Al-Muayyad Shayx
| Al-Muayyad Shayx المؤيد سيف الدين أبو النصر شيخ المحمودي | |
|---|---|
 1412- va 1421-yillar oraligʻida Qohirada mamluk sultoni Shayx al-Mahmudiy zarb qildirgan oltin dinor. | |
| Misr va Suriya sultoni | |
| Saltanat | 1412-yil 6-noyabr — 1421-yil 13-yanvar |
| Oʻtmishdoshi | Abulfadl Abbos al-Mustain Billoh |
| Davomchisi | Al-Muzaffar Ahmad |
| Tugʻilishi | tax. 1369 |
| Vafoti | 1421-yil 13-yanvar (51-52 yoshda) |
| Turmush oʻrtogʻi |
|
| Farzandlari |
|
| Dini | Islom (Sunniylik) |
Al-Muayyad Shayx (arabcha: المؤيد سيف الدين أبو النصر شيخ المحمودي; tax. 1369 — 1421-yil 13-yanvar) Misrda 1412-yil 6-noyabrdan 1421-yil 13-yanvargacha hukmronlik qilgan Mamluk sultoni[1][2].
Faoliyati
[tahrir | manbasini tahrirlash]Al-Muayyad Shayxni oʻn ikki yoshida Sulton Barquq qul qilib sotib olgan. Sultonning xizmatiga kirgach, barcha martabalarni bosib oʻtgan. 1400-yilda Amir Temurning Suriyaga bosqini vaqtida Sulton an-Nosir Faraj tomonidan Tripoli noibi etib tayinlangan. Boshqa amirlar Halab talon-taroj qilinayotgan vaqtdayoq boshpana izlaganda, Shayx hujum qilishga jurʼat etib, qochishga ulgurmasdan tutilib, qamoqqa tashlangan. Oradan biroz vaqt oʻtgach, qamoqdan qochishga muvaffaq boʻlgan[3]. Amir Temur ketganidan keyin Damashqqa noib etib tayinlangan. 1404-yilda Yazbak bilan ittifoq tuzib, ikkalasi an-Nosir Farajning Suriyadagi hukmronligiga jiddiy tahdid solishdi. Oxir-oqibat, ittifoqchilar magʻlubiyatga uchradi. Bir yildan keyingi yangi isyon natijasida sulton taxtdan agʻdarilib, qochishga majbur boʻldi. Oʻrniga ukasi Izziddin Abdulaziz kelgan. Yazbak guruhi gʻalaba qozonib, al-Muayyad sultonlikning general-leytenanti boʻldi. An-Nosir Faraj hokimiyati qayta tiklangach, Damashq noibligiga qaytgan. Hatto, oʻzini sulton deb eʼlon qilgan Halab amiri Dajamak isyonini bostirishda Farajga yordam berib, sodiqligini namoyish qildi. Biroq, an-Nosir Faraj ehtiyotsizlik oqibatida al-Muayyadni hibsga oldi. Al-Muayyad qamoqdan qochib, yangi tayinlangan vorisi Navroʻzdan Damashqni qaytarib olgach, Navroʻzga Tripoli boshqaruvi berildi. 1409-yilda Damashqqa kelgan Nosir Farajga al-Muayyad oʻz sadoqatini izhor qildi[3].
1410-yilda boshqa amirlar bilan birgalikda Qohira nazoratini qoʻlga olib, an-Nosir Farajning oʻgʻlini sulton deb eʼlon qilishga harakat qildi. Sulton yaqinlashgach, al-Muayyad Suvayshga chekindi. An-Nosir Faraj al-Muayyadni yana bir bor afv etib, Halab noibligini topshirdi. 1412-yilda boshlangan yangi qoʻzgʻolon sultonni yana Damashqqa kelishga majbur qildi. Bu safar oʻz qoʻshinlari tashlab ketgan sulton magʻlub boʻlib, isyonchilarga taslim boʻlishga majbur boʻldi. 1412-yil 23-may kuni an-Nosir Faraj Damashq qalʼasida hibsga olinib, oʻldirildi. Keyinroq al-Muayyad Qohiraga qaytib kelib, Abbosiy xalifa Abulfazl Abbos al-Mustain Billohni xalq orasida obroʻsizlantirishga uringan. Yetti oydan soʻng, xalifani lavozimidan chetlatib, oʻzini sulton deb eʼlon qilgan[4].
Hukmronligi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Al-Muayyad Qohiraga kirib kelganda shahar tartibsizlik holatida edi. Jumladan, shaharda tarqalgan vabo aholini xonavayron qilgan, ocharchilik hukm surar va pul juda qadrsizlangan edi. Al-Muayyad ahvolni yaxshilash choralarini koʻrishi kerak edi. Pul qadri barqarorlashtirildi, badaviylar bosqinlari qaytarildi, qishloq xoʻjaligi qayta tiklandi va don narxi pasayishiga erishildi[5].
Damashq amiri Navroʻz al-Muayyadni sulton sifatida tan olishdan bosh tortib, xalifaning qashshoqligini bahona qilib urush eʼlon qildi. 1414-yil iyul oyida Navroʻz magʻlubiyatga uchrab, hibsga olindi va Damashq qamalidan soʻng qatl qilindi[4].
Tartib qayta tiklangandan soʻng, Al-Muayyad Onadoʻlida urush boshlashga tayyorlana boshladi. Dulqodirlik Mehmed Tarsusni yaqindagina Ramazoniylardan tortib olgan edi. 1415-yilda al-Muayyad Tarsusni Ramazon amiri Shihobiddin Ahmadga qaytardi. 1418-yilda turkman Qora qoʻyunli qabilasi Tarsus shahrini qayta egallab oldi. Al-Muayyad oʻgʻli Ibrohimni boy berilgan hududlarni qaytarish uchun yuborgach, u Qayseri, Konya va Karamanni egallashga muvaffaq boʻldi[6].
1413-yilda kiprliklar Damurga bostirib kirishga harakat qilishdi. Al-Muayyad bunga javoban orolga qoʻshin tushirishni tashkil qildi. Misr va Suriya sohillariga Catalon qaroqchilarining hujumlari davom etayotganiga qaramay, tashkil qilingan mazkur harakat qirol Yanusni tinchlik bitimi imzolashga majbur qildi[7].
Al-Muayyad Shayx 1421-yil 13-yanvarda vafot etgach, oʻrnini kichik oʻgʻli Al-Muzaffar Ahmad egalladi[8].
Oilasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Shayxning birinchi xotini Xavand Xadija boʻlib, unga taxtga oʻtirishidan oldin uylangan[9]. Boshqa bir xotini esa sulton Barquqning qizi Xavand Zaynab boʻlgan[10][9]. Bu xotini 1423-yil fevral/martda vafot etgach[10][11], otasi, Barquqning maqbarasida dafn etilgan[11]. Yana bir xotinining ismi Xavand Saodat boʻlgan[12]. Ushbu ayol Sirgitmishning qizi boʻlib, Shayxning vorisi sulton Al-Muzaffar Ahmadni dunyoga keltirgan[9]. Shayx vafotidan keyin Xavand Saodat sulton Sayfiddin Tatarga turmushga chiqqan. 1430-yilda vafot etgan[10]. Kanizaklaridan biri Qutlubay ismli cherkas qizi boʻlgan. Ushbu kanizak sultonning Sidi Ibrohim ismli oʻgʻlini dunyoga keltirgan. Shayxning vafotidan keyin amir Inal al-Jakamiyga turmushga chiqqan[13]. Ibrohim sulton an-Nosir Farajning qizi Satitaga uylangan[10]. Shayxning Xavand Osiyo ismli bitta qizi boʻlib, u 1486-yilda vafot etgan[14].
Arxitektura boʻyicha homiylik ishlari
[tahrir | manbasini tahrirlash].jpg)
Al-Muayyad oʻz davrida Mamluk meʼmorchiligining asosiy homiylaridan biri boʻlib, Qohira atrofida bir qator binolar qurdirgan yoki qayta tiklagan[15]. 1415—1420-yillarda katta masjid va maqbara majmuasi Sulton al-Muayyad masjidini qurdirgan. Masjid Bob Zuveila bilan yonma-yon joylashgan boʻlib, tepasida ikkita masjid minorasi qurilgan. Majmua atrofida qisman bugungi kunga qadar saqlanib qolgan katta hammom ham qurilgan[16]. Al-Muayyad vafotidan soʻng masjid ichidagi maqbarada dafn qilingan[17].
Shayxning bugungi kungacha qisman saqlanib qolgan qurilish loyihalaridan yana biri Darb al-Ahmardagi 1418—1420-yillarda qurilgan Al-Muayyad kasalxonasidir (mariston)[18]. Al-Muayyadning loyihalari orasida Roda orolidagi masjid, Gizadagi xonaqoh, Qohira shahrining shimoliy qismidagi Xalij (kanal) boʻylab joylashgan al-Xamas Vujuh nomli saroy hamda hozirgi Imbaba hududidagi Nil daryosi qirgʻogʻida joylashgan saroy kabilar bor. Biroq, ushbu inshootlarning birortasi ham hozirgacha saqlanib qolmagan[15]. Al-Muayyad, shuningdek, Nil daryosi yaqinida ilgari an-Nosir Muhammad qurdirgan, keyinchalik tashlab ketilgan ippodromni (mashq maydoni) qayta tiklagan[15].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑
Poole, Edward Stanley; Lane-Poole, Stanley; Margoliouth, David Samuel (1911) "Egypt/3 History" in Chisholm, Hugh Encyclopædia Britannica 09 (11chi nashri) Cambridge University Press 80–130; see page 102 para b "(7) Period of Burjī Mamelukes.....On the 23rd of May 1412....""
- ↑ Eduard von Zambaur. معجم الأنساب والأسرات الحاكمة في التاريخ الإسلامي للمستشرق زامباور (ar). IslamKotob, 1980 — 163-bet.
- ↑ 3,0 3,1 Michaud & Michaud 1820, s. 184.
- ↑ 4,0 4,1 Michaud & Michaud 1820, s. 185.
- ↑ Clot 2009, s. 177.
- ↑ Clot 2009, s. 179.
- ↑ Clot 2009, s. 183–184.
- ↑ Ibn Taghribirdi 1929, s. 167.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 Akkuş Yiğit, Fatma (2016-04-20). "Memlûk Sarayında Tek Eşlilik ve Çok Eşlilik Üzerine Bir İnceleme". Journal of International Social Research (The Journal of International Social Research) 9 (43): 560. doi:10.17719/jisr.20164317631. ISSN 1307-9581. https://www.sosyalarastirmalar.com/articles/a-study-on-monogamy-and-polygamy-in-mamluk-palace.pdf.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 D'hulster, Kristof; Steenbergen, Jo Van. "Family Matters: The Family-In-Law Impulse in Mamluk Marriage Policy". Annales Islamologiques 47: 61–82. https://research.birmingham.ac.uk/en/publications/family-matters-the-family-in-law-impulse-in-mamluk-marriage-polic. Qaraldi: 2021-11-30.Al-Muayyad Shayx]]
- ↑ 11,0 11,1 Karam, Amina „Women, Architecture and Representation in Mamluk Cairo“. AUC DAR Home (2019-yil 22-may). 2021-yil 18-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 18-dekabr.
- ↑ Taghrībirdī, A.M.Y.I.; Popper, W.. History of Egypt, 1382-1469 A.D.: 1412-1422 A.D. University of California Press, 1954 — 142-bet.
- ↑ Taghrībirdī, A.M.Y.I.; Popper, W.. History of Egypt, 1382-1469 A.D.: 1412-1422 A.D. AMS Press, 1976 — 143-bet. ISBN 978-0-404-58800-7.
- ↑ Ghersetti, A.. Al-Suyūṭī, a Polymath of the Mamlūk Period: Proceedings of the themed day of the First Conference of the School of Mamlūk Studies (Ca' Foscari University, Venice, June 23, 2014), Islamic History and Civilization. Brill, 2016 — 56-bet. ISBN 978-90-04-33452-6.
- ↑ 15,0 15,1 15,2 Behrens-Abouseif 2007, s. 239.
- ↑ Behrens-Abouseif 2007, ss. 239–241.
- ↑ Williams, Caroline. Islamic Monuments in Cairo: The Practical Guide, 7th (en), Cairo: The American University in Cairo Press, 2018 — 192-bet. ISBN 9789774168550.
- ↑ Behrens-Abouseif 2007, ss. 244–245.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Behrens-Abouseif, Doris. Cairo of the Mamluks: A History of Architecture and its Culture (en). The American University in Cairo Press, 2007. ISBN 9789774160776.
- Clot, André. L'Égypte des Mamelouks 1250-1517. L'empire des esclaves, capítol "Misère, peste et disette" (fr). Perrin, 2009. ISBN 9782262030452.
- Michaud, Louis Gabriel; Michaud, Joseph Fr.. Biographie universelle, ancienne et moderne, Volume 26 (fr). University of California, 1820.
- Ibn Taghribirdi. Al-Nujūm al-Zāhirah fī Mulūk Miṣr wa-al-Qāhirah (ar). Egyptian Dar al-Kutub Press in Cairo, 1929.