Kontent qismiga oʻtish

Shoh Jahon masjidi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Shoh Jahon masjidi

Shoh Jahon masjidi (urdu: شاہ جہاں مسجد, Sindhida, forscha: مسجد شاه‌جهان), shuningdek, Thattadagi Jamiya masjidi sifatida ham tanilgan (urdu: جامع مسجد ٹھٹہ, Sindhi), Pokistonning Sind provinsiyasidagi Thatta shahrining markaziy masjidi boʻlib xizmat qilgan 17-asr binosi. Masjid Janubiy Osiyodagi kafel ishlarining eng murakkab koʻrgazmasiga ega hisoblanadi[1][2] va oʻzining geometrik gʻisht ishlari bilan ham ajralib turadi — Boburiylar davri masjidlari uchun odatiy boʻlmagan bezak elementi[3]. U Boburiylar imperatori Shoh Jahon davrida qurilgan boʻlib, uni shaharga minnatdorchilik belgisi sifatida sovgʻa qilgan.

Manzil

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Masjid Sharqiy Thattada joylashgan — Sind poytaxti 16-17-asrlarda Sind poytaxti yaqin atrofdagi Haydarobodga koʻchirilishidan oldin. YuNESKOning Jahon merosi roʻyxatiga kiritilgan Makli nekropol yaqinida joylashgan.

Masjidning qurilish sababi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Masjidning koshinkorligida Shoh Jahonning Oʻrta Osiyoga yurishlari davrida kiritilgan temuriylar taʼsiri aks etgan.

Shoh Jahon otasiga qarshi isyon koʻtarganidan soʻng, otasi Jahongirdan Thattadan panoh soʻradi[4]. Shoh Jahon Sindx xalqining mehmondoʻstligidan qoyil qolgan va minnatdorchilik sifatida ushbu masjidni sovgʻa qilgan[5]. Masjidning qurilishi qisman 1637-yilda mintaqaga taʼsir qilgan.

Bu davrda Shoh Jahonning Oʻrta Osiyoga qilgan yurishlari masjidning meʼmoriy uslubiga taʼsir koʻrsatdi, chunki uning qoʻshinlari hozirgi Oʻzbekiston hududidagi Samarqand tomon bostirib borishi bilan boburiylarga temuriylar taʼsiri kiritilgan[6]. Podshoh qurilish paytida mintaqada boʻlmagan va uni qurishda bevosita ishtirok etmagan boʻlsada, uning koʻplab plitkalar va gʻisht ishlari boburiylarning qirol xazinasi tomonidan moliyalashtirilganligini koʻrsatadi.

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Asosiy ibodatxonaga kirish yoʻli markaziy hovlidan.

Masjiddagi forscha yozuvlar uning 1644-1647-yillarda, Boburiylar podshohi Shoh Jahon hukmronligi davrida qurilganligini koʻrsatadi. Sharqiy qoʻshimcha 1659-yilda[7] imperator Aurangzeb davrida yakunlandi.

Masjidning mehrobi dastlab Makka bilan notoʻgʻri tekislangan edi. Yaqin atrofdagi Xala shahrida dafn etilgan soʻfiy mutasavvif Maxdum Nuh masjidni rejalashtiruvchilar tomonidan uning hizasini tuzatish uchun murojaat qilgani aytiladi. Ommabop anʼanalarga koʻra, Maxdum Nuh oʻz ibodatining kuchi bilan bir kechada xatosini tuzatgan va shu bilan uning avliyo maqomini taʼminlagan[8].

Arxitektura

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shoh Jahon masjidining meʼmoriy uslubi turkiy va forsiy uslublarning ochiq taʼsirida qurilgan[9]. Masjid keng gʻisht ishlari va koʻk koshinlardan foydalanish bilan ajralib turadi, ularning ikkalasiga ham Oʻrta Osiyodagi temuriylar meʼmoriy uslublari bevosita taʼsir koʻrsatgan.

Gʻisht ishlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Masjidda geometrik naqshlarda gʻisht ishlari namoyish etilgan.

Masjidda geometrik naqshlarda yotqizilgan keng gʻisht ishlari mavjud boʻlib, bu moʻgʻullar davri masjidlari uchun gʻayrioddiy bezak elementi va masjidda foydalanish uchun qabul qilingan temuriylar meʼmorchiligining elementi hisoblanadi. Masjidning gʻisht ishlariga sindhi xalq tili uslublari ham taʼsir koʻrsatgan, bu esa oʻz navbatida fors meʼmorchiligi taʼsirida boʻlgan.

Ichki tartib

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Koridorlar boʻylab gʻisht ishlari

Masjidning tuzilishiga hozirgi Hindistonning Agra shahri[10] yaqinidagi Kachpura shahridagi konservativ temuriylar uslubidagi Humoyun masjidi taʼsir qilgan boʻlishi mumkin. Masjid majmuasiga asosiy kirish yoʻli forscha uslubdagi chorbog ' yoki toʻrtburchak bogʻ orqali oʻtadi.

U toʻrtta ivonli sxemaga ega. Asosiy ibodatxona markaziy hovlining gʻarbiy tomonida joylashgan boʻlib, uning toʻrtta asosiy yoʻnalishining har birida eyvonlar yoki portallar mavjud. U 33 ta kamar bilan qoplangan yoʻlakli galereyalar bilan oʻralgan.

Masjid minoralari yoʻqligi bilan gʻayrioddiy. U jami 93 gumbazga ega boʻlib, Pokistondagi eng koʻp tuzilma hisoblanadi[11].

Saqlab qolish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qayta tiklash ishlari 1692-yilda imperator Aurangzeb, 1812-yilda Murod Alixon Talpur tomonidan amalga oshirilgan[12]. Masjid 1993-yilda YuNESKOning Butunjahon merosi roʻyxatiga kiritilgan[13].

Galereya

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Masjidning mehrob
    Masjidning mehrob
  • Markaziy hovli atrofidagi arkadalar geometrik naqshlarda yotqizilgan g'ishtlardan iborat
    Markaziy hovli atrofidagi arkadalar geometrik naqshlarda yotqizilgan g'ishtlardan iborat
  • Masjidning geometrik g'isht ishlarining yaqindan ko'rinishi.
    Masjidning geometrik g'isht ishlarining yaqindan ko'rinishi.
  • Ba'zi periferik gumbazlarda rangli plitkalar, shuningdek, g'isht mavjud
    Ba'zi periferik gumbazlarda rangli plitkalar, shuningdek, g'isht mavjud
  • Markaziy namozxonadan tashqaridagi arklar ko'k sindhi koshinlari bilan bezatilgan
    Markaziy namozxonadan tashqaridagi arklar ko'k sindhi koshinlari bilan bezatilgan
  • Ayrim ikkilamchi gumbazlar kafel ishlari bilan bezatilgan
    Ayrim ikkilamchi gumbazlar kafel ishlari bilan bezatilgan
  • Bog'lardan ko'rinish
    Bog'lardan ko'rinish
  • Masjid hovlisining ko'rinishi
    Masjid hovlisining ko'rinishi
  • Ustunli relyef burchagi
    Ustunli relyef burchagi
  • Masjidning ayvonlari yoki kirish eshiklari ham koshinlar bilan bezatilgan.
    Masjidning ayvonlari yoki kirish eshiklari ham koshinlar bilan bezatilgan.

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Khazeni, Arash. Sky Blue Stone: The Turquoise Trade in World History. Univ of California Press, 2014. ISBN 9780520279070. Qaraldi: 16-iyul 2017-yil. 
  2. ↑ „Shah Jahan Mosque, Thatta“. UNESCO. UNESCO. Qaraldi: 17-iyul 2017-yil.
  3. ↑ Asher, Catherine. Architecture of Mughal India, Part 1, Volume 4. Cambridge University Press, 1992. ISBN 9780521267281. Qaraldi: 16-iyul 2017-yil. 
  4. ↑ Sluglett, Peter. Atlas of Islamic History. Routledge, 2015. ISBN 9781317588979. 
  5. ↑ Lari, Yasmeen. Traditional architecture of Thatta. Heritage Foundation, 1989. 
  6. ↑ Khazeni, Arash. Sky Blue Stone: The Turquoise Trade in World History. Univ of California Press, 2014. ISBN 9780520279070. Qaraldi: 16-iyul 2017-yil. 
  7. ↑ Khan, Ahmed Nabi. Islamic Architecture in South Asia: Pakistan, India, Bangladesh. Oxford University Press, 2003. ISBN 9780195790658. 
  8. ↑ Suvorova, Anna. Muslim Saints of South Asia: The Eleventh to Fifteenth Centuries. Routledge, 2004. ISBN 9781134370061. Qaraldi: 16-iyul 2017-yil. 
  9. ↑ Kaplan, Robert. Monsoon: The Indian Ocean and the Future of American Power. Random House Publishing Group, 2010. ISBN 9780679604051. 
  10. ↑ Asher, Catherine. Architecture of Mughal India, Part 1, Volume 4. Cambridge University Press, 1992. ISBN 9780521267281. Qaraldi: 16-iyul 2017-yil. 
  11. ↑ „Shahjahan Mosque: Thatta's timeless splendour“. Dawn. Qaraldi: 17-iyul 2017-yil.
  12. ↑ „Shah Jahan Mosque, Thatta, Pakistan“. Asian Historical Architecture.
  13. ↑ „Shah Jahan Mosque, Thatta“. UNESCO World Heritage Centre. Qaraldi: 2013-yil 7-dekabr.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Shoh_Jahon_masjidi&oldid=4191389" dan olindi