SSSR gerbi
| SSSR gerbi | |
|---|---|
.svg) | |
| Mamlakat | SSSR |
| Qabul qilindi | 6-iyul 1923-yil |
SSSR Gerbni - SSSRning bayrogʻi va madhiyasi bilan birga rasmiy davlat ramzi, birinchi sotsialistik gerblardan biridir. Gerb SSSR Konstitutsiyasi (143-modda) bilan mustahkamlangan va quyosh nurlari koʻtarib turgan yer shari fonida oʻroq va bolgʻa tasviri boʻlib ularni ikki tomondan qizil lenta bilan oʻralgan toʻp bugʻdoy novdalari qamrab oladi va qizil lenrada har bir ittifoq respublikalari tilida: „barcha mamlakatlarning proletarlari, birlashing!“deb yozilgan. Gerbning yuqori qismida-sariq rangli besh qirrali qizil yulduz joylashgan.
SSSRning davlat gerbi ishchilar va dehqonlar ittifoqini, yagona ittifoq davlatida barcha millatlarning tengligini, teng huquqli ittifoq respublikalarining ixtiyoriy birlashmasini, anglatadi va SSSR xalqlarining yer sayyorasidagi barcha mamlakat ishchilari bilan xalqaro hamjihatlik gʻoyasini ifodalaydi.
Gerbdagi qitʼalar och jigarrang, shiorlar qizil lentada oltin harflar bilan tasvirlangan. Yer sharini ikki tomonidan ushlab turgan qizil lenta davlatning hayotiyligini, farovonlikni anglatadi; quyosh-kommunistik gʻoyalarning nuri, yorqin kelajakni bildiradi.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]6-iyul 1923-yil SSSRning birinchi davlat gerbi SSSR Markaziy qoʻmitasi tomonidan tasdiqlangan. Uning taʼrifi 1924-yil SSSR Konstitutsiyasida mustahkamlangan. 1923 — 1931-yillarda „barcha mamlakatlarning proletarlari, birlashing!“ rus, ukrain, Belarus, arman, Gruziya va turk — tatar tillarida yozilgan shiori lentalarga yozilgan. 1924-yilda Oʻzbekiston va Turkmaniston SSR taʼlimdan soʻng, lentalar soni ittifoq respublikalari soniga toʻgʻri keldi, ammo ular oʻrtasida toʻgʻridan-toʻgʻri mos kelish yoʻq edi. Xuddi shu holat 1931-yilda tojik tilidagi shior qoʻshilishi bilan saqlanib qolgan. Faqat 1937-yildan beri „bir respublika — uning sarlavha tilidagi shiori boʻlgan bitta lenta“ kelajakda saqlanib qoldi. 1937 — 1946-yillarda gerbda 11 ta lenta, 1946--- 1956-yillarda 16 ta lenta, 1956-yilda esa 15 ta lenta bor edi.[1]
1922-yil kuzida komissiya Goznakda sovet simvolizmini rivojlantirish boʻyicha ish boshladi. Birinchi sovet markalari va banknotalarining kompozitsiyalari yaratildi. 1923-yil 10-yanvarda SSSR Markaziy ijroiya qoʻmitasi Prezidiumi davlat gerbi va bayrogʻini ishlab chiqish boʻyicha komissiya tuzdi. Shu bilan birga, Markaziy saylov komissiyasi taʼsis respublikalari gerblaridan meros qolgan ittifoqning davlat ramzlarining asosiy elementlarini aniqladi: quyosh nurida oʻroq va bolgʻa, shiori: „barcha mamlakatlarning proletarlari, birlashing!“. 1923-fevral oyida Goznakga gerb yaratish tartibi topshirildi. Goznakda V.Golyadkina, Ya.B.Dreier, N.N.Kochury, V.K.Kupriyanova, P.Rumyantseva, A.G.Yakimchenko, I.D.Shadra. rassomlarining gerbi loyihalarining eskizlari saqlanib qolgan.
|
|
| ||||
| A. G. Yakimchenko | Y. B. Dreyer | D. S. Golyadkin | N. N. Kochura | V. D. Kupriyanov | Noma`lum avtor | |
Dastlabki loyihalardan birini (1923) Moskvadagi Markaziy telegraf binosida koʻrish mumkin: Yer shari lenta bilan oʻralgan, tepasida qizil yulduz, yon tomonlarida oʻroq va bolgʻa. Rassom K. I. Dunin-Borkovskiy, klassik geraldika tarafdorlari, SSSRning qurolini oʻroq va bolgʻa bilan geraldik qalqon sifatida taqdim etdi. D. S. Golyadkinning loyihasi pentagonaldir, uning oʻrtasida quyosh nurida oʻroq va bolgʻa, atrofida sanoat ramzlari mavjud. Loyiha Y B. Dreyer oʻroq, bolgʻa, yulduz, yer shari, shiorli lentalarni proyektini tuzni. V. P. Korzun loyihasi keyinchalik SSSRning tasdiqlangan gerbiga juda yaqin. Gerbni yaratish ishiga Goznakning badiiy va reproduktiv boʻlimi boshligʻi V. N. Adrianov (1875-1938) ham kiritilgan. U kartograf sifatida gerbga dunyo tasvirini qoʻshishni taklif qilgan edi. Ikkinchisi, ittifoqqa kirish dunyoning barcha davlatlariga ochiq ekanligini anglatishi kerak edi. Umuman olganda, gerbning butun tarkibi Adrianov tomonidan tuzilgan. Davlat hokimiyati organlari gerbning eskizida ish olib bordilar. Misol uchun, Markaziy saylov komissiyasi raisi A. S. Enukidze 28-iyun 1923-yil, qizil yulduzni joylashtirish uchun gerbning yuqori qismida „SSSR“ monogramining oʻrniga taklif qildi. Uning izohi:" Monogram oʻrniga yulduz " P.Korzuna arxiv rasmida saqlanib qolgan.
Yakuniy bosqichda rassom I.Dubasov gerb ustida ishlashga taklif qilindi. U yakuniy rasmni yaratdi. Uning birinchi loyihasida shiorlar gerbning pastki qismini qoplaydigan qizil lentaga joylashtirildi. Keyin shiorlarni oltita tilda lentada tasvirlanishiga qaror qilindi.
6-iyul 1923-yilda SSSR Markaziy saylov komissiyasining II sessiyasi emblemani qabul qildi (Konstitutsiya loyihasini qabul qilish bilan bir vaqtda). 22-yil 1923-sentabrda Gerbning tasviri nihoyat SSSR Markaziy ijroiya qoʻmitasi Prezidiumi raisi A.V.Enukidze tomonidan tasdiqlandi. Sovet Ittifoqining Kongressi tomonidan 31-yanvar 1924-yilda qabul qilingan SSSR Konstitutsiyasi gerbni rasmiy ravishda yangi qonuniylashtirdi.
1924-yilgi SSSR Konstitutsiyasining 11-bobi davlat ramzlarining tavsifini oʻz ichiga olgan:
70. Sovet Sotsialistik Respublikalari Ittifoqining davlat gerbi yer sharidagi oʻroq va bolgʻadan iborat boʻlib, quyosh nurlarida tasvirlangan va 34-moddada qayd etilgan tillarda yozilgan „Barcha mamlakatlarning proletarlari, birlashing!“shiori bilan bezatilgan, gerbning yuqori qismida besh qirrali yulduz joylashgan.
1936-yilda gerb SSSR Konstitutsiyasining „QYROL ,BAYROQ, POYTAXT“ XII bobida tasvirlangan. 143-moddada shunday deyilgan:
Sovet Sotsialistik Respublikalari Ittifoqining davlat gerbi yer sharidagi oʻroq va bolgʻadan iborat boʻlib, quyosh nurlarida tasvirlangan va 34-moddada qayd etilgan tillarda yozilgan „Barcha mamlakatlarning proletarlari, birlashing!“shiori bilan bezatilgan, gerbning yuqori qismida besh qirrali yulduz joylashgan.
1920-yillarning oxirida „ Barcha mamlakatlarning proletarlari, birlashing!“ tojik tilidagi shior qoʻshildi. Shiorning ruscha versiyasi lentaning markaziy qismiga oʻtdi. Bunday gerblar SSSRning 1934-yilgi gʻaznachilik chiptalarida chop etildi. Yozuvlar rus, ukrain, Belorus (kirill alifbosi), gruzin (Gruziya alifbosi), arman (arman alifbosi), turk-tatar (Arab alifbosi; Ozarbayjonning nom tilini ZFSR, Oʻzbek va Turkman SSR tarkibida taqdim etgan), tojik (lotin alifbosi) tillarida yozilgan.
1936-yilgi Konstitutsiyasiga koʻra, SSSR 11 ta respublikadan iborat edi (sobiq ZSFSR subyektlari — Ozarbayjon, Armaniston va Gruziya SSR — va RSFSR tarkibidagi sobiq avtonom Qozogʻiston va Qirgʻiziston SSR mustaqil ittifoq respublikalariga aylandi). Gerbdagi lentalar ham oʻn bir (Ozarbayjon, Oʻzbek va Turkman SSR, qozoq va qirgʻiz bilan bir qatorda, shiorning oʻz versiyasiga koʻra lotin tilidan olingan). Bu vaqtdan boshlab SSSR parchalanib ketgunga qadar, shior lentalari nafaqat ittifoq respublikalarining titul tillarini (ular Ittifoqning rasmiy tillari), balki respublikalarning oʻzlarini ham taqdim etdi.
SSSR Oliy Kengashi Prezidiumining kotibiyati 1940-yil 3-sentabrda ittifoq respublikalari sonining oʻzgarishi va shiorni milliy tillarda yozish munosabati bilan SSSR davlat gerbiga oʻzgartirish kiritishga qaror qildi. Yangi Konstitutsiyani tayyorlash boʻyicha ishlar olib borildi va 3-mart 1941-yilda Oliy Kengash Rayosati dastlabki gerb loyihasini qabul qildi, ammo urush ishlarni tugatishga toʻsqinlik qildi. Faqat gerbning yangi versiyasi joriy etildi, uning shiori ittifoq respublikalarining 16 tillarida takrorlandi. Moldaviya, Latviya, Litva, Estoniya va fin tillarida shiorlar allaqachon mavjud boʻlgan yozuvlarga qoʻshilgan. Markaziy Osiyo respublikalari va Ozarbayjon tillaridagi yozuvlar allaqachon kirill alifbosida yozilgan edi.
16-Iyul 1956-yilda, Karel-Fin SSR RSFSR bir qismi sifatida avtonom Respublikasiga aylantirildi, buning natijasida 12-sentabr 1956-yil SSSR PVS qarori bilan, Fin shiorili oʻn oltinchi lenta gerbdan olib tashlandi. 1-aprel 1958-yil, SSSR PVS Farmoni bilan Belarus tilidagi davlat shiorining matni aniqlashtirildi. U shunday ovoz chiqara boshladi: „PRALETARII KRAYN, YADNAITSESYA!“. Oʻzgarish SSSR gerbiga kiritildi. Bir oz oldin, 21-fevral 1958-yil, Belarus SSR PVS farmoni bilan bir xil shior BSSR gerbida ham takrorlangan edi.
Gerbniqayta ishlari turli vaqtlarda rassomlar Goznak I. S. Krylkov, S. A. Novskiy, P. M. Chernishev, S. A. Pomanskiy tomonidan ishlab chiqarilgan. 31-mart 1980-yilda SSSR Oliy Kengashi Prezidiumining farmoni bilan 25-iyun SSSR Qonuni bilan mustahkamlangan SSSR Davlat gerbi toʻgʻrisidagi Nizom tasdiqlandi. Ushbu qoidaga muvofiq:
1. Sovet Sotsialistik Respublikalari Ittifoqining davlat gerbi SSSRning davlat suvereniteti, dehqonlar, ishchilar va ziyolilarning buzilmas Ittifoqi, mamlakatning barcha xalqlari va millatlari ishchilarining doʻstligi va qardoshligi, kommunistik jamiyat qurayotgan sovet xalqining davlat birligi ramzi hisoblanadi. 2. Sovet Sotsialistik Respublikalari Ittifoqining davlat gerbi yer sharidagi oʻroq va bolgʻadan iborat boʻlib, quyosh nurlarida tasvirlangan va 34-moddada qayd etilgan tillarda yozilgan „Barcha mamlakatlarning proletarlari, birlashing!“ shiori bilan bezatilgan, gerbning yuqori qismida besh qirrali yulduz joylashgan. Sovet Sotsialistik Respublikalari Ittifoqining davlat gerbidagi ittifoq respublikalari tillaridagi yozuvlar ramkaga soluvchi lentada quyidagi tartibda takrorlanadi: pastda markazda-rus tilida; pastdan yuqoriga chap tomonda — Ukraina, oʻzbek, gruzin, Litva, Latviya, tojik, turkman tillarida; oʻng tomonda-Belarus, qozoq, Ozarbayjon, Moldaviya, qirgʻiz, arman, Estoniya tillarida. Sovet Sotsialistik Respublikalari Ittifoqining davlat gerbi rangli tasvirida oʻroq va bolgʻa, quyosh va bugʻdoy novdasi oltin; dunyoning suv yuzasi koʻk, qitʼalar ochiq jigarrang; lenta qizil; yulduz qizil rang oltin chegara bilan bezatilgan.
Galereya
[tahrir | manbasini tahrirlash]-
SSSR gerbi (1936-1946) -
SSSR gerbi (1946-1956) -
1926-yilgi shtamp (pochta) markasidagi gerb -
1930-yillarda roʻyxatga olish toʻlovi marka shtampidagi gerb -
Banknotning gerbi 10 000 rub, 1923-yil -
Banknotning gerbi 1 rubl, 1934-yil
.svg)
Joriy holat
[tahrir | manbasini tahrirlash]Bir qator mamlakatlarda, masalan, Vengriya, Gruziya, Latviya, Litva, Polsha va Ukraina sovet simvolizmini natsistlar ramzlari kabi qonuniy ravishda tenglashtirganligi sababli, bu mamlakatlarda ommaviy namoyishlarda SSSRning emblemasini taqdim etish (axborot, muzey va shunga oʻxshash maqsadlarda foydalanishdan tashqari) taqiqlangan. Bundan tashqari, Yevropa sudi SSSRning emblemasi tasviri bilan savdo belgilarini roʻyxatdan oʻtkazishni taqiqlaydi[2].
Shunindek qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]- SSSR bayrogʻi
- SSSR madhiyasi
- SSSR respublikalarining gerblari
- Rossiya imperiyasining gerbi
- Rossiya Federatsiyasi Gerbi
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Герб СССР“. 2021-yil 19-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 21-yanvar.
- ↑ „Использование герба СССР в качестве торговой марки запрещено Европейским судом“. PATENTUS: patent & trademark attorneus (2011-yil 17-oktyabr). 2021-yil 15-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 15-dekabr.