Pokistondagi xitoyliklar
| Pokistondagi xitoyliklar | |
|---|---|
|
Jami: 60000 (2018) | |
| Til | urdu, xitoy, ingliz,uyg'ur |
Pokistondagi Xitoy xalqi (urdu: چینی) mamlakatning muhim chet ellik jamoalaridan birini tashkil qiladi . Xitoy-Pokiston iqtisodiy yo‘lagi 2013-yilda 20 mingdan 2018-yilda 60 mingga muhojirlar aholisini ko‘paytirdi[1][2].
Tarqalishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Karachi
[tahrir | manbasini tahrirlash]1940-yillarda koʻplab xitoylik musulmonlar Xitoydagi tartibsizliklardan qochib, Karachiga joylashdilar[3]. Biroq u yerdagi xitoyliklar asosan musulmon boʻlmaganlardandir yaʼni ularning ajdodlari buddistlar boʻlgan, ammo keyingi avlodlar boshqa dinlarga ergashadilar. Taxminan 30%i Islomni qabul qilganlar[4].
Karachidagi xitoylarning aksariyati muhojirlarning ikkinchi avlod farzandlari — eng keksa avlod asosan vafot etgan, uchinchi avlod esa boshqa mamlakatlarga hijrat qilgan[4]. Immigrantlar uchun umumiy manzillar Amerika Qoʻshma Shtatlari, Kanada va Buyuk Britaniya boʻlgan[3]. Ular kamdan-kam hollarda xitoycha kiyim kiyishadi, lekin ular baribir xitoy tilini saqlab qolishadi, garchi soʻnggi yillarda ular urdu tiliga eʼtiborni tobora kuchaytirib borayotganini koʻrsatdilar[3][4]. Ilgari jamoa provinsiya kelib chiqishi bo‘yicha ajratilgan bo‘lsa, jamiyatni ifodalovchi Xitoy qo‘mitasining tashkil etilishi bilan ular yanada integratsiyalashgan. Ular bir nechta mahallalarda, jumladan PECHS va Tariq yoʻli yaqinida, shuningdek, Saddar va yaqinda Saddar shaharchasidagi Klifton va Mudofaa mahallalarida toʻplangan[4]. Klifton va Mudofaa jamiyati hududlarida taxminan 15 ta Xitoy restorani mavjud. Bu hudud baʼzan norasmiy ravishda „Chinatown“ deb ataladi[5]. Ulardan eng mashhurlaridan biri, 1930-yillarda Li Dyansyan tomonidan asos solingan ABC Xitoy restorani bir vaqtlar Chjou Enlay tomonidan homiylik qilingan va 1988-yilgacha faoliyat yuritgan[6].
Umumiy kasblarga kosmetologlar, poyabzalchilar, stomatologlar va restoran savdosi kiradi; ikkinchi avlod vakillarining aksariyati ota-onalari kabi bir xil hunarga ergashadilar[4]. Ayniqsa, xitoylik stomatologlar shaharning kam taʼminlangan aholisiga sifatli xizmat ko‘rsatish borasida obro‘ga ega. Biroq ularning koʻpchiligi litsenziyasiz va stomatologiya boʻyicha rasmiy taʼlimga ega emas. Buning oʻrniga, ularning ota-onalari ilgari Britaniya Malayyasida (hozirgi Malayziya) xitoylar jamoasi orasida yashab, stomatolog boʻlib ishlagan. 1940-yillarda Pokistonga kelganlarida, ular oʻzlari toʻliq tish shifokori sifatida ishlay boshladilar. Oʻsha paytda Karachida stomatologlar yetishmas edi, chunki butun Sind viloyatida, Haydarobodda faqat bitta stomatologiya maktabi bor edi. Ular, birinchi navbatda, protezlarni ishlab chiqarish va oʻrnatish, shuningdek, tishlarni olish kabi oddiy protseduralarni taʼminladilar, ammo, keyingi yillarda, baʼzi ular ancha murakkab protseduralar bilan taʼminlash uchun rasmiy oʻqitilgan stomatolog yollash imkoniyatiga ega boʻlgan.
Boshqa hududlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Lahorda xitoylik musulmonlar Chini Masjidi (Xitoy masjidi) deb nomlangan masjidni qurdilar. Ular odatda mahalliy aholi bilan turmush qurishgan va assimilyatsiya qilishgan[7]. U yerdagi ikki xitoylik poyabzal tikuvchi Xopson va Kingson yuqori sifatli mahsulotlari bilan shuhrat qozongan[8].
Mehnat muhojirlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Qadimgi jamoalar aʼzolarining koʻchib ketishiga qaramay, Pokistondagi xitoyliklar yangi chet ellik fuqarolar tomonidan qoʻllab-quvvatlandi. Biroq, ularning aholisining oʻsishi 2001-yil 11-sentyabrdagi hujumlar tufayli biroz toʻxtatildi; Pokistonda urush boshlanishidan qoʻrqib, xitoyliklarning aksariyati xotinlari va bolalarini uylariga qaytarib yubordilar[9]. 2007-yil holatiga koʻra, Pokistonda 3500 ga yaqin xitoylik muhandislar turli joylarda, xususan, Gvadar porti qurilishida turli davlat loyihalarida ishlash uchun vaqtincha istiqomat qilishgan. Ularning umumiy soni 5000 ga yetishi mumkin edi[10]. Taxminan 1200 kishi Islomobodda istiqomat qilgan[11]. Keyin, 2008 va 2009-yillar oraligʻida Pokistonda ishlayotgan xitoylar soni keskin oʻsdi, hatto boshqa millatdagi muhojir ishchilar mamlakatni tark etganda ham, taxminan 10 000 ga etdi[12]. Xitoyning neft isteʼmoli uchun marvarid siyosati tufayli hozirgi kunga qadar xitoylik muhojirlarning soni yarim millionga yaqin.
Etnik ozchiliklar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Xitoydagi etnik ozchiliklarning baʼzi vakillari, birinchi navbatda, Shinjondagi musulmon uygʻurlar va tojiklar ham Pokistonning shimoliy hududlariga joylashdilar[13]. Minglab ilk muhojirlar 1940-yillarda kommunistik taʼqibdan qoʻrqib kelishgan[14]. 1954-yilda Xo‘tandagi muvaffaqiyatsiz qo‘zg‘olondan so‘ng yana bir necha yuz kishi Pokistonga qochib ketgan[15]. Keyinchalik migratsiya toʻlqinlari 1963-yilda va yana 1974-yilda paydo boʻldi[16]. 1980-yillardan boshlab hajga borish uchun Xitoyni tark etgan koʻproq uygʻurlar Xitoyga qaytish oʻrniga Pokistonga joylasha boshlagan[17].
Tashkilotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Pokistonning bir qator shaharlarida Xitoy jamoat tashkilotlari mavjud:
- Gilgit : Xitoy Gilgitlar uyushmasi[18].
- Islomobod : Xitoy Islomobod assotsiatsiyasi[19].
- Lahor : Xitoyning Lahor assotsiatsiyasi[20].
- Ravalpindi : Xitoyning Ravalpindi assotsiatsiyasi[21].
- Karachi : Xitoyning Karachi assotsiatsiyasi
Pokistondagi xitoylik ishchilarga turli tahdidlar tufayli Xitoy elchixonasi xavfsizlik masalalarini oʻrganish uchun Pokiston hukumati bilan aloqa qoʻmitasi ham tuzdi[11].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Chinese influence outpaces influx“. Dawn (2018-yil 22-yanvar). Qaraldi: 2018-yil 18-fevral.
- ↑ „RAW at frontline to sabotage Economic Corridor, China warns Pakistan“. Express Tribune (2015-yil 22-may). Qaraldi: 2015-yil 23-may.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Asadullah (2007-09-26), „Disappearing Chinese Diaspora“, The International News, 2008-01-19da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2009-03-25
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Ramzi, Shanaz (2001-07-09), „The melting pot by the sea“, Dawn, 2004-07-15da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2009-07-26
- ↑ Karachi Chinatown, Chinatownology.com, qaraldi: 2009-09-12
- ↑ „穆沙拉夫常进中餐馆用餐 乐为普通食客买单“, China Central Television, 2008-02-04, qaraldi: 2010-04-20
- ↑ Wang, Daiyu (2007-10-27), „Chinese Muslims in Pakistan“, Chowk, 2008-10-21da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2009-03-25
- ↑ Hamid, A. (2006-07-02), „Lahore Lahore Aye: How Lahore has changed“, Daily Times of Pakistan, qaraldi: 2009-07-26
- ↑ „担心大战爆发 巴基斯坦华人纷纷回国/Worrying that war will explode, Chinese in Pakistan go home one by one“, People's Daily, 2001-09-27, 2016-03-03da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2009-09-11
- ↑ „Peshawar killing evokes fear among foreigners“, Dawn, 2007-07-10, qaraldi: 2009-03-25
- ↑ 11,0 11,1 „Liaison committee for Chinese security being formed“, Daily Times, 2007-07-10, qaraldi: 2009-03-25
- ↑ Fazl-e-Haider, Syed (2009-09-11), „Chinese shun Pakistan exodus“, Asia Times, 2009-09-13da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2009-09-11
- ↑ Sun, Jincheng (2009-07-19), „巴基斯坦维族华人领袖：新疆维族人过得比我们好/Pakistan Uyghur leader: Xinjiang Uyghurs live better than us“, Global Times Chinese Edition, 2016-03-04da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2009-09-14
- ↑ Rahman 2005, s. 60
- ↑ Rahman 2005, s. 50
- ↑ Ali, Wajahat (2004-05-29), „China says terrorists from Xinjiang hiding in Pakistan“, Daily Times, qaraldi: 2009-03-25
- ↑ Haider 2005, ss. 525–6
- ↑ „巴基斯坦华人华侨与我外交官共庆元宵节/Overseas Chinese in Pakistan celebrate Lantern Festival with Chinese diplomats“, People's Daily, 2009-02-10, 2011-07-19da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2009-09-11
- ↑ „新疆海外交流协会慰问巴基斯坦华人华侨/Xinjiang Overseas Exchanges Association expresses appreciation to overseas Chinese in Pakistan“, China Radio International, 2008-07-17, qaraldi: 2009-09-11
- ↑ „'镜头里的中国'图片展在拉合尔开幕/'China in the mirror' photo exhibition opens in Lahore“, People's Daily, 2008-06-24, qaraldi: 2009-09-14
- ↑ Yin, Liang (2008-02-06), „巴基斯坦华人华侨为中国灾区捐款/Overseas Chinese in Pakistan make donations for China disaster areas“, China Radio International, 2015-12-08da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2009-09-14
Qoʻshimcha oʻqish uchun
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Tham, Maria (2001), „Travels Afar“, in Khu, Josephine M. T. (muh.), Cultural curiosity: thirteen stories about the search for Chinese roots, University of California Press, 39–57-bet, ISBN 978-0-520-22341-7; short memoirs of a Pakistan-born Chinese American and her travels in the Sze Yup district.
- „For many Pakistanis, China is 'the new Westʼ“ (Archive). Agence France Presse at Dawn. March 8, 2013.
- Paracha, Nadeem F.. „Smokers' corner: coming full circle“. Dawn (2017-yil 19-fevral). Qaraldi: 2017-yil 19-fevral.