Kontent qismiga oʻtish

Sasha Chyorniy

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Aleksandr Glikberg
Tavalludi 1880-yil 13-oktyabr
Odessa Rossiya imperiyasi
Vafoti 1932-yil 5-avgust
Fransiya
Fuqaroligi Rossiya imperiyasi
Kasbi Yozuvchi
Faoliyat yillari 1904—1932

 

Sasha Chyorniy (ruscha: Са́ша Чёрный; asl ismi: Aleksandr Mixaylovich Glikberg (ruscha: Алекса́ндр Миха́йлович Гли́кберг); 1880-yil 1 (13)-oktyabr, Odessa, Rossiya imperiyasi – 1932-yil 5-avgust, Le Lavandu, Provans, Fransiya) – kumush asr rus shoiri, nasriy, jurnalist sifatida mashhur. Mashhur lirika – satirik sheʼriy felyetonlar muallifi.

Hayoti

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Odessada badavlat yahudiy oilasida tugʻilgan. Otasi, Mendel Davidovich Glikberg (1852-yil 6-sentyabr yoki 1911-yil)[1], farmatsevt, Izmailovskiy prospektida[2] uch odekolon ishlab chiqaruvchi kimyo kompaniyasining sayyor vakili[3] (Mendel Glikberg farmatsiya yordamchisi ilmiy darajasini olgan. 1871-yil 16-aprelda Kievdagi Sankt Vladimir imperator universitetining tibbiyot fakultetida[4], 1907-yildan Sankt-Peterburgda yashagan[5][6]). Onasi Maryam Meerovna (shuningdek, Glikberg, 1857 —?), savdogar oilasidan chiqqan – uning akasi, 2-gildiya savdogar Yankel Meerovich (Yakov Markovich) Glikberg temir buyumlar savdosi bilan shugʻullangan[7][8][9]. Ota-onalar 1877-yil 8-iyulda Odessada turmush qurishdi. Oilada olti farzand bor edi – Lidiya (1879), Aleksandr (1880), Vladimir (1883), Olga (1885 —1893) va Jorj (1893)[10]. Oila Richelieu koʻchasidagi Semashkoning uyida (18-kvartirada) yashar edi.

1890-yilda bolaga Bila Tserkva gimnaziyasiga kirish imkoniyatini berish uchun (u yerda u bir yil oldin imtihon topshirdi, lekin yahudiylar uchun foiz stavkasidan oʻtmadi), ota-onasi uni choʻqintirdi[11]. U katta opasi Lidiya bilan bir vaqtda gimnaziyada oʻqigan, keyin uydan qochib, tilanchi boʻlib, tilanchilik qilgan. 1895-yilda otasi uni 2-Sankt-Peterburg progimnaziyasiga topshirdi, u yerda 1897-yilda algebra fanidan yomon oʻqiganligi uchun beshinchi sinfda ikkinchi yilga qoldirildi, buning uchun u otasining moddiy yordamisiz qoldi. 1898-yil 18-sentyabrda feletonchi Aleksandr Yablonskiy „Vatan oʻgʻli“ gazetasida Sasha[12] va Jitomir amaldori Konstantin Konstantinovich Roche (kengash aʼzosi) azoblari haqida „Algebrada kesilgan“ maqolasini nashr etdi. Volin viloyatining dehqon ishlari boʻyicha ishtiroki va Jitomir sud okrugining faxriy sudyasi[13], bu voqeadan taʼsirlanib, bolani oʻziga olib bordi va 1898-yil 2-oktyabrda uni 2-sinfning 5-sinfiga tayinladi. Jitomir gimnaziyasi óz oilasi boʻlmagan K. K. Roche (1849 —1933) oʻgay onasi bilan yashagan davlat kvartirasi Bolshaya Berdichevskaya koʻchasidagi Mariinskiy ayollar gimnaziyasining turar-joy qanotida joylashgan edi. 1899-yil 30-mayda Jitomirdagi birinchi yozgi taʼtilida Aleksandr Glikberg gimnaziyadagi doʻsti bilan birga asrab oluvchi otasi boshchiligidagi otryad bilan Belebeevskiy tumanidagi ocharchilik ehtiyojlari uchun yigʻilgan mablagʻlarni tarqatish uchun Ufa viloyatiga joʻnadi. Oltinchi sinfda direktor bilan janjaldan soʻng, u ushbu gimnaziyadan „kirish huquqisiz“ haydaldi va 1900-yilning kuzida u Ruminiya polkining qiroli Vologdaning 18-piyoda koʻngilli askari boʻldi. U Novograd-Volinskiyda joylashgan.

1901-yildan 1902-yilgacha Aleksandr Glikberg 20-chi Galisiya piyoda polkining oʻquv guruhida oddiy askar boʻlib xizmat qildi. 1902-yil 25-oktyabrda u demobilizatsiya qilindi va Jitomirga K. K. Rochega qaytib keldi, u oʻsha paytda Volin shahar gazetasining senzurasi boʻlib ishlagan. Taxminan ikki yil davomida u Avstriya-Vengriya bilan chegaradosh Bessarabiya viloyati, Xotinskiy tumani Novoselitsa shahridagi bojxonada ishlagan. 1904-yil 1-iyunda Jitomirning „Volinskiy vestnik“ gazetasida uning „Rezonatorning kundaligi“, „Oʻz-oʻzidan“ nomli asarlari chop etildi. Oʻsha yilning kuzida u Sankt-Peterburgga koʻchib oʻtdi, u yerda uni asrab oluvchi otasining jiyani Konstantin Ivanovich Dixon (1871—1942) qoʻllab-quvvatladi, u „Texnik taʼlim“ jurnali tahririyatining kotibi boʻlib ishlagan va Glikberg Peterburg-Varshava temir yoʻlining soliq xizmatida temir yól haydovchisi boʻlib ishlay boshladi. Koʻp oʻtmay u oʻziga shuhrat keltirgan satirik sheʼrlarini „Tomoshabinlar“, „Almanak“, „Jurnal“, „Maskalar“, „Leshi“ va boshqa jurnallarda nashr etdi. Chukovskiy yozganidek: „Jurnalning yangi sonini olgan oʻquvchi, birinchi navbatda, undan Aleksandrning (uning taxallusi Sasha Chyorniy bólgan) sheʼrlarini qidirdi.“

„Sasha Chyorniy“ taxallusi ostidagi birinchi sheʼr 1905-yil 27-noyabrda nashr etilgan „Bemaʼnilik“ satirasi „Tomoshabin“ jurnalining yopilishiga olib keldi. „Turli motivlar“ sheʼriy toʻplami (Sankt-Peterburg, 1906), hali ham „A. Glikberg“ senzura tomonidan taqiqlangan.

1906—1908-yillarda u Germaniyada yashab, u yerda oʻqishni Geydelberg universitetida davom ettirdi.

1908-yilda Sankt-Peterburgga qaytib, „Satirikon“ jurnali bilan hamkorlik qildi. Uning „Barcha kambagʻallarga“, „Beixtiyor hurmat“, „Satiralar“ sheʼriy toʻplamlari nashr etilgan. „Sovremenniy mir“, „Argus“, „Solntse Rossii“, „Sovremennik“ jurnallarida, „Kievskaya misl“, „Russkaya molva“, „Odesskiye novosti“ gazetalarida nashr etilgan. U bolalar yozuvchisi sifatida mashhur boʻldi. Uning kitoblari „Tuk-tuk“, „Jonli alifbo“. 1912-yilda u Kapriga sayohat qildi va u yerda Maksim Gorkiy bilan uchrashdi.

Birinchi jahon urushi yillarida Sasha Chyorniy 5-armiyada Pskovdagi 13-dala lazaretida oddiy askar sifatida xizmat qilgan (xotini Mariya Ivanovna bilan birga) va nasr yozuvchisi boʻlib ishlagan.

1923-yil oxirigacha u Berlinda yashadi, keyin Rimda taʼtil paytida Germaniyaga qaytmaslikka qaror qildi va 1924-yil mart oyi boshida rafiqasi bilan Parijga keldi. Bu yerda birinchi marta ularni amakivachchasi Daniil Lvovich Glikberg (1882, Odessa – 1952-yil 21-mart, Parij), „Birjevix novostey“ sobiq jurnalisti, bibliofil, matematika fanlari nomzodi[14], assistent qoʻllab-quvvatladi.

Parijda Glikberg „Rul“, „Segodnya“ gazetalarida, „Spoloxi“, „Volya Rossii“ jurnallarida ishlagan va „Grani“ jurnalining muharriri boʻlgan. 1925 – 1928 yillarda Parijning „Illustrirovannaya Rossiya“ haftalik gazetasida „Bumerang“ satira va hazil boʻlimini boshqargan[15].

1923-yilda Berlinda oʻz mablagʻi hisobidan „Tashnalik“ toʻplamini nashr ettirdi[16]. „Ajoyib yoz“ hikoyasi (1929), bolalar kitoblari: „Bolalar oroli“ (1921), „Professor Patrashkinning orzusi“ (1924), „Mikki tulkining kundaligi“[17] (1927), „Mushuklar sanatoriysi“ (1928). Nekrasovga taqlid qilib, u „Kimga muhojirlikda yashash yaxshi“ sheʼrini yozadi (1930 – 1931).Yozuvchi 1929-yilda Fransiyaning janubidagi La Favier shahridan yer sotib olib, oʻzining uyini quradi. Uning uyiga rus yozuvchilari, rassomlari, musiqachilari kelishadi. Keyinchalik oʻz hayotini xavf ostiga qoʻyib, qoʻshni fermada yongʻinni oʻchirishga yordam bergan edi. Soʻng uyga kelganida kasal boʻlib qoldi va qaytib oʻrnidan turmadi. Shunday qilib,Sasha Chyorniy 1932-yil 5-avgustda yurak xurujidan vafot etadi.

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Spiski zaxoroneniy na Preobrajenskom evreyskom kladbiщe za 1911 god
  2. ↑ V. D. Milenko. Sasha Chyorniy: Pechalniy risar smexa. Seriya „Jizn zamechatelnix lyudey“. M.: Molodaya gvardiya, 2014; str. 28.
  3. ↑ Rozaliya Stepanova „Obmanchiviy psevdonim Sashi Chyornogo“
  4. ↑ Universitetskie izvestiya № 7 (iyul, 1871)
  5. ↑ Adresnaya i spravochnaya kniga „Ves Peterburg“ na 1907 god: „Mendel Davidovich Glikberg, provizor, Vasilevskiy ostrov, 16-ya liniya, dom № 49“.
  6. ↑ Adresnaya i spravochnaya kniga „Ves Peterburg“ na 1910 god: „Mendel Davidovich Glikberg, provizor, Vasilevskiy ostrov, Maliy pereulok, dom № 51“.
  7. ↑ Kontora jeleznoy skobyanoy torgovli Yakova Meerovicha Glikberga raspolagalas v dome № 31 na Grecheskoy ulitse.
  8. ↑ V. D. Milenko „Sin provizora iz Odessi“
  9. ↑ Semya materi proisxodila iz mestechka Aleksandrovka – volostnogo sentra Chigirinskogo uezda Kievskoy gubernii. Ded so storoni materi vladel sobstvennoy kontoroy i ugolnim skladom v Odesskom portu.
  10. ↑ Ukraine SIG Master Index of Personal Names (Wayback Machine saytida 2017-05-31 sanasida arxivlangan): Zapisi o rojdenii detey v metricheskix knigax kanselyarii odesskogo gorodskogo ravvina dostupni na sayte evreyskoy genealogii JewishGen.org. Imya eщyo odnoy sestri (samogo mladshego rebyonka v seme) ostayotsya neizvestnim
  11. ↑ Revizskie skazki po Beloy Tserkvi Vasilkovskogo uezda za 1875 god: V Beloy Tserkvi, veroyatno, jil mladshiy brat otsa Ioil Duvidovich Glikberg, 1858 goda rojdeniya.
  12. ↑ Potayonnaya biografiya Sashi Chyornogo
  13. ↑ Drevniy Jitomir
  14. ↑ Adresnaya i spravochnaya kniga „Ves Peterburg“ na 1911 god
  15. ↑ Jirkova M. A. Sasha Chyorniy kak redaktor i avtor otdela satiri i yumora „Bumerang“ v parijskom ejenedelnom jurnale „Illyustrirovannaya Rossiya“ // Vestnik RUDN. Seriya: Literaturovedenie, jurnalistika. 2015. № 2. – S. 67—74. (data obraщeniya: 28.08.2020).
  16. ↑ Sasha Chyorniy „Jajda“
  17. ↑ Марина Жиркова. «Дневник Фокса Микки» Саши Чёрного как жанровый эксперимент // Детские чтения. — 2013. — Т. 3, вып. 1. — С. 203–215. — ISSN 2304-5817.

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Jirkova M. A. „Neseryoznie rasskazi“ Sashi Chyornogo. M.: Flinta, 2015.
  • Milenko V. Sasha Chyorniy: Pechalniy risar smexa. – M.: Molodaya gvardiya, 2014. – (JZL)
  • Sasha Chyorniy. Malenkiy feleton „Pryanik“ // Obskaya jizn. № 230. 25 oktyabrya 1911. Novo-Nikolaevsk [c 1926 goda – Novosibirsk].

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Sasha_Chyorniy&oldid=5025613" dan olindi