Talas (viloyat)

Talas viloyati
Талас областы

Markazi	Talas
Maydoni	11 400 km²
Aholisi - Barchasi - Zichligi	231 800 (2011) 20,33/km²
Gubernator	Koysun Kurmanaliyeva (2010-yildan)
ISO 3166-2	KG-T
Soat mintaqai	UTC +6
Avtomobil kodi	T

Talas viloyati — Qirgʻiziston Respublikasining shim.gʻarbiy qismidagi viloyat, Talas vodiysida joylashgan. Shim., shim.gʻarbdan Qozogʻiston, jan.gʻarbdan Oʻzbekiston va Jalolobod viloyati, sharqsan Norin va Chu viloyatlari bilan chegaradosh. Talas viloyati 1944—55 yillarda mavjud boʻlgan, 1955—80 yillarda tuman, 1980-yilda qaytadan tashkil qilingan. Umumiy maydoni 11,5 ming km². Aholisi 199,9 ming kishi (1999). Markazi — Talas shahri.

Talas viloyatining yer yuzasi togʻli va shu tufayli murakkab relyef shakllariga ega. Gʻarbdan sharqqa 230 km ga choʻzilgan, eng keng joyi 80 km. Vodiyni qurshab turgan Qirgʻiziston va Talas Olatovlari sharqsa bir-biriga yaqinlashib, togʻ tugunini hosil qiladi. Bal. 650 m dan 4500 m gacha. Vodiy tomondagi togʻ yon bagʻirlari daryolar bilan parchalangan.

Talas viloyati turli xil qazilma boyliklariga ega. Konlardan Jeroy oltin koni, Achchiqtosh oltingugurt kolchedan koni katta ahamiyatga ega. Ular geologik jihatdan yaxshi oʻrganilgan. Sanoat zaxirasi boʻyicha bu konlardan oltin ajratib olish va sulfat kislotasini ishlab chiqarish. imkoniyati bor. Kumir, qurilish materiallari mavjud. Iqlimi kontinental. Yogʻingarchilik oz. Tekisliklarda yozi issiq, qurgʻoqchil, qishi sovuq. Iyulning oʻrtacha temperaturasi 20—22°, yanvarniki —6°, —7°. Yillik yogʻin gʻarbda 200 mm, sharqda 400 mm gacha, vegetatsiya davri 130—160 kun.

Viloyat daryolari, asosan, Talas daryosi sistemasiga kiradi. Talas viloyatidagi Qarqara daryosi Axsi daryosiga quyiladi. Talas daryosi kattaligi boʻyicha Qirgʻizistonda 3oʻrinda turadi. Viloyatda tabiiy koʻllar yoʻq. Talas Olatovida muzliklar uchraydi. Tuprogʻi, asosan, boʻz tuproq. Togʻ yon bagʻirlarida (1600– 2500 m)koʻpincha karbonatli qoʻngʻir tuproq va togʻ qora tuprogʻi uchraydi. Oʻsimliklardan chala choʻlda shuvoqefemerli va shuvoqbetaga oʻsimliklar oʻsadi. Balandtogʻ oʻtloqli mintaqada (2500 m dan yuqorida) archa, qaragʻay, pixta oʻrmonlari bor. Glyatsialnival mintaqada (3400–3600 m dan yuqorida) qoyatosh va shagʻallar orasida alp oʻsimliklari oʻsadi. Talas daryosi boʻylarida (Kumushtogʻdan Qoraqoʻlgacha) terak, tol va boshqa keng bargli daraxtlar bor. Togʻ yon bagʻirlaridan yaylov sifatida foydalaniladi.

Yovvoyi hayvonlardan ayiq, silovsin, arxar, togʻ takasi, kiyik, qobon, boʻri, sugʻur, har xil kemiruvchilar, qushlar, daryolarda baliq koʻp. Talas viloyatida Talas davlat kompleks va zoologiya koʻriqxonalari bor.

Talas viloyati Qirgʻiziston Respublikasida qishloq xoʻjaligi. mahsulotlari ayrim turlarini yetishtirishda muhim ahamiyatga ega. Oziq-ovqat, yengil sanoat, qurilish materiallari korxonalari bor. Shulardan eng yiriklari: Talas shahridagi sut, pishloq zavodlari, Qorabura tumanidagi yogʻ zavodi. Shuningdek, non, pivo zavodlari, goʻsht ktlari, tikuvchilik, poyabzal fabrikalari faoliyat koʻrsatadi. Qurilish korxonalaridan gʻisht zavodi, uysozlik kombinati, temirbeton buyumlari korxonasi, shagʻal saralash zavodlari mavjud. Qayindi konidan granit qazib olinadi.

Talas viloyatining asosiy tarmogʻi— chorvachilik. Qoʻy, echki, qoramol, choʻchqa boqiladi. Parrandachilik, yilqichilik rivojlangan. Ot zotlarini yaxshilovchi Talas yilqichilik zavodi mavjud. Dehqonchilikda gʻalla, tamaki, ozuqa, ildiz mevali oʻsimliklar ekiladi. Viloyatning quyi dehqonchilik rnlarida tokchilik, togʻ etaklarida mevachilik rivojlangan.

Viloyatdagi transportning asosiy turi avtomobil transporta. Yirik shaharlarni tutashtiruvchi magistral avtomobil yoʻllari bor.

Talas shahri havo yoʻli orqali Bishkek, Jalolobod, Toʻktagʻul, Yangibozor (Chatqol tumani) bilan bogʻlangan.

Talas viloyatida 3 xalq teatri, adabiyetnografik muzey, rassomchilikhunarmandchilik muzeyi, 4 madaniyat va istirohat bogʻi, Manas gumbazi bor. Manas eposining 1000 yillik yubileyi munosabati bilan noyob Manas majmuasi qurilgan.