik jihatdan xilma-xil odamlar " Men amerikalikman " degan soʻzlarni tilga oladilar; PSA oxiriga yaqin joyda qora ekran koʻrinadi va ostida inglizcha tarjimasi bilan " E pluribus unum " iborasi titr qatorlarida chiqariladi[20].
  • Ish beruvchisi bilan Vashingtonga sayohat qilgan hind xizmatkori haqidagi „Out of many, one“ hikoyasi V.S.Naypolning 1971-yilda "In a Free State " romaniga kiritilgan.
  • E Pluribus Unum — Stranger things filmi 3 -faslining oltinchi epizodi nomi.
  • E Pluribus Unum — Fate/Grand Order oʻyinidagi beshinchi oʻziga xos qahramonning nomi.
  • E Pluribus Unum — Burscough Priory Akademiyasining shiori.


Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 „E Pluribus Unum“. treasury.gov. Qaraldi: 2012-yil 29-mart.
  2. ↑ 2,0 2,1 „E Pluribus Unum - Origin and Meaning of the Motto Carried by the American Eagle“. Greatseal.com (2011-yil 28-noyabr). Qaraldi: 2012-yil 28-aprel.
  3. ↑ „E Pluribus Unum 2“. Collins English Dictionary: Complete & Unabridged 10th Edition. HarperCollins. Qaraldi: 2012-yil 23-dekabr.
  4. ↑ „E Pluribus Unum“. 2012-yil 14-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 29-avgust.
  5. ↑ Bittker, Boris. Religion and the State in American Law. Cambridge University Press, 2015 — 136-bet. ISBN 9781107071827. 
  6. ↑ „Text of H.J.Res. 396 (84th): Joint resolution to establish a national motto of the United States (Passed Congress version) - GovTrack.us“. GovTrack.us.
  7. ↑ Beans, Bruce E.. Eagle's Plume: The Struggle to Preserve the Life and Haunts of America's Bald Eagle. University of Nebraska Press, 1997 — 58-bet. ISBN 9780803261426. Qaraldi: 2021-yil 10-yanvar. 
  8. ↑ 8,0 8,1 The Great Seal of the United States — U.S. Department of State, Bureau of Public Affairs (Page: 6)
  9. ↑ E. Beans, Bruce. Eagle's Plume: The Struggle to Preserve the Life and Haunts of America's, January 1997. ISBN 9780803261426. Qaraldi: 2021-yil 10-yanvar. 
  10. ↑ "The Gentleman's Magazine". Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/EBchecked/topic/229387/The-Gentlemans-Magazine. 
  11. ↑ "[Title page"]. The Gentleman's Magazine, and Historical Chronicle 46. 1776. https://books.google.com/books?id=MXfPAAAAMAAJ. 
  12. ↑ Book IV, section 8.13.
  13. ↑ Cicero, Marcus Tullius. De Officiis. Book 1, Section 56: Project Gutenberg. 
  14. ↑ Q. David Bowers. Whitman Encyclopedia of Colonial and Early American Coins. (Atlanta: Whitman Publishing, 2009) p. 129
  15. ↑ Walter Breen. Complete Encyclopedia of US and Colonial Coins. (New York: FCI Press; Doubleday, 1998) p. 78
  16. ↑ „Resource center faqs/coins accessed 2011-06-27“. Treasury.gov. Qaraldi: 2012-yil 3-mart.
  17. ↑ „Massachusetts Coppers 1787-1788: Introduction“. University of Notre Dame. Qaraldi: 2007-yil 9-oktyabr.
  18. ↑ March, 1786 Petition to mint Massachusetts Coppers, source Google books, 1916. Qaraldi: 2012-yil 3-mart. 
  19. ↑ „The Wokingham Borough Coat of Arms“. Wokingham Borough. Qaraldi: 2014-yil 13-iyun.[sayt ishlamaydi]
  20. ↑ „I am an American“. Ad Council/GSD&M. 2011-yil 19-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 3-yanvar.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=E_pluribus_unum&oldid=5230933" dan olindi