Qrimda detatarizatsiya jarayonlari
Qrimdagi detatarizatsiya jarayoni (qrim tatarcha: Qırımnıñ tatarsızlaştırıluvı; ruscha: Детатаризация Крыма ) Sovetlar va Rossiyaning yarim oroldan mahalliy Qrim tatarlarining tarixiy izlarini yo`qotishga qaratilgan sa'y-harakatlarini nazarda tutadi. Detatarizatsiya 1944-yilda Qrim-tatarlarning toʻliq miqyosda deportatsiya qilinishi va surgun qilinishidan tortib, 1920-yillarda nashr etilgan qrim-tatar kitoblarini yoqib yuborish va toponimlar nomini oʻzgartirish kabi boshqa yo`sinlarda davom etdi. [1]
Shakllari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Topografik o'zgartirishlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Qrim viloyat qoʻmitasi qaroriga koʻra, Qrim tatarlari deportatsiya qilinganidan koʻp oʻtmay, Qrimdagi qrim-tatar nomlari bilan atalgan tumanlar, qishloqlar va boshqa geografik obʼyektlarning aksariyatiga slavyancha nomlar berildi. Qrimdagi ko`plab joylar hanuzgacha 1940-yillarda qrim-tatarlarning mavjudligi izlarini yo'q qilish uchun berilgan nomlarga ega. Juda kam sonli aholi punktlari – Boqchasaroy, Jankoy – İşün, Alushta, Alupka va Saky nomlarini o'zgarmasdan saqlanmoqda.[2] [3][4]
Propaganda
[tahrir | manbasini tahrirlash]Qrimdagi sovet partiya amaldorlari Qrimning slavyan aholisiga tatarofobiyani singdirishgan. Qrim-tatarlarni “sotqin”, “burjuaziya” yoki “aksil-inqilobchilar” sifatida koʻrsatib, ularni (yunon, italyan, arman ajdodlari borligiga qaramasdan) “moʻgʻullar”, Qrim yarim oroli bilan tarixiy aloqasi yoʻq, deya yolgʻon ma'lumotlar beradilar.[5] 1948-yilda Qrimda boʻlib oʻtgan konferentsiya Qrim-tatarlarga qarshi kayfiyatlarni targʻib qilish va singdirishga bagʻishlangan edi. [1]
Amet-xon aeroporti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ametxon Sultonni asli qrimlik boʻlmagan holda dogʻistonlik qilib koʻrsatishga urinishlari qrim tatarlari jamiyatining noroziligiga sabab bo`ldi. Qrimda qrim tatar oilasida tugʻilgan va oʻzini doim qrim-tatar deb tanishtirganiga qaramay, Rossiya Federatsiyasi Qrimning asosiy aeroportiga Ivan Aivazovskiy nomini berib, Dogʻiston aeroportiga Ametxon Sulton nomini berdi. Qrim tatarlari jamoatchiligining Ametxon aeropoerti uning vatanida bo`lishi kerak mazmunidagi koʻplab murojaatlari e’tiborsiz qoldirildi. [1] [3][6]
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Williams 2015.
- ↑ Polian, Pavel. Against Their Will: The History and Geography of Forced Migrations in the USSR (en). Central European University Press, 2004 — 152-bet. ISBN 978-963-9241-68-8.
- ↑ 3,0 3,1 Allworth 1998.
- ↑ Bekirova, Gulnara. Крым и крымские татары в XIX-XX веках: сборник статей (ru), Moscow, 2005 — 242-bet. ISBN 9785851670572. OCLC 605030537.
- ↑ Williams 2001.
- ↑ „"Добро пожаловать в аэропорт "Амет-Хан Султан" города Симферополя!". Милли Фирка (in Russian). 2018-11-28. Retrieved 2019-10-16.“.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Williams, Brian. The Crimean Tatars: The Diaspora Experience and the Forging of a Nation. Boston: BRILL, 2001. ISBN 9004121226. OCLC 803626761.
- Williams, Brian. The Crimean Tatars: From Soviet Genocide to Putin's Conquest. New York: Oxford University Press, 2015. ISBN 978-0190494711. OCLC 928643532.
- Allworth, Edward. The Tatars of Crimea: Return to the Homeland: Studies and Documents. London: Duke University Press, 1998. ISBN 0822319942. OCLC 799694940.