Xitoy — Gruziya munosabatlari
 | |
 Xitoy |
 Georgia |
Xitoy — Gruziya munosabatlari Gruziya va Xitoy Xalq Respublikasi oʻrtasidagi tashqi aloqalardir. Ikki davlat oʻrtasida diplomatik munosabatlar 1992-yil 9-iyun kuni oʻrnatilgan. Oʻshandan beri ikki tomonlama aloqalar bosqichma-bosqich rivojlanib bormoqda va asosan iqtisodiy hamkorlikka qaratilgan. Xitoyning Tbilisida elchixonasi, Gruziyaning Pekinda elchixonasi bor. 2017-yilga kelib, Xitoy Gruziya vinosining toʻrtinchi yirik savdo sherigi va ikkinchi yirik eksport bozoriga aylandi[1]. Xitoy Gruziyaning „Yagona Xitoy“ siyosatiga sodiqligini qadrlaydi va Abxaziya, Janubiy Osetiyani tan olishdan bosh tortib, Gruziyaning hududiy yaxlitligini qo‘llab-quvvatladi.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Yuan Shi, Xitoyning Yuan sulolasining rasmiy tarixida Gruziyaning 1252-yildagi taqdiri qayd etilgan. Oʻsha yili Xitoyga kirib borayotgan moʻgʻul xoqoni Möngke Berkaxonga moʻgʻul hukmronligiga kirgan Gruziya qirolligini berdi. Chu'ü-erh-chih, Yuan Shida Gruziya uchun ishlatiladigan xitoycha nom, etimologik jihatdan „Gruziya“ bilan bir xil[2].
Siyosiy aloqalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Xitoy-Gruziya munosabatlari 1992-yil 9-iyunda ya‘ni Sovet Ittifoqi parchalanganidan keyin Gruziya Respublikasi mustaqillikka erishgandan so‘ng rasman oʻrnatilgan[3]. Gruziyaning oʻsha paytdagi davlat rahbari Eduard Shevardnadze 1993-yil iyun oyida Xitoyga davlat tashrifi bilan keldi[4] va asosan iqtisodiy va savdo hamkorlik boʻyicha bir qancha shartnomalarni imzoladi. Gruziyaning oʻsha paytdagi prezidenti Mixail Saakashvili 2006-yil aprel oyida Xitoyda rasmiy tashrif bilan boʻlgan edi[5].
Ikki davlat Birlashgan Millatlar Tashkiloti va boshqa xalqaro tashkilotlarda aloqa hamda muvofiqlashtirishni davom ettirmoqda. Gruziya oʻzining „yagona Xitoy siyosati“ni[6] saqlab keladi va Tayvanni tan olmaydi. Oʻz navbatida, Shanxay Hamkorlik Tashkilotiga (ShHT) aʼzo boʻlgan Xitoy 2008-yil avgustida Rossiya-Gruziyaning ayirmachi Abxaziya va Janubiy Osetiya mustaqilligini tan olmaydi. Xitoy Rossiya Tashqi ishlar vazirligining murojaatiga qaramay ShHTga aʼzo boʻlgan hamkori Rossiyaning talabiga amal qilishdan bosh tortgan. Buning oʻrniga ShHT Dushanbe deklaratsiyasini eʼlon qilib, barcha tomonlarni „mavjud muammolarni“ diplomatiya yoʻli bilan hal qilishga chaqirgan[3]. Xuddi shunday, Xitoy Tashqi ishlar vazirligi vakili jurnalistning Rossiyaning bahsli hududlarni tan olishi haqidagi Xitoy pozitsiyasiga oid savoliga javob berar ekan, agentlikning „Janubiy Osetiya va Abxaziyadagi soʻnggi oʻzgarishlar“ tufayli xavotirini bildirdi.
Iqtisodiy aloqalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ikki tomonlama iqtisodiy aloqalar 1992-yildan boshlab asta-sekin kengayib bordi va 2010-yilda Gruziya iqtisodiyoti 2008-yilgi urushdan keyingi oʻsishning guvohi boʻldi. Xitoy Gruziyani 2013-yilda infratuzilma aloqalarini yaxshilash orqali „Xitoy va Yevropa o‘rtasidagi masofani qisqartirish“ uchun boshlagan „ Bir kamar, bir yo‘l“ tashabbusining bir qismi sifatida ko‘radi[7][8]. 2014-yilga kelib Xitoy Gruziyaga 217,94 million dollar to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy sarmoya kiritib, Gruziyani Ozarbayjon, Niderlandiya va AQShdan keyin to‘rtinchi o‘ringa qo‘ydi[3] Bir qator Xitoy kompaniyalari Gruziyada yirik operatsiyalarni boshladi. Asosan mehmonxonalar va savdo markazlarini qurish va boshqarishga qaratilgan Xitoyning Hualing Group kompaniyasi 2017-yil holatiga koʻra Gruziyaning yagona yirik xorijiy investori boʻlgan. Kompaniyaning Gruziyadagi ayrim loyihalari qatoriga Gruziyaning ikkinchi yirik shahri Kutaisidagi Erkin sanoat zonasi hamda poytaxt Tbilisi shahri chekkasida joylashgan yirik turar-joy va savdo majmuasi kiradi. 2017-yil yanvar oyida CEFC China Energy Gruziyaning Qora dengiz sohilidagi Poti erkin sanoat zonasining 75% aksiyalarini sotib oldi. Gruziyaning Xitoyga asosiy eksport mahsuloti vino boʻlib, 2016-yilda 5 299 820 shishani tashkil etgan, bu oʻtgan yilgi eksport miqdoridan deyarli ikki baravar koʻp. 2017-yil 13-may kuni Gruziya va Xitoy Erkin savdo bitimini imzoladilar[9].
Diplomatiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „China-Georgia Friendship Celebrates the 25th Anniversary of Diplomatic Relations“. Georgia Today (2017-yil 13-iyun). 2017-yil 27-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 28-noyabr.
- ↑ Thomas T. Allsen, Culture and Conquest in Mongol Eurasia (Cambridge University Press, 2001), p. 54.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Larsen, Joseph (October 2017). Georgia-China Relations: the Geopolitics of the Belt And Road. Tbilisi: Georgian Institute of Politics. http://gip.ge/wp-content/uploads/2017/10/Chineti%20Saqartvelo%20Eng_Ydit.pdf.
- ↑ Mackerras, Colin. The New Cambridge Handbook of Contemporary China. Cambridge University Press, 2001 — 48-bet. ISBN 0521786746.
- ↑ „Bilateral Relations between Georgia and the People's Republic of China“. Ministry of Foreign Affairs of Georgia. 2017-yil 1-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 28-noyabr.
- ↑ „China and Georgia“. Ministry of Foreign Affairs of the People's Republic of China. Qaraldi: 2017-yil 28-noyabr.
- ↑ Larsen, Joseph. „Commentary: Georgia-China relations are about more than economics“. Civil Georgia (2017-yil 12-oktyabr). Qaraldi: 2017-yil 28-noyabr.[sayt ishlamaydi]
- ↑ „Georgian PM: "Today Georgia-China relations are stronger than ever"“. Agenda.ge (2017-yil 9-iyun). 2018-yil 18-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 28-noyabr.
- ↑ „Georgia, China sign historic Free Trade Agreement“. Agenda.ge (2017-yil 28-noyabr). 2017-yil 17-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 14-may.