Siydik nayi
| lotincha: ureter | |
 | |
| Kataloglar | |
|---|---|
| |
| Siydik nayi |
Siydik nayi (sinonimi: uretra kanali, lotincha: ureter) – qovuqni tashqi muhit bilan bogʻlaydigan odamlar va umurtqali hayvonlarning siydik chiqarish (genitouriya) tizimi juftlanmagan yoʻlli organi. U ikkala jinsdagi odamlarda siyish uchun xizmat – qovuqdan asosan suvda eriydigan mineraltuzlarni siydik bilan chiqarb tashlash, erkaklarda esa siydik nayi (siydik chiqarish jarayonidan tashqari) eyakulyatsiya – urugʻlik suyuqlikni (sperma)ni tashqi muhitga chiqarib tashlash uchun ham xizmat qiladi.
Erkaklarda siydik nayining maʼlum qismi erkak jinsiy olatni ichidan oʻtadi va kanalning tashqi teshigi jinsiy olat boshining yuqori qismida osongina topiladi, ayollarda esa siydik chiqarish yoʻli chanoq boʻshligʻida pubis orqasida qin oldida yashiringan, tashqi teshik esa jinsiy olatni shilliq qavatining burmalarida jinsiy lablar yonlarida, qinning vestibulyar klitori orqasida va qinga kirish teshigi oldida joylashgan.
Erkaklar va ayollar siydik nayi oʻrtasidagi farqlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Dastlab ajratilmagan odam embrionida jinsiy differensiallanish jarayonida hosil boʻlgan erkak siydik yoʻli ayolnikiga oʻxshash oldingi tuzilmalardan hosil boʻlgan va naychali tuzilishi va siydik chiqarish funktsiyasi boʻyicha ayolnikiga gomologik boʻlib, shakllangan holatida embriondan farq qiladi ayolning siydikchiqarish oʻlchami uzunroq va kichikroq diametrliboʻladi.
Erkak siydik yoʻlining ushbu ikki funktsiyasi oʻrtasidagi bogʻliqlik toʻgʻridan-toʻgʻri siydik yoʻlini oʻrab turgan jinsiy olatni tuzilmalarini qon bilan taʼminlash darajasiga bogʻliq – ikkita kavernoz tana va jinsiy oʻlatni boshidan oʻtadigan soʻruvchi tanadan tashkil topgan: erektsiya qon oqimi va bu tuzilmalarni eyakulyatsiya bilan toʻldirish mumkin, va ularning toʻldirilmagan va boʻshashgan holatida jinsiy olatni – siydik chiqarish.
Ayol tanasida siydik yoʻli toʻgʻridan-toʻgʻri reproduktiv funktsiyalarga ega emas garchi ayolning reproduktiv holatini koʻrsatadigan moddalar siydik bilan chiqariladi va bu siydik homiladorlik testini oʻtkazishga yordam beradi. Ayol siydik yoʻli jinsiy olat soʻruvchi tanaga oʻxshash tuzilmalar bilan oʻralgan, uning erektsiya uchun mas’ul boʻlgan kavernoz tanalari esa odatda sezilmaydi, lekin juda sezgir organ – klitorning kavernoz organlariga toʻgʻri keladi. . Ayol siydik yoʻlining yoʻnalishi kichik chanoq suyagining qalin toʻqimalarida yashirilgan va shunga mos ravishda erkaklardek harakatchanligga ega emas. Klitor siydi chiqarish organi emas va tashqi teshiklari yoʻq. Ayol uretrasining tashqi teshigi klitoris va qin teshigi orasidagi qin vestibyuliga ochiladi. Qinning butun vestibyuli singari, ayollarda siydik yoʻllarining tashqi teshigi ikki juft teri, yogʻ toʻqimasi va shilliq qavat bilan qoplangan, ula jinsiy lablar deb ataladi. Ayol siydik yoʻli erkaklar siydik yoʻliga qaraganda kengroq, kengligi boʻyicha koʻproq choʻziluvchanlikka ega va tez-tez infektsiyalanishi mumkin.
Erkaklar siydik nayi
[tahrir | manbasini tahrirlash].png)
Erkaklarda siydik chiqarish nayi (lotincha: urethra masculina) erkak jinsiy olatni ichida joylashgan. Agar kanal devori boʻlinib ketgan boʻlsa epispadias aks holda gipospadias mavjud.
2) sunnat terisi
3) Jinsiy olat boshchasi
4) Siydik yoʻli teshigi
Kanalning uzunligi kattalarda 18-23 smni tashkil qiladi (jinsiy olatni erektsiya vaqttida – uchdan bir qismga koʻproq, bolalikd vaqtida esa – uchdan bir qism kamroq). Ichki teshikdan sperma boʻshligʻiga (boshqa tasnifga koʻra, korpus kavernozumning boshiga qadar) orqa siydik nayini, distal qismi esa oldingi siydik nayini hosil qiladi. Erkaklardagi siydik yoʻllari shartli ravishda uch qismga boʻlinadi: prostata (prostatik), membranali va soʻruvchi (kavernoz, soʻrgʻichli).
Prostata bezining patologik oʻsishi (uning qarilikda paydo boʻladigan adenomasi) siydik yoʻlining uzunligi boʻylab torayishi va siydik chiqarish nayida jiddiy muamolarga olib kelishi mumkin.
Har qanday yoshdagi ayollarda va balogʻat yoshidan oldin oʻgʻil bolalarda siydik chiqarish nayi odatda faqat siydikni tanadan olib tashlash vazifasini bajaradi.
Siydik nayi odatda ayol jinsiy olatni tanasidan oʻtmaydi yaʼni klitordan. Klitor odatda erkak jinsiy olatnidan ancha kichikroq boʻlib, oʻlchamiga farq qiladi. Ayol va erkak tashqi ayirish organlarning oʻxshashligi interseks deb ataladigan tugʻma holatda kuzatiladi. Klitorning kengayishi (klitoromegaliya) tugʻma boʻlishi mumkin yoki erkak jinsiy gormoni testosteron darajasining oʻzgarishi bilan bogʻliq boʻlishi mumkin, xususan, ayol bodibilding paytida mushak massasini qurish uchun gormonlarni qoʻllashda, lekin klitoromegaliya paytida (germafroditizmning baʼzi shakllaridan farqli oʻlaroq), uretra klitor orqali oʻtmaydi.
Odamning jinsiy aʼzolaridan biri boʻlmagan ayol siydik yoʻli, chanoq boʻshligʻida joylashganligi sababli, ayol jinsiy tizimining boshqa organlari kabi, qon taʼminoti va innervatsiya elementlariga ega. Bu esa uning chiqishi kabi ayol tashqi jinsiy aʼzolarining (vulva) tashqi ochilishi umumiy rivojlanish buzilishlari va bir qator qoʻshni organlarning boshqa kasalliklari mavjudligini keltirib chiqaradi.
Ayollar siydik nayi
[tahrir | manbasini tahrirlash].png)
Ayol siydik nayi chanoq boʻshligʻida joylashgan. U erkaklarnikiga qaraganda kengroq va qisqaroq. Ayol siydik nayining uzunligi 3-5 sm.
Qinning vestibyuliyasi qinning oldida joylashgan tekis naycha boʻlib, tashqariga ochiladi. Uning tuzilishi erkak siydik nayining membranali qismiga oʻxshaydi. Ayol siydik nayi pubik simfizning orqa yuzasiga lateral pubovesikal ligamentlarga (lotincha: ligg. lateralia pubovesicalia) birikadi[1].
Siydik nayi odatda ayol jinsiy olatni tanasidan oʻtmaydi yaʼni klitordan. Klitor odatda erkak jinsiy olatnidan ancha kichikroq boʻlib, oʻlchamiga farq qiladi. Ayol va erkak tashqi ayirish organlarning oʻxshashligi interseks deb ataladigan tugʻma holatda kuzatiladi. Klitorning kengayishi (klitoromegaliya) tugʻma boʻlishi mumkin yoki erkak jinsiy gormoni testosteron darajasining oʻzgarishi bilan bogʻliq boʻlishi mumkin, xususan, ayol bodibilding paytida mushak massasini qurish uchun gormonlarni qoʻllashda, lekin klitoromegaliya paytida (germafroditizmning baʼzi shakllaridan farqli oʻlaroq), uretra klitor orqali oʻtmaydi.
Erkak tanasida ayirish kanallar ham siydik yoʻliga ochilib, balogʻatga etishish boshlanishi bilan eyakulyatsiyani (sperma) olib boradi, u kanal orqali siydik kabi chiqariladi. Biroq, sperma, siydikdan farqli oʻlaroq, koʻpincha unga ixtiyoriy ravishda emas, balki jinsiy aloqaning oxirgi bosqichida, yaʼni erektsiya bilan namoyon boʻladigan va mexanik tirnash xususiyati bilan birga boʻlishi mumkin boʻlgan erkakning jinsiy ruhiy qoʻzgʻalishi natijasida kiradi jinsiy olatni jinsiy aloqa paytida yoki hoʻl tush paytida erotik tushlar paytida.
Odamning jinsiy aʼzolaridan biri boʻlmagan ayol siydik yoʻli, chanoq boʻshligʻida joylashganligi sababli, ayol jinsiy tizimining boshqa organlari kabi, qon taʼminoti va innervatsiya elementlariga ega. Bu esa uning chiqishi kabi ayol tashqi jinsiy aʼzolarining (vulva) tashqi ochilishi umumiy rivojlanish buzilishlari va bir qator qoʻshni organlarning boshqa kasalliklari mavjudligini keltirib chiqaradi.
Ayol uretrasi jinsiy aloqa paytida kuchli orgazmdan ayol jinsiy aʼzolari chiqarib yuborishga qodir boʻlgan suyuqlikning hisoblanadi. Ayoldagi koʻp sonli urogenital burmalar va jarayonning qisqa davom etishi tufayli bunday suyuqlikning manbai noaniq boʻlib qoldi. Bunday suyuqlikni chiqarish hodisasi ayolning eyakulyatsiyasi yoki boʻshanish deb ataladi (inglizcha: squirt – oqimga tashlash). Suyuqlikning mumkin boʻlgan manbalari uretraning chiqishi ostida joylashgan Skene bezlari (parauretral bezlar) yoki Bartolin bezlari va undan ham pastroqda joylashgan chiqarish kanallari boʻlishi mumkin.
Siydik chiqarish kanalining tuzilishidagi buzilishlar – uning tashqi ochilishining gʻayrioddiy joylashuvi (gipospadias) va uning boʻlinishi (epispadias) jarrohlik amaliyotlar bilan tuzatiladi.
Insondagi vazifalari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Erkak tanasida ayirish kanallar ham siydik yoʻliga ochilib, balogʻatga etishish boshlanishi bilan eyakulyatsiyani (sperma) olib boradi, u kanal orqali siydik kabi chiqariladi. Biroq, sperma, siydikdan farqli oʻlaroq, koʻpincha unga ixtiyoriy ravishda emas, balki jinsiy aloqaning oxirgi bosqichida, yaʼni erektsiya bilan namoyon boʻladigan va mexanik tirnash xususiyati bilan birga boʻlishi mumkin boʻlgan erkakning jinsiy ruhiy qoʻzgʻalishi natijasida kiradi jinsiy olatni jinsiy aloqa paytida yoki hoʻl tush paytida erotik tushlar paytida.
Ayol uretrasi jinsiy aloqa paytida kuchli orgazmdan ayol jinsiy aʼzolari chiqarib yuborishga qodir boʻlgan suyuqlikning hisoblanadi. Ayoldagi koʻp sonli urogenital burmalar va jarayonning qisqa davom etishi tufayli bunday suyuqlikning manbai noaniq boʻlib qoldi. Bunday suyuqlikni chiqarish hodisasi ayolning eyakulyatsiyasi yoki boʻshanish deb ataladi (inglizcha: squirt – oqimga tashlash). Suyuqlikning mumkin boʻlgan manbalari uretraning chiqishi ostida joylashgan Skene bezlari (parauretral bezlar) yoki Bartolin bezlari va undan ham pastroqda joylashgan chiqarish kanallari boʻlishi mumkin.
Uretraga tibbiy diagnostika va terapevtik aralashuvlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Siydik nayi zamonaviy tibbiyotda diagnostika va terapevtik maqsadlarda u orqali (transuretral) siydik pufagiga minimal invaziv moslamalar orqali kirish uslubidir. Quvuqning shilliq qavatining holatini endoskopik vizual diagnostika qilish uchun sistoskopiya usullari qoʻllanadi, jarayon davomida quvurli qurilma – sistoskop qovuq boʻshligʻiga kanal orqali kiritiladi va ikkinchisi qurilma orqali tekshiriladi.
Shuningdek qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Sinelnikov R. D., Sinelnikov Ya. R., Sinelnikov A. Ya. Atlas anatomii cheloveka. Tom 2: Uchenie o vnutrennostyax i endokrinnix jelezax / Izd. 7-e, pererab. V 4-x tomax // M.: Novaya volna, 2009. – 248 s. ISBN 978-5-7864-0200-2. S. 214.