Toshkentdagi qurolli qoʻzgʻolon (1917-yil okyabr)
| Toshkentdagi oktyabr qurolli qoʻzgʻoloni | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Oktyabr inqilobi | |||||||||
 tax. 1916-yilgiToshkent va uning atrofi xaritasi, | |||||||||
| |||||||||
| Raqiblar | |||||||||
 Turkiston qoʻmitasi Muvaqqat hukumat
|
 Toshkent harbiy inqilobiy qoʻmitasi
| ||||||||
| Qoʻmondonlar | |||||||||
| Pavyek Korovichenko
|
nomaʼlum | ||||||||
| Kuchlar | |||||||||
| Jami: taxminan 3 ming kishi 17- va 6-Orenburg kazak polklari. 200 tacha 1-Semirechenskiy kazak polki. Mustahkamlangan polk artilleriyasi va 2 ta zirhli mashina. |
Jami: taxminan 3500 kishi haqida. 2500 ga yaqin temir yoʻl zavodi ishchilari. 1-piyodalar Sibir zaxira polki. Ikkita batareyalar va boshqalar. | ||||||||
1917-yil oktyabrda Toshkentdagi qurolli qoʻzgʻolon — 1917-yil oktabr-noyabr oylarida inqilobiy kuchlar va Rossiya Muvaqqat hukumati tarafdorlari oʻrtasida Toshkent hududida boʻlgan toʻqnashuv[1].
Voqealar xronologiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Toshkent — hozirgi Oʻzbekiston — 1865-yilda Rossiya imperiyasi tomonidan Oʻrta Osiyo boʻylab Rossiya ekspansiyasi davrida bosib olingan. 1917-yil sentyabrda general L. G. Kornilov qoʻzgʻoloni bostirilishidan kelib chiqqan eyforiya toʻlqinida Toshkent Soveti hokimiyatni Sovetlar qoʻliga oʻtkazish zarurligi toʻgʻrisida qaror qabul qildi, 1917-yil 12-sentyabrda Toshkentda miting oʻtkazish toʻgʻrisida qaror qabul qilindi. Biroq oʻsha davrda Turkiston oʻlkasi va Toshkent shahrida barcha hokimiyatga ega boʻlgan Nalivkin boshchiligidagi Muvaqqat hukumatning Turkiston qoʻmitasi bu mitingga keskin qarshi boʻlib, shaharda uch kun davomida mitinglar, yurishlar va yigʻinlar oʻtkazishni taqiqlab qoʻydi. „Toshkentdagi sentyabr voqealari“ deb atalgan ushbu va undan keyingi voqealar natijasida 1917-yil 19-sentyabrda Toshkentga general P. A. Korovichenko qoʻmondonligida qoʻshinlar yuborildi. Korovichenko Muvaqqat hukumatning Turkiston oʻlkasi boshqaruvi bosh komissari, Turkiston harbiy okrugi qoʻshinlari qoʻmondoni etib tayinlandi, V. P. Nalivkin esa Turkiston viloyati boshligʻi lavozimidan isteʼfoga chiqdi.
Qo’zg’olon arafasida Toshkentdagi vaziyat
[tahrir | manbasini tahrirlash]Toshkentda qoʻsh hokimiyat oʻrnatildi. Birinchisi, rasmiy hokimiyat Muvaqqat hukumatning Turkiston qoʻmitasi va hukumat qoʻshinlari tomonidan qoʻllab-quvvatlangan general Korovichenko qo'lida qoldi. Ikkinchisi, saylangan Ijroiya qo'mitasi va Inqilobiy qo'mitasi bilan Toshkent Soveti haqiqiy mahalliy hokimiyatning shahar mehnatkashlari va Toshkent garnizonining ko'p sonli askarlari qo'llab-quvvatlagan.
Asosan bolsheviklar va sotsialistik inqilobchilar vakillaridan iborat Inqilobiy qoʻmita shahar va viloyatda butun hokimiyatni qurolli ravishda egallab olishga qizgʻin hozirlik koʻrar edi.
O'z navbatida, general Korovichenko unga sodiq kursantlar va kazaklar qo'shinlariga tayanib, uning nuqtai nazari bo'yicha ishonchsiz bo'lgan harbiy qismlarni qurolsizlantirishga urinishgan. Shunday qilib, 18-oktyabrdan 19-oktyabrga o‘tar kechasi qal’a rotasi qurolsizlantirilib, askarlari hibsga olingan[2].
Korovichenko urush vaziridan eng inqilobiy 1- va 2-o'qotar polklarni demobilizatsiya qilish to'g'risida buyruq olgan.
1917-yil 25-oktabrda Toshkentda bolsheviklar va Toshkent Soveti ijroiya qoʻmitasi aʼzolarining yigʻilishi boʻlib oʻtgan. Yig'ilishda Toshkentda qurolli qoʻzgʻolonni tashkil etish va rejalashtirish masalasi muhokama qilingan. Qoʻzgʻolonga rahbarlik qilish uchun V. S. Lyapin (rais), A. Y. Pershin, Y. A. Yermolov va boshqalardan iborat Toshkent inqilobiy qoʻmitasi tuzilgan.
Qurolli qarama-qarshilikning boshlanishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]27-oktyabrdan 28-oktyabrga o'tar kechasi Korovichenkoning buyrug'i bilan kursantlar va kazaklar zirhli mashinalar ko'magida "Ozodlik uyi"[3] ni o'rab oldilar. U yerda o'sha paytda Ishchilar va askarlar deputatlari kengashi va polki, rota va qo'mondonlik qo'mitalari hamda Viloyat kengashi binosining qo'shma yig'ilish nihoyasiga yetayotgan edi. “Ozodlik uyi”da 5 nafar ijroiya qo‘mitasi a’zosi, Viloyat Kengashi raisi doktor Uspenskiy, Viloyat Kengashi a’zosi Kazakov hibsga olingan. Hibsga olinganlarning barchasi Ijroiya qo'mitasi a'zolari saqlanadigan qamoqxonaga joylashtirilgan[4].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Pierce, Richard A. (1975) "Toward Soviet Power in Tashkent, February-October 1917" Canadian Slavonic Papers / Revue Canadienne des Slavistes 17 (2/3): 261–270 doi:10.1080/00085006.1975.11091408 ISSN 0008-5006 https://www.jstor.org/stable/40866869. Qaraldi: 25.07.2023.
- ↑ Из 2-го полка было уволено 1500 человек, а в 1-м осталось 450 солдат. Но большая часть уволенных, тем не менее, задержалась в Ташкенте.
- ↑ Здание Общественного собрания — с 1910 года по 1917 год Общественное собрание, с 1917 года получило название «Дом свободы», так как в нём проходили многочисленные собрания и митинги политических партий и революционной общественности города.
- ↑ Попытавшийся протестовать солдат 2-го полка Конов был убит на месте.
 |