Kontent qismiga oʻtish

Trygve Lie

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Trygve Halvdan Lie
Trygve Halvdan Lie
 1-BMT Bosh kotibi
Mansab davri
1946-yil 2-fevraldan – 1952-yil 10-noyabrgacha
Oʻtmishdoshi Gladwyn Jebb (v.b.)
Vorisi Dag Hammarskjöld
Shaxsiy maʼlumotlari
Tavalludi 16-iyul 1896-yil
Oslo
Vafoti 30-dekabr 1968-yil(1968-12-30)
(72 yoshda)
Buskerud
Mukofotlari Muqaddas Olaf ordeni katta xochi kavaleriDanebrog ordeni kavaleri

Trygve Halvdan Lie (talaffuzi: Tryugve Xalfdan Li; 16.7.1896, Oslo, Norvegiya – 30.12.1968, Buskerud, Norvegiya) – siyosat arbobi, 1946—1952-yillarda – BMTning Bosh kotibi[1][2].

Biografiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Li 1896-yil 16-iyulda Kristianiyada (hozirgi Oslo) tugʻilgan[3]. Uning otasi, duradgor Martin Li 1902-yilda oilani tark etib, Qoʻshma Shtatlarga ketgan. Trygve onasi va oʻsha paytda olti yoshda boʻlgan singlisi bilan yomon sharoitda oʻsgan. Uning onasi Oslodagi pansionat va kafeda ishlagan[4].

1911-yilda Leyboristlar partiyasiga qoʻshildi. 1919-yilda Oslo universitetida huquqshunoslik diplomini olgan va partiyaning milliy kotibi etib tayinlangan. 1919-yildan 1921-yilgacha Det 20de Aarhundre („XX asr“) jurnalining bosh muharriri boʻlgan. 1922—1935-yillarda Ishchilar milliy kasaba uyushmasi (1957-yildan Norvegiya kasaba uyushmalari konfederatsiyasi nomini olgan) yuridik maslahatchisi boʻlgan. Nizolarni barvaqt hal etish, sinov ishlarini sudga olib chiqish borasida shuhrat qozondi[5]. 1931—1935-yillarda Norvegiya mehnatkashlari sport konfederatsiyasiga raislik qilgan[6].

Mahalliy siyosatda 1922-yildan 1931-yilgacha Aker munitsipalitetining ijroiya qoʻmitasi aʼzosi boʻlib ishlagan. 1937-yilda Akershusdan Norvegiya parlamentiga saylangan. 1935-yilda Yoxan Nygaardsvold tomonidan leyboristlar partiyasi hukumati tuzilganida Lie adliya vaziri etib tayinlangan. Keyinchalik Lie savdo vaziri (1939-yil iyuldan oktyabrgacha) va taʼminot vaziri (1939-yil oktyabrdan 1941-yilgacha) lavozimida ishladi.

Yoshligidan sotsialist boʻlgan Lie Leyboristlar partiyasining Moskvaga tashrifi chogʻida Vladimir Lenin bilan uchrashib, Sovet Ittifoqidan surgun qilingandan keyin Leon Trotskiyni Norvegiyaga joylashishga ruxsat bergan[7]. Iosif Stalinning bosimi tufayli u Trotskiyni mamlakatni tark etishga majbur qildi[8].

1940-yilda fashistlar Germaniyasi Norvegiyaga bostirib kirganida, Lie barcha Norvegiya kemalariga Ittifoq portlariga suzib borishni buyurdi. 1941-yilda Li quvgʻindagi Norvegiya hukumatining tashqi ishlar vaziri etib tayinlandi va bu lavozimda 1946-yilgacha qoldi[9].

1945-yilda San-Fransiskoda boʻlib oʻtgan Birlashgan Millatlar Tashkilotining konferensiyasida Norvegiya delegatsiyasini boshqargan va Birlashgan Millatlar Tashkiloti Xavfsizlik Kengashi nizomlarini ishlab chiqishda yetakchi boʻlgan. 1946-yilda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasida Norvegiya delegatsiyasiga rahbarlik qilgan. Lie avval Bosh Assambleya prezidenti saylovida qatnashdi, ammo belgiyalik Pol-Anri Spaakga yutqazdi[10]. BMT shtab-kvartirasi Shimoliy Amerikada joylashganligi sababli 1946-yil yanvar oyida Sovet Ittifoqi kanadalik nomzod Lester B. Pearsonga qarshi chiqdi. Qoʻshma Shtatlar Sovetlar nomzodiga, Sovetlar esa Vashingtondagi Yugoslaviya elchisi Stanoye Simich nomzodiga qarshi chiqdi. Amerika Qoʻshma Shtatlari oxir-oqibat Lieni nomzod sifatida koʻrsatdilar, bunda ikkala kuch ham kelishib oldi[11]. Xavfsizlik Kengashida bir ovozdan, Bosh Assambleyada esa 46-3 ovoz bilan Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bosh kotibi etib saylandi[12]. Yangi lavozimni egallagan birinchi shaxs sifatida u xalqaro diplomatiyadagi rolini shakllantirishga kirishdi[13].

Li Koreya urushi davrida BMT Bosh kotibi boʻlgan. 1950-yil 25-iyun kuni Shimoliy Koreya kuchlarining hujumidan soʻng zudlik bilan BMT Nizomining 99-moddasiga asoslanib, oʻsha kuni Xavfsizlik kengashini chaqirdi[14]. Uning taʼkidlashicha, „Koreya BMTning qoʻriqchisi boʻlganligi sababli, bosqinchilik BMTning oʻziga qarshi hujumdir va Xavfsizlik Kengashi tinchlikni tiklash uchun zarur choralarni koʻrishi kerak“[14]. Kengashda bu haqdagi qaror 9-0 ovoz bilan qabul qilindi[14]. Taʼkidlanishicha, bu Sovet Ittifoqining gʻazablantirgan[15]. Urush paytida Li harbiy kuchlarni boshqarish uchun xalqaro qoʻmita boʻlishini xohlardi, ammo bunga AQSh qarshilik koʻrsatdi va murosaga erishildi. BMTning yagona qoʻmondonligi yaratildi[14]. Xitoy Xalq Respublikasini oʻt ochishni toʻxtatish boʻyicha muzokaralarga bir necha bor urinishlariga qaramay, Koreya urushini tezroq tugatishga erisha olmagani uchun baʼzilar tomonidan tanqid qilingan[14].

Keyinchalik Lie Sovet Ittifoqining BMT yigʻilishlarini boykot qilishiga barham berishga harakat qildi[16][17], garchi uning ishtiroki Sovet Ittifoqining BMTga qaytishi bilan deyarli aloqasi boʻlmagan. Fransisko Franko hukumatiga qarshilik koʻrsatgani uchun Ispaniyaning Birlashgan Millatlar Tashkilotiga kirishiga qarshi edi[18]. Shuningdek, Millatchi hukumat Tayvanga surgun qilingandan soʻng, Xitoy Xalq Respublikasini Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan tan olinishiga intilib, Xalq Respublikasi aʼzolik majburiyatlarini toʻliq bajara oladigan yagona hukumat ekanligini taʼkidladi[19][20]. Lie 1952-yil 10-noyabrda isteʼfoga chiqdi[21].

Lie BMTdan isteʼfoga chiqqanidan keyin Norvegiya siyosatida faol boʻlib qoldi. Oslo va Akershus okrugi gubernatori, energetika kengashi raisi, sanoat vaziri, savdo va kemasozlik vaziri boʻlgan. U BMTdagi faoliyati haqida bir qator kitoblar yozgan[22][23].

Li 1968-yil 30-dekabrda Norvegiyaning Geilo shahrida yurak xurujidan vafot etdi. U 72 yoshda edi[24].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Biografiya na sayte OON
  2. ↑ Trotskiy v Norvegii
  3. ↑ Husen, Van. The Encyclopedia of the Korean War: A Political, Social, and Military History. ABC-CLIO, 2010 — 504-506-bet. ISBN 978-1851098491. 
  4. ↑ „Immigrant to What?“. Time. 25 November 1946. 1–2-bet. 15 January 2005da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 17 December 2008.
  5. ↑ Husen, Van. The Encyclopedia of the Korean War: A Political, Social, and Military History. ABC-CLIO, 2010 — 504-506-bet. ISBN 978-1851098491. 
  6. ↑ Trygve Halvdan Lie (LoveToKnow, Corp)
  7. ↑ „Immigrant to What?“. Time. 25 November 1946. 1–2-bet. 15 January 2005da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 17 December 2008.
  8. ↑ Deutscher, Isaac. The Prophet Outcast: Trotsky, 1929-1940, reprint, Verso, 2003 — 274–282-bet. ISBN 978-1859844519. Qaraldi: 2020-yil 27-iyun. 
  9. ↑ Sze, Szeming. Working for the United Nations: 1948-1968, Digital, University of Pittsburgh, December 1986 — 2-bet. Qaraldi: 2014-yil 7-noyabr. 
  10. ↑ „70th anniversary of first meeting of General Assembly“. United Nations. Qaraldi: 2022-yil 15-may.
  11. ↑ Hamilton, Thomas J. (1950). "The U. N. and Trygve Lie". Foreign Affairs 29 (1): 69. doi:10.2307/20030815. ISSN 0015-7120. https://www.jstor.org/stable/20030815. 
  12. ↑ Husen, Van. The Encyclopedia of the Korean War: A Political, Social, and Military History. ABC-CLIO, 2010 — 504-506-bet. ISBN 978-1851098491. 
  13. ↑ Ravndal, Ellen (2017). "'"A Force for Peace": Expanding the Role of the UN Secretary-General Under Trygve Lie, 1946−1953'". Global Governance 23 (3): 443–459. doi:10.1163/19426720-02303007. https://ora.ox.ac.uk/objects/uuid:4524630e-0f72-4169-b3e3-c53d250a3424. 
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 Husen, Van. The Encyclopedia of the Korean War: A Political, Social, and Military History. ABC-CLIO, 2010 — 504-506-bet. ISBN 978-1851098491. 
  15. ↑ „Milestones“. Time. 10 January 1969. 2-bet. 12 February 2009da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 17 December 2008.
  16. ↑ United Nations General Assembly Resolution 492, 1 November 1950
  17. ↑ Husen, Van. The Encyclopedia of the Korean War: A Political, Social, and Military History. ABC-CLIO, 2010 — 504-506-bet. ISBN 978-1851098491. 
  18. ↑ Barros, James. Trygve Lie and the Cold War: The UN Secretary-General Pursues Peace, 1946-1953. Northern Illinois Univ Press, 1989 — 80–85-bet. ISBN 978-0875801483. Qaraldi: 2020-yil 27-iyun. 
  19. ↑ „Milestones“. Time. 10 January 1969. 2-bet. 12 February 2009da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 17 December 2008.
  20. ↑ „The U. N. and Trygve Lie“. Foreign Affairs (inglizcha). 1 October 1950. Qaraldi: 8 January 2020.
  21. ↑ „Trygve Halvdan Lie“. United Nations Secretary-General. Qaraldi: 2020-yil 27-iyun.
  22. ↑ „End of an Institution“. Time. 30 August 1963. 22 December 2008da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 17 December 2008.
  23. ↑ Sze, Szeming. Working for the United Nations: 1948-1968, Digital, University of Pittsburgh, December 1986 — 2-bet. Qaraldi: 2014-yil 7-noyabr. 
  24. ↑ „Trygve Lie, Secretary General of U.N. From '46 to '53, Dies; Trygve Lie, First Secretary General of the U.N., Dies at 72“. The New York Times (1968-yil 31-dekabr). Qaraldi: 2020-yil 27-iyun. 


"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Trygve_Lie&oldid=5131547" dan olindi