Al-Mustain (Qohira)

Toʻliq nomi
	Ebû’l-Fadıl el-`Abbâs "el-Mûsta`in bi’l-Lâh"

Abulfadl Abbos al-Mustain Billoh
أبو الفضل عباس المستعين بالله
Abulfadl Abbos al-Mustain Billoh; أبو الفضل عباس المستعين بالله
10-Qohira xalifasi
Saltanat	1406-yil 22-yanvar — 1414-yil 9-mart
Oʻtmishdoshi	Al-Mutavakkil I
Davomchisi	Al-Muʼtazid II
Misr sultoni
Saltanat	1412-yil 7-may — 6-noyabr
Oʻtmishdoshi	Nosiriddin Faraj
Davomchisi	Shayx al-Mahmudiy
Tugʻilishi	1390 ; Qohira, Misr
Vafoti	1430-yil fevral yoki mart (39-40 yoshda) ; Iskandariya
Dafn etilgan joy	Iskandariya
Farzandlari	Al-Mutavakkil II
Toʻliq nomi
	Ebû’l-Fadıl el-`Abbâs "el-Mûsta`in bi’l-Lâh"
Otasi	Al-Mutavakkil I
Onasi	Boy Xotun
Dini	Islom (Sunniylik)

Abulfaḍl Abbos al-Mustain Billoh (arabcha: أبو الفضل عباس المستعين بالله; tax. 1390 — 1430-yil fevral yoki mart^[1]) Qohiradagi oʻninchi „soyadagi“ xalifa. 1406-yildan 1414-yilgacha Misr mamluk sultonlari qoʻl ostida hukmronlik qilgan. 1412-yilda atigi olti oy davomida boʻlsa-da, Misr sultoni darajasiga erishib^[2]^[3], siyosiy hokimiyatni qoʻlga olgan Qohiradagi yagona xalifa edi. Undan oldin yoki oʻrnini egallagan boshqa barcha Qohira xalifalari hech qanday siyosiy kuchga ega boʻlmagan diniy rahbarlar edi^[4].

Hayoti

Al-Mustain al-Mutavakkil I va Boy Xotun ismli turkiy kanizakning oʻgʻli edi. 1406-yil 22-yanvarda otasining oʻrniga xalifa boʻldi^[5]. Oʻsha paytda xalifalarning roli burjiy mamluk sultonlarining boshqaruvini maxsus unvonlar berish orqali qonuniylashtirishdan iborat edi. Al-Mustain Sulton Farajga Levantdagi isyonchi Halab va Tripoli amirlariga (noiblariga) qarshi yurishda hamrohlik qilgan. 1412-yil 25-aprelda Farajning Lajjundagi magʻlubiyati anarxiyaga olib keldi. Al-Mustainni sultonlik uchun bir-biriga qarshi kurashayotgan qoʻzgʻolonchilar qoʻlga olishdi. Oʻzaro kurashayotgan mamluklar oʻz orasidan nomzod tanlay olmasdan, Farajning oʻgʻli Fathullohning maslahati bilan al-Mustainni sulton etib tayinlashdi^[1].

Faraj rasman lavozimidan chetlatilgandan soʻng, al-Mustain 1412-yil 7-mayda istar-istamas sultonlikni qabul qildi^[1]. Al-Mustain faqatgina mamluklardan sultonlikdan chetlashtirilgan taqdirda ham xalifalik mansabini saqlab qolish kafolatini olgandan soʻnggina bu lavozimni qabul qilishga rozilik berdi^[2]. Faraj taslim boʻlib, oʻlimga hukm qilindi. Qatl hukmi 28-may kuni ijro etildi. Mamluklar saltanati boʻlinib, Navroʻz al-Hafiziy Suriya viloyatlarini oʻz tasarrufiga oldi, al-Mustain esa Shayx al-Mahmudiy va Baktamur Jillik hamrohligida Misrga qaytib ketdi. Al-Mustain 12-iyul kuni Qohira qal’asidagi qarorgohiga joylashdi^[1]. Al-Mustain vazirlarni tayinlash va lavozimidan chetlatish bilan shugʻullangan. Sulton nomi bilan tanga zarb qilingan^[5]. Bu uning sulton vazifasida hukm yuritish va nomigagina gukmronlik qilish roli bilan cheklanmaslik niyatini bildirardi. Bunday istiqboldan tashvishga tushgan Shayx asta-sekin al-Mustainni ajratib qoʻya boshlab, uni deyarli siyosiy mahbusga aylantirib qoʻydi. Baktamur Jillikning 15-sentyabrda vafot etishi Shayxning hokimiyatni qoʻlga olish jarayonini tezlashtirdi. Bu jarayon 1412-yil 6-noyabrda Shayx oʻzini sulton deb e’lon qilib, al-Muayyaddan unvonni qabul qilgach toʻliq yakuniga yetdi. Uzoq ikkilanishlardan soʻng, al-Mustain rasman sultonlikdan voz kechdi va qal’ada ushlab turildi. Muvaqqat sulton rolini bajarib boʻlgach, dastlab kelishilganidek xalifa boʻlib qolishni istagan. Biroq, 1414-yil 9-martda Shayx al-Mustainni xalifalikdan agʻdarib, oʻrniga ukasi al-Mu’tazid II tayinlagan^[1].

Shayxning al-Mustainni taxtdan tushirishini ulamolar noqonuniy deb eʼlon qilishdi. Shundan soʻng Navroʻz al-Hafiziy Shayxga qarshi kurash olib borishga qaror qildi^[5]. Shundan soʻng Navroʻz al-Hofiziy Shayxga qarshi jang qilishga qaror qildi^[5]. Shayx 1417-yil 29-yanvarda al-Mustain va Farajning uch oʻgʻlini Iskandariyaga koʻchirdi^[1]. XV asr tarixchisi as-Suyutiyning yozishicha, al-Mustain Sulton Sayfiddin Tatar hukmronligi davrigacha Oʻrta yer dengizi boʻyidagi shaharda boʻlgach, qamoqdan ozoq qilingan va Qohiraga qaytishi uchun ruxsat berilgan. Biroq, sobiq xalifa Iskandariyada qolishni tanlab, shahardagi savdogarlardan katta miqdorda pul olgan^[5]. Al-Mustain 1430-yilda 40 yoshga toʻlmay, vabodan vafot etgan. Tarixda al-Mustainning sulton vazifasidagi qisqa hukmronligi Abbosiylar siyosiy hokimiyatining qayta tiklanishiga qaratilgan muvafaqqiyatsiz urinish sifatida qaraladi^[1]. Ukasi al-Qoim 1455-yilda sulton sifatida hokimiyatni saqlab qolishga harakat qilgan, ammo uddasidan chiqa olmagan^[2]. Shunga qaramay, al-Mustainning xalifalik maqomi Misr chegaralaridan ancha uzoqda ham tan olingan. Jumladan, bengaliyalik Gʻiyosiddin Aʼzamshoh kabi hukmdorlar xalifaga katta miqdorda mablagʻlar joʻnatgan^[5].

Manbalar

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 Holt, Peter Malcolm (1993). "Al-Musta'in (II)". The Encyclopaedia of Islam: New Edition. VII (Mif – Naz) (2nd nashri). Leiden: E.J. Brill. p. 723. ISBN 978-90-04-09419-2.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 King, Joan Wucher. Historical Dictionary of Egypt, Books of Lasting Value. American University in Cairo Press, 1989 — 453–454-bet. ISBN 978-977-424-213-7.
↑ Arnold, T. W. (1993). "Khalifa". in Houtsma, Martijn Theodoor. E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913–1936. IV (ʿItḳ – Kwaṭṭa) (Reprinted 1st nashri). Leiden: E.J. Brill. p. 883. ISBN 978-90-04-09790-2. https://books.google.com/books?id=7CP7fYghBFQC&dq=Musta'in&pg=PA883. "But not a single one of them (with the exception of Musta'in, who was made the plaything of rival political factions in 1412 and for six months was styled Sultan) ever exercised any function of government or enjoyed any political power." <!--->
↑ International Encyclopaedia of Islamic Dynasties. New Delhi: Anmol Publications, 2002 — 199-bet. ISBN 978-81-261-0403-1. „These Caliphs were the spiritual heads only. All temporal authority lay with the Mamluk Sultans. [...] In 1412 C.E. the Caliph Al Mustain captured temporal power as well, but he could not hold such power for more than six months. The Caliphs who followed him had to remain content as spiritual heads only.“
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 ^5,5 Jalalu'ddin as-Suyuti „Al Musta'in Bi'llah Abu'l Fadhl“, . Tarikh al-khulafa, trans. Henry Sullivan Jarrett, Calcutta: The Asiatic Society, 1881 — 534–538-bet. OCLC 470140533.

Qoʻshimcha oʻqish uchun

Garcin, Jean-Claude (1967). "Histoire, opposition, politique et piétisme traditionaliste dans le Ḥusn al Muḥādarat de Suyûti" (fr) (PDF, 14.62 MB). Annales Islamologiques (Institut Français d'Archéologie Orientale) 7: 33–90. doi:10.3406/anisl.1967.909. http://www.ifao.egnet.net/anisl/AnIsl007_art_03.pdf. Qaraldi: 2010-07-22. Al-Mustain (Qohira)]]
Holt, P. M. (1984). "Some Observations on the 'Abbāsid Caliphate of Cairo". Bulletin of the School of Oriental and African Studies (University of London) 47 (3): 501–507. doi:10.1017/S0041977X00113710.
Popper, William; Ibn Taghribirdi. Egypt and Syria under the Circassian sultans, 1382-1468 A.D. : systematic notes to Ibn Taghrî Birdî's chronicles of Egypt, University of California publications in Semitic philology. University of California Press, 1955. [Includes a translation of Ibn Taghribirdi's text about the relevant years.]

Havolalar

„Biography of al-Musta'in“ (ar). Islampedia.com. 2008-yil 11-iyunda asl nusxadan arxivlangan.

Sunniylik unvonlari
Al-Mustain Mamluk Abbosiylar sulolasi Tavalludi: tax. 1390 Vafoti: 1430
Oldingisi Al-Mutavakkil I	Qohira xalifasi 1406-yil 22-yanvar — 1414-yil 9-mart	Keyingisi Al-Muʼtazid II
Humkdorlik unvoni
Oldingisi Faraj	Misr sultoni 1412-yil 7-may — 6-noyabr	Keyingisi Shayx al-Mahmudiy

[Holt-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 Holt, Peter Malcolm (1993). "Al-Musta'in (II)". The Encyclopaedia of Islam: New Edition. VII (Mif – Naz) (2nd nashri). Leiden: E.J. Brill. p. 723. ISBN 978-90-04-09419-2.

[King-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 King, Joan Wucher. Historical Dictionary of Egypt, Books of Lasting Value. American University in Cairo Press, 1989 — 453–454-bet. ISBN 978-977-424-213-7.

[3] Arnold, T. W. (1993). "Khalifa". in Houtsma, Martijn Theodoor. E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913–1936. IV (ʿItḳ – Kwaṭṭa) (Reprinted 1st nashri). Leiden: E.J. Brill. p. 883. ISBN 978-90-04-09790-2. https://books.google.com/books?id=7CP7fYghBFQC&dq=Musta'in&pg=PA883. "But not a single one of them (with the exception of Musta'in, who was made the plaything of rival political factions in 1412 and for six months was styled Sultan) ever exercised any function of government or enjoyed any political power." <!--->

[4] International Encyclopaedia of Islamic Dynasties. New Delhi: Anmol Publications, 2002 — 199-bet. ISBN 978-81-261-0403-1. „These Caliphs were the spiritual heads only. All temporal authority lay with the Mamluk Sultans. [...] In 1412 C.E. the Caliph Al Mustain captured temporal power as well, but he could not hold such power for more than six months. The Caliphs who followed him had to remain content as spiritual heads only.“

[Suyuti-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 ^5,5 Jalalu'ddin as-Suyuti „Al Musta'in Bi'llah Abu'l Fadhl“, . Tarikh al-khulafa, trans. Henry Sullivan Jarrett, Calcutta: The Asiatic Society, 1881 — 534–538-bet. OCLC 470140533.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

k m t Abbosiy xalifalari
Bagʻdod xalifalari (749—1258)	as-Saffoh al-Mansur al-Mahdi al-Hadi Horun ar-Rashid al-Amin Ibrohim ibn al-Mahdiy^[B] Maʼmun Muʼtasim Vosiq Mutavakkil Muntasir Mustaʼin Muʼtazz Muhtadiy Muʼtamid Muʼtazid Muktafiy Muqtadir Abdulloh ibn al-Muʼtazz^[B] al-Qohir ar-Radiy al-Muttaqiy al-Mustakfiy al-Mutiy at-Toiy al-Qodir al-Qoim al-Muqtadiy al-Mustazhir al-Mustarshid ar-Rashid al-Muqtafiy al-Mustanjid al-Mustadiy an Nosir az-Zohir al-Mustansir I al-Mustaʼsim Moʻgʻullar bosqini
Qohira xalifalari (1261—1517)	al-Mustansir II al-Hakim I al-Mustakfiy I al-Vosiq I al-Hakim II al-Muʼtazid I al-Mutavakkil I Al-Mustaʼsim al-Mutavakkil I al-Vosiq II al-Mustaʼsim al-Mutavakkil I al-Mustain al-Muʼtazid II al-Mustakfiy II al-Qoim al-Mustanjid al-Mutavakkil II al-Mustamsik al-Mutavakkil III al-Mustamsik al-Mutavakkil III (Usmoniylar bosqini)
^[B] faqat Bagʻdod shahrida tan olingan xalifalar.