Armaniston — Gretsiya munosabatlari
 | |
 Armaniston |
 Gretsiya |
Armaniston va Gretsiya oʻrtasida ikki tomonlama munosabatlar mavjud. Ikki xalq oʻrtasidagi kuchli siyosiy, madaniy va diniy aloqalar tufayli (armanilar va yunonlar mutlaq koʻpchiligi Sharqiy nasroniylikni qabul qilganlar), Armaniston va Gretsiya bugungi kunda ajoyib diplomatik aloqalarga ega. Mamlakatlar Vizantiya va Usmonli imperiyalari davrida diniy va madaniy ildizlari va birgalikda yashashlari tufayli hamisha hissiy va tarixiy jihatdan kuchli boʻlgan.
Armanistonning uchala prezidenti ham Gretsiyaga rasmiy tashriflar bilan borgan va ikki davlat oʻrtasida yuqori darajadagi aloqalar mavjud. Gretsiya 1996-yilda Armanistonni rasman tan olgan. 2015-yilda rasman armanlar genotsidini ham tan oldi[1].
Ismlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Yunon tilida Armaniston đrmēna (Armaniston), armanlar đrmēnyoi (Armenii) va arman tili afarmēna (Armenica) deb ataladi. Arman tilida Gretsiya Հունաստան (Hunastan) deb ataladi, yunonlar հույներ (Houyner) va yunon tilida Հունարեն (Hounaren) deb ataladi[2].
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Armanlar va yunonlar qadim tarixga ega boʻlgani sababli, asrlar davomida birga yashab kelgan. Armanlarning ildizlari haqida yunon tarixchilarining qadimgi eslatmalari mavjud. Armaniston haqida eng dastlabki maʼlumot miloddan avvalgi 525-yilda yunon tarixchisi miletlik Gekatey tomonidan yozilgan[3]. XX asrda tilshunoslar tomonidan ilgari surilgan gipotezaga koʻra, arman va yunon tillari umumiy ajdodga ega. Bundan tashqari, Strabonning yozishicha, armanlar yoki ularning ajdodlari Kichik Osiyoga koʻchib kelishidan oldin, Fesaliya vodiysida yashagan va shu nom bilan atalgan. Qadimgi maʼlumotlar zanjiri ikki xalq oʻrtasidagi yaqin munosabatni koʻrsatadi.
Salavkiylar imperiyasi vayron qilingandan soʻng, miloddan avvalgi 190-yilda ellinistik arman davlatiga asos solingan.
Arman tili qadimgi yunon tilidan taʼsirlangan deb aytiladi, ammo ikkala til ham vaqt oʻtishi bilan boshqacha rivojlangan.
Arman alifbosi (405-yilda yaratilgan), Oʻrta yer dengizi havzasi yoki Yaqin Sharqdagi boshqa yozuvlar kabi oʻngdan chapga emas, chapdan oʻngga yozilgan.
Armanlar Vizantiya imperiyasining birinchi asrlarida uning ajralmas qismi boʻlgan, imperiyada arman yoki arman qoni boʻlgan koʻplab imperatorlar boʻlgan. Makedonlar sulolasining hukmronligi koʻpincha Vizantiya imperiyasining eng yuqori choʻqqisiga chiqqan davr hisoblanadi. Bu sulola oʻz asoschisi Bazil I sharafiga nomlangan. Sulola asoschisi va undan keyingi koʻplab imperatorlar asli arman boʻlgan, shuning uchun sulolani baʼzi mualliflar „Armanlar sulolasi“ deb ham atashadi[4]. Biroq, yunon pravoslavligi va arman apostol xristianligi oʻrtasidagi tafovutlar tufayli Vizantiya imperatorlari koʻpincha Bagratuniy sulolasi hukmronlik qilayotgan Armaniston podsholigini bosib olishga va yunon pravoslavligini oʻrnatishga harakat qilishgan. Ular koʻp urinishlardan keyin 1045-yilda bunga erishdilar. Bu vizantiyaliklarni ham, armanlarni ham zaiflashtirdi va natijada ular turklarni Armanistonni bosib olishdan va Anadoluning qolgan qismini bosib olishdan qaytara olmadilar.
Shunga qaramay, bu ikki xalq Saljuqiylar, keyinroq Usmonlilar imperiyasi ostida ham birga yashab, ularga tobe boʻlishgan.
Bugun
[tahrir | manbasini tahrirlash]Siyosiy munosabatlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Gretsiya 1991-yil 21-sentabrda Armaniston mustaqilligini birinchilardan boʻlib tan olgan[5]. Har ikki davlatning oʻz poytaxtlarida elchixonasi bor. Shuningdek, Gretsiya arman genotsidini rasman tan olgan davlatlardan biri va genotsidni inkor etishni jinoyat deb hisoblagan sanoqli davlatlardan biridir[6].
Armaniston mustaqillik eʼlon qilinganidan beri ikki davlat xalqaro tashkilotlar (Birlashgan Millatlar Tashkiloti, Yevropada Xavfsizlik va Hamkorlik Tashkiloti, Yevropa Kengashi, BSEC) doirasida hamkor boʻlib kelgan. Gretsiya esa, hamjamiyat dasturlarini qatʼiy qoʻllab-quvvatlaydi vaYevropa Ittifoqi hamda Armaniston oʻrtasidagi munosabatlarni yanada rivojlantirishga hissa qoʻshmoqda.
Oliy darajadagi uzluksiz tashriflar ikki davlat ham do‘stlik va hamkorlik darajasini yanada yuksaltirish istagida ekanligini ko‘rsatadi. Armaniston Prezidenti Levon Ter-Petrosyan 1996-yilda Gretsiyaga, Gretsiya Prezidenti Kostis Stefanopulos 1999-yilda Armanistonga, Armaniston Prezidenti Robert Kocharyan 2000- va 2005-yillarda Gretsiyaga tashrif buyurgan. Bundan tashqari, Armaniston Prezidenti Serj Sarkisyan 2011-yilda Gretsiyaga tashrif buyurgan. 2014-yilda Armaniston tomoni Gretsiya prezidenti Karolos Papulyasni Yerevanda kutib olgan[7].
COVID-19 pandemiyasi davrida Gretsiya Armanistonga 35 000 ta vaksina sovgʻa qildi[8].
Harbiy hamkorlik
[tahrir | manbasini tahrirlash]Gretsiya Rossiyadan keyin Armanistonning asosiy harbiy hamkorlaridan biri hisoblanadi. Arman ofitserlari Gretsiya harbiy akademiyalarida tayyorlanadi va Gretsiya tomonidan turli texnik yordam koʻrsatiladi. 2003-yildan beri Arman vzvodlari Kosovoda KFORning yunon batalyoni tarkibida joylashtirilgan. 2011-yilda Armanistonning Gretsiya va Kiprdagi harbiy attashesi polkovnik Samvel Ramazyan arman-gretsiya harbiy hamkorligi izchil rivojlanib borayotganini aytdi[9].
2021-yil 31-avgust kuni Armaniston, Gretsiya va Kipr uch tomonlama mudofaa hamkorlik dasturini imzoladilar. Dastur har uchala davlat harbiylarining qo‘shma o‘quv mashg‘ulotlarini o‘tkazishini, tajriba almashishini va uch mamlakat o‘rtasida harbiy hamkorlikni rivojlantirishni nazarda tutadi[10].
Shartnomalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ikki davlat oʻrtasida quyidagi shartnomalar imzolandi:
- Iqtisodiy, sanoat va texnologik hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim (1994-yil 1-dekabrdan boshlab amal qiladi)
- Investitsiyalarni ragʻbatlantirish va oʻzaro himoya qilish toʻgʻrisidagi bitim (1995-yil 28-apreldan boshlab amal qiladi)[11].
- Harbiy sohada hamkorlik shartnomasi (1996-yil iyun)
- Daromadga ikki tomonlama soliq solishning oldini olish toʻgʻrisidagi bitim (1999-yil 13-maydan boshlab amal qiladi)
Diasporalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Armanistondagi yunon jamoasining soni boʻyicha hisob-kitoblar 1800 dan 5000 gachani tashkil etadi[12]. Soʻnggi yillarda Armanistonda yunonlar sonining kamayishi, asosan, sobiq Sovet Ittifoqidan Gretsiyaga ommaviy migratsiya va Armanistonning Birinchi Togʻli Qorabogʻ urushi natijasidagi iqtisodiy ahvolning keskinlashishi bilan bogʻliq[5]. 1988-yil dekabr oyida Armanistonning shimoli-gʻarbiy qismida, asosan yunonlar yashagan hududda sodir boʻlgan Leninakan zilzilasi koʻchishni yanada kuchaytirdi. Eng yirik yunon jamoalari Yerevan va Alaverdida, keyin Vanadzor, Gyumri, Stepanavan va Noyemberyanda joylashgan.
Gretsiyadagi arman jamiyati ancha katta bo‘lib, ularning soni 50 mingga yaqin[13]. Bu raqam bundan ham koʻproq edi, ammo Shimoliy Amerikaga migratsiya Gretsiyadagi armanlarning sezilarli darajada kamayishiga olib keldi. Eng yirik arman jamoalari Afina va Salonikida joylashgan.
Diplomatiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Mamlakatni taqqoslash
[tahrir | manbasini tahrirlash] Armenia
|
 Greece
| |
|---|---|---|
| Bayrogʻi | 
|
|
| Gerbi | 
|
|
| Aholisi | 2 956 900 | 10 718 565 |
| Hudud | 29 743 km 2 (11 484 kv milya) | 131 957 km 2 (50 949 sq mi) |
| Aholi zichligi | 101,5/km 2 (262,9/kv mi) | 82/km 2 (212,4/kv mil) |
| Poytaxti | Yerevan | Afina |
| Eng katta shahar | Yerevan — 1 083 600 (1 230 000 metro) | Afina — 3 074 160 (3 737 550 metro) |
| Hukumat | Unitar parlamentar respublika | Parlament respublikasi |
| Rasmiy tillar | arman | yunoncha |
| Hozirgi rahbar | Prezident Vahagn Xachaturyan Bosh vazir Nikol Pashinyan |
Prezident Katerina Sakellaropulou Bosh vazir Kiryakos Mitsotakis |
| Asosiy dinlar | 99% xristianlik (arman pravoslavligi), 1% yazidiylik | 98% nasroniylik (yunon pravoslavligi), 1,3% islom, 0,7% boshqalar |
| Etnik guruhlar | 97,9% armanlar, 1,3% yazidiylar, 0,5% ruslar, 0,3% boshqalar | 93,76% yunonlar, 4,32% albanlar, 0,39% bolgarlar, 0,23% ruminlar, 0,18% ukrainlar, 0,14% pokistonliklar, 0,12% ruslar, 0,12% gruzinlar, 0,09% hindlar, 0,65% boshqalar |
| YaIM (nominal) | 13,444 milliard AQSh dollari (aholi jon boshiga 4527 dollar) | 194,376 milliard AQSh dollari (aholi jon boshiga 18,168 dollar) |
| YaIM (PPP) | 32,893 milliard dollar (aholi jon boshiga 10,995 dollar) | 310,743 milliard dollar (aholi jon boshiga 29,045 dollar) |
| Harbiy xarajatlar | $634 000 000 (YaIMning 5,5%) | 4 389 000 000 dollar (YaIMning 2,6%) |
| Harbiy qoʻshinlar | 51 580 | 461,600 |
| Mehnat kuchlari | 1 380 405 | 4 647 524 |
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Adoption of declaration to certify that Armenia recognizes Greek and Assyrian genocide: Eduard Sharmazanov“. armenpress.am (2015). Qaraldi: 2017-yil 21-aprel.
- ↑ „Google Translate“. translate.google.com. Qaraldi: 2015-yil 29-noyabr.
- ↑ Chahin, Mark. The Kingdom of Armenia. London: Routledge, 2001 — 177-bet. ISBN 0-7007-1452-9.
- ↑ Chahin, Mack. The Kingdom of Armenia: A History. London: RoutledgeCurzon, 2001, p. 232 ISBN 0-7007-1452-9
- ↑ 5,0 5,1 „Greece's Bilateral Relations“. www.mfa.gr. Qaraldi: 2015-yil 29-noyabr.
- ↑ „There took place Armenian-Greek high-level negotiations in Presidential Palace - Press releases - Updates - The President of Armenia“. www.president.am. Qaraldi: 2015-yil 29-noyabr.
- ↑ „Armenia's president visits Greece and Cyprus“. www.cacianalyst.org. Qaraldi: 2016-yil 20-dekabr.
- ↑ „Greece donates 35,000 doses of Moderna vaccine to Armenia“. arka (2022-yil 25-fevral).
- ↑ „In Greece, diplomatic military corps marks Armenian Army Day (PHOTO)“. news.am. Qaraldi: 2015-yil 29-noyabr.
- ↑ „Cyprus - Greece - Armenia sign Tripartite Defence Cooperation Program“ (2021-yil 2-sentyabr).
- ↑ „Armenia - Bilateral Investment Treaties (BITs)“. investmentpolicyhub.unctad.org. Qaraldi: 2015-yil 29-noyabr.
- ↑ „ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ“. www.ggae.gr. 2004-yil 12-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 12-yanvar.
- ↑ „www.armenians.gr“. www.armenians.gr. 2006-yil 21-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 12-yanvar.