Kontent qismiga oʻtish

Parlament saroyi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Parlament saroyi
Palatul Parlamentului
Eski nomlari Respublika uyi
Muqobil nomlari Xalq uyi
Umumiy maʼlumot
Meʼmoriy uslubi Neoklassikal
Manzili Kalea 13, Septembrie 1, Sector 5
Shahar Buxarest
Mamlakat Ruminiya
Narxi €4 mlrd yevro
Texnik holati
Qavatlar soni 12
Binoning ichki maydoni 365,000 m2 (3,930,000 kv ft)
Bino atrofidagi yerlar 66,000 m2
Dizayn va konstruksiya
Meʼmor Bosh arxitektor Anca Petrescu (1949–2013) rahbarligida 700 arxitektor ish olib borgan
Parlament saroyi

Parlament saroyi (rumincha: Palatul Parlamentului), shuningdek, Respublika uyi sifatida ham tanilgan (Casa Republicii) yoki Xalq uyi/Xalq saroyi (Casa Poporului), poytaxt Buxarestda Dealul Spirii tepasida joylashgan Ruminiya parlamentining qarorgohi. Saroyning balandligi 84 metr[1] 365, 000 kv.m maydonga ega[2] va hajmi 2, 550, 000 kub metr. Parlament saroyi dunyodagi eng ogʻir bino boʻlib, ogʻirligi taxminan 4,098,500,000 kilogram (9.04×10^9 lb; 4.10×10^6 t), shuningdek, dunyodagi ikkinchi yirik maʼmuriy bino hisoblanadi[3].

Bino bosh arxitektor Anka Petresku tomonidan loyihalashtirilgan va nazorat qilingan, 700 ga yaqin arxitektorlar jamoasi va 13 yil davomida (1984 – 97) sotsialistik realistik va modernistik neoklassik meʼmorchilik shakllari va uslublarida[4] qurilgan[5]. Saroy Kommunistik Ruminiya prezidenti va Ikkinchi Jahon Urushidan beri mamlakatda uzoq vaqt hukmronlik qilgan ikki davlat rahbarining ikkinchisi boʻlgan Nikolae Chaushesku (1918 – 1989) tomonidan[6] shaxsga sigʻinish siyosati hukm surgan davrda buyurtma qilingan. U va uning oilasi uchun mamlakatda shaxsga sajda qilish sezilarli darajada oshdi[7].

23 boʻlimdan iborat oʻzining bezakli interyeri bilan mashhur boʻlgan saroyda Ruminiya parlamentining ikki palatasi: Senat (Senat) va Deputatlar palatasi (Kamera Deputaților), uchta muzey va xalqaro konferensiya markazi joylashgan. Saroydagi muzeylar – Milliy zamonaviy sanʼat muzeyi, Kommunistik totalitarizm muzeyi (2015-yilda tashkil etilgan)[8] va Saroy muzeyi. Qurilish jarayonida dastlab Respublika uyi deb nomlangan boʻlsa-da (rumincha: Casa Republicii), saroy "Xalq uyi" (rumincha: Casa Poporului) 1989-yil dekabrdagi Ruminiya inqilobidan keyin nomi bilan mashhur boʻldi). Taʼsirchan xususiyatlari tufayli u yerda davlat institutlari va xalqaro tashkilotlar tomonidan oʻtkaziladigan konferensiyalar va simpoziumlar kabi tadbirlar boʻlib oʻtadi, ammo shunga qaramay binoning 70 % ga yaqini boʻsh qolmoqda[9][10].

Saroy Buxarestning markaziy qismidagi 5-sektorda, Dealul Arsenalului (Arsenal tepaligi) nomi bilan ham tanilgan Dealul Spirii (Spirea tepaligi) tepasida joylashgan. U 3.5 km Bulevardul Unirii (Union bulvari), Saroy bilan bir vaqtda qurilgan va gʻarb va shimoli-gʻarbda Izvor koʻchasi, shimolda Birlashgan Millatlar xiyoboni, sharqda Ozodlik xiyoboni va janubda Kalea 13-Sentabr bilan oʻralgan.

Tarix

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ruminiya diktatori Nikolay Chaushesku ulkan inshootni qurishni buyurgan.
Saroydan koʻrinish. Uni qurish uchun Uran-Izvor mahallasi buzib tashlangan[11].

Parlament saroyining qurilishi Nikolay Chaushesku tomonidan Ruminiyaga yuklangan tizimlashtirish dasturining eng ekstremal ifodasi edi. Tizimlashtirish – bu Chaushesku tomonidan amalga oshirilgan shaharsozlik dasturi boʻlib, u 1971-yilda Sharqiy Osiyoga tashrifi chogʻida Shimoliy Koreyaning Juche mafkurasida koʻrgan jamoat tashkiloti va ommaviy maʼrifatdan hayratda qoldi. Chaushesku oʻz mamlakatida Ruminiyani „koʻp tomonlama rivojlangan sotsialistik jamiyat“ ga aylantirish maqsadini koʻzlagan holda xuddi shunday siyosatni amalga oshirishga qaror qildi.

Unirii-Dealul Arsenalului hududi uchun tizimlashtirish loyihasi 1930-yillardan beri (qirol Kerol II davrida) mavjud edi. 1977-yil 4-martdagi Vranceadagi zilzila Chausheskuga eski Buxarestning ayrim qismlarini buzish uchun bahona boʻldi[12]. U mamlakatning siyosiy pozitsiyasiga koʻproq mos keladigan fuqarolik markazini xohladi va Buxarestni sotsialistik realizm uslubiga asoslangan qayta qurish rejasini boshladi[5]. Respublika uyi Chaushesku loyihasining markaziy qismi edi. Buxarest loyihasi nomini olgan bu loyiha 1978-yilda Shimoliy Koreya poytaxti Pxenyanning moʻljallangan nusxasi sifatida boshlangan. Shimoliy Koreya prezidenti Kim Ir Sen ikki yil avval xuddi shunday monumental qarorgoh – Kumsusan saroyini qurishni boshlagan edi.

28 yoshida loyihaning bosh meʼmori etib tayinlangan Anka Petresku (1949-2013) tanlov oʻtkazilganda gʻolib chiqdi. Ishni muvofiqlashtirgan jamoa 10 ta yordamchi meʼmordan iborat boʻlib, ular yana 700 tasiga rahbarlik qilgan[13]. Saroyning qurilishi 1984-yil 25-iyunda boshlandi va ishning ochilishida Chaushesku ishtirok etdi, u ham hududni tez-tez tekshirib turdi.

Binoni qurish uchun Uran-Izvor tepaligi tekislandi. Bu hududda Milliy arxiv, Mixay Voda monastiri va boshqa monastirlar, Brankovenesk kasalxonasi[14], shuningdek, 37 ga yaqin eski zavod va ustaxonalar joylashgan[15]. Uran-Izvor hududidagi buzilish 1982-yilda boshlangan. Taxminan 7 kv. km eski shahar markazi buzib tashlandi, 40 000 kishi bu hududdan koʻchirildi[16].

Ishlar askarlardan tashqari majburiy mehnat bilan ham amalga oshirilib, xarajatlar minimallashtirildi[17].

Joy va loyihada 20 000 dan 100 000 gacha odam ishlagan, ular uch smenada 5000 Ruminiya Xalq Armiyasi askarlaridan va juda koʻp sonli „koʻngillilar“dan iborat edi[18] Qancha odam halok boʻlgani haqida gap borganda rasmiy maʼlumotlarga koʻra, 27 kishi, lekin bu yerda ishlagan yoki ishlashga majbur boʻlganlar bundan ham koʻproq, baʼzilari minglab odamlar haqida gapirishadi[19][20][21].

1989-yilda qurilish xarajatlari 1,75 milliard AQSh dollariga, 2006-yilda esa 3 milliard dollarga baholangan. 1990-yilda avstraliyalik biznes va media magnati Rupert Merdok binoni 1 milliard AQSh dollariga sotib olmoqchi boʻlgan, ammo uning taklifi rad etilgan[22].

1989-yildan keyin

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1994-yildan beri saroyda Ruminiya parlamentining quyi palatasi, Deputatlar palatasi joylashgan boʻlib, uning sobiq oʻrni Deputatlar palatasi saroyi (hozirgi Patriarxat saroyi) Ruminiya pravoslavlariga davlat tomonidan hadya qilingan. 2004-yildan beri Ruminiya Kommunistik partiyasi Markaziy Qoʻmitasining sobiq shtab-kvartirasini tark etgandan soʻng, yuqori palatasi – Ruminiya Senati ham Parlament saroyida joylashgan.

Saroy qurib bitkazilganidan olti yil oʻtib, 2003—2004-yillar oraligʻida tashqi liftlar yonida shishadan yasalgan qoʻshimcha liftlar qurilgan[23]. Bu 2004-yilda saroyning gʻarbiy qanotida ochilgan Milliy zamonaviy sanʼat muzeyiga tashqaridan kirishni osonlashtirish uchun qilingan. Xuddi shu davrda ommaviy noroziliklardan keyin ulkan bayroqni koʻtarish loyihasi bekor qilindi. Namoyishlardan soʻng bino tashqarisida allaqachon koʻtarilgan bayroq ham olib tashlangan.

Saroy ichida faqat siyosatchilar kirishi mumkin boʻlgan restoran qurilgan. 1998-yildan beri binoda Transchegaraviy jinoyatchilikka qarshi kurash boʻyicha Mintaqaviy Janubi-Sharqiy Yevropa Kooperativ Tashabbusining (SECI) ofisi ham joylashgan[24].

2008-yilda Saroyda Shimoliy Atlantika Shartnomasi Tashkilotining 20-sammiti boʻlib oʻtdi. 2010-yilda siyosatchi Silviu Prigoană binoni savdo markazi va koʻngilochar majmuaga aylantirishni taklif qildi. Xarajatlarni keltirib, Prigoana Ruminiya parlamenti yangi binoga koʻchishi kerakligini aytdi, chunki ular ulkan saroyning atigi 30 foizini egallagan. Bu taklif Ruminiyada bahs-munozaralarga sabab boʻlgan bir paytda, siyosatchi Miron Mitrea bu gʻoyani „hazil“ deb rad etdi[25].

Saroy, shuningdek, bir qancha avtosport tadbirlari, jumladan, butun Yevropadan professional driftchilarni birlashtirgan 2011-yilda Ruminiyadagi Drift Gran-prisi uchun ham zamin boʻlgan[26].

Bino tasvirining mualliflik huquqi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Parlament saroyi davlat mablagʻlari hisobidan moliyalashtirilgan va meʼmorlar ijaraga ishlagan boʻlsa-da, bosh arxitektor Anka Petresku vafotidan soʻng, uning merosxoʻrlari Deputatlar palatasini ramziy bino tasvirlaridan ruxsatsiz foydalangani uchun sudga berishdi. Palata bino tasviri aks ettirilgan fotosuratlar va suvenirlarni sotish uchun mualliflik huquqini buzganlikda ayblangan[27]. Boshqa sud jarayonlarida merosxoʻrlar saroyni turli tomonlardan tasvirlash orqali bosh arxitektorga tegishli boʻlgan tovar belgilarining buzilishini daʼvo qilgan[28].

Yuridik ekspertlar notijorat maqsadlarda ramziy binoni suratga olmoqchi boʻlgan sayyohlar uchun hech qanday cheklovlar yoʻqligini taʼkidlashsa-da[28], Petreskuning merosxoʻrlari bino tasviridan tijorat maqsadlarida foydalanish uchun 2 % toʻlov olinishini aniq belgilab qoʻygan[27]. Agar bosh arxitektor va benefitsiar (Ruminiya davlati) oʻrtasidagi kelishuv intellektual mulk huquqlariga bagʻishlangan boʻlsa va Ruminiya panorama erkinligini tatbiq etgan boʻlsa, bunday hollarda mualliflik huquqi toʻgʻrisidagi qonun doirasini cheklab qoʻygan boʻlsa, vaziyatdan qochish mumkin edi, deb ishoniladi[28].

Texnik tafsilotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Saroy qurilishi 1984-yilda boshlangan va dastlab ikki yil ichida yakunlanishi rejalashtirilgan edi. Loyiha 1990-yilgacha uzaytirildi, ammo shu kungacha tugallanmagan. Jami 1100 ta xonadan faqat ikkita katta majlis zali va yana 400 tasi qurib bitkazildi yoki foydalanilmoqda.

Bino sakkizta yer osti sathidan iborat boʻlib, eng chuquri yadroviy bunkerga ega boʻlib, asosiy davlat muassasalari bilan 20 km tunnellar bogʻlangan[29]. Nikolay Chaushesku yadro urushidan qoʻrqardi. Bunker – bu 1.5 m radiatsiya oʻtkazmaydigan qalin beton devorlari. Boshpana asosiy zaldan – Ruminiyadagi barcha harbiy qismlar bilan telefon aloqasiga ega boʻlgan shtab-kvartiradan va urush paytida foydalanish uchun davlat rahbariyati uchun bir nechta turar-joy xonadonlaridan iborat.

Saroyning maydoni 365, 000 kvadrat metri uni AQShdagi Vashington tashqarisidagi Pentagon va Tailanddagi Sappaya-Sapasathandan keyin dunyodagi uchinchi yirik maʼmuriy binoga aylantiradi. Shuningdek, hajmi boʻyicha eng katta binolar qatoriga kiradi[30]. Taqqoslash uchun, bino Misrdagi Buyuk Giza piramidasi hajmidan 2 % ga katta[31] baʼzi manbalarda uni „fir’avn“ deb atashadi[32].

Parlament saroyi ogʻirligi tufayli har yili 6 millimetr choʻkadi[33]. Maʼlumotlarni tahlil qilgan ruminiyalik mutaxassislar saroyning katta ogʻirligi bino ostidagi choʻkindi qatlamlarining choʻkishiga sabab boʻlayotganini tushuntirishdi.

Materiallar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bino deyarli butunlay Ruminiyadan kelib chiqqan materiallardan qurilgan. Bir nechta istisnolar orasida Nikolae Balsesku zalining eshiklari bor, uni Chaushesku oʻzining doʻsti, Zairning uzoq yillik totalitar prezidenti Mobutu Sese Sekodan sovgʻa sifatida olgan (hozirgi Kongo Demokratik Respublikasi)[34].

Materiallardan 3500 tonna kristall – 480 ta qandil, 1409 ta shift chiroqlari va nometall ishlab chiqarilgan. 700 000 tonna poʻlat va bronza monumental eshik va derazalar. 1, 000, 000 kub metr marmar[34] 900, 000 kub metr parket va lambrlash uchun yogʻoch[35] (95 % dan ortigʻi mahalliy), shu jumladan yongʻoq, eman, gilos, qaragʻay, chinor. 200, 000 kvadrat metr turli oʻlchamdagi jun gilamlar (kattaroq gilamlarning bir qismini toʻqish uchun dastgohlarni bino ichiga koʻchirish kerak edi); kumush va oltin kashtadoʻzlik va passementeries bilan bezatilgan kadife va brokar pardalari mavjud.

Parlament saroyi turli filmlarda namoyish etilgan, eng mashhuri 2018-yilgi "Nun" dahshatli filmi. Boshqa filmlar orasida Yunus Xill oʻynagan "Urush itlari „; Nikolas Keyj oʻynagan “Nurning oʻlimi"; va Sheron Stoun va Endi Garsiya ishtirok etgan „Sevgi haqida nima“ (2022).

Shuningdek, u 2009-yilda Top Gearning „Transfagarasan avtomagistralini topish uchun Ruminiya GT Road Trip“ nomli epizodida koʻrinish bergan[36].

Galereya

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Inside the Palace of the Parliament
    Parlament saroyi ichi
  • International Conference Centre
    Xalqaro konferensiya markazi

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Romania comes to terms with monument to communism 30 years after Ceaușescu's death“ (en). the Guardian (2019-yil 22-dekabr). Qaraldi: 2021-yil 19-dekabr.
  2. ↑ „Palace of Parliament - Bucharest International Conference Centre“. Palace of Parliament - Bucharest International Conference Centre. Qaraldi: 2021-yil 19-dekabr.
  3. ↑ „Heaviest building“. Guinness World Records.
  4. ↑ „Anca Petrescu“ (2018-yil 11-iyul).
  5. ↑ 5,0 5,1 „Vlad Bodogan: Architecture of oppression: an analyses of the socio-political implications behind the construction of Casa Scânteii“. Pavilion Magazine (2018-yil 11-iyul).
  6. ↑ „Megalomania lui Ceaușescu: dorința de a merge pe sub București și povestea catacombelor secrete“ (2018-yil 11-iyun).
  7. ↑ „Se muncea, dar se și murea. Povești cutremurătoare de pe șantierele lui Ceaușescu“ (2018-yil 11-iyul).
  8. ↑ „Senatul a adoptat legea privind infiintarea Muzeului Totalitarismului Comunist. Academia Romana va intocmi si un raport de condamnare a comunismului“. HotNews.ro (2015-yil 22-sentyabr).
  9. ↑ „Palatul Parlamentului, o emblema a Bucurestiului“. Hotel-Bucuresti.com.
  10. ↑ John Malathronas. „Palace of the damned dictator: On the trail of Ceausescu in Bucharest“. CNN (2014-yil 5-dekabr).
  11. ↑ Roxana Ruscior. „"Ceauşima" – cum a fost demolat cartierul Uranus“. Descoperă.ro (2014-yil 21-avgust).
  12. ↑ „Demolarea casei Grigore Cerkez după cutremurul din 1977“ (2018-yil 11-iyul).
  13. ↑ „De la Casa Poporului la Palatul Parlamentului. Istoria clădirii care a intrat de trei ori în Cartea Recordurilor“. Digi24 (2013-yil 31-oktyabr).
  14. ↑ „Spitalul Brâncovenesc nu trebuia să cadă!“. Ziarul Ring (2010-yil 22-fevral). 2017-yil 28-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-iyul.
  15. ↑ „Atunci si acum: Casa Poporului“. Metropotam (2009-yil 9-iyun). 2020-yil 21-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-iyul.
  16. ↑ „The Palace of the Parliament in Bucharest“, Radio Netherlands Archives, 19 November 1997
  17. ↑ Ioan Popa. Robi pe Uranus, I, Humanitas, 1992. ISBN 973-28-0304-5. 
  18. ↑ „Şantierele groazei. Cum s-au construit cu sânge mastodonţii doriţi de Ceauşescu: Casa Poporului, Canal, Transfăgărăşan şi Bicaz“ (2018-yil 11-iyul).
  19. ↑ Realitatea.NET. „Culisele statului paralel | Detalii NESTIUTE despre Casa Poporului. A cui a fost ideea ridicarii monumentului strategic – Cati oameni au murit pe santier“ (ro). Realitatea. NET (2021-yil 20-avgust). Qaraldi: 2022-yil 9-iyun.
  20. ↑ „Şantierele groazei. Cum s-au construit cu sânge mastodonţii doriţi de Ceauşescu: Casa Poporului, Canal, Transfăgărăşan şi Bicaz“ (en). adevarul.ro (2015-yil aprel).
  21. ↑ Murgoci. „Peste ce s-a construit Casa Poporului. Vezi imagini din 1982“ (ro). DCNews. Qaraldi: 2022-yil 9-iyun.
  22. ↑ „Detalii nestiute despre Casa Poporului, cea mai scumpa cladire administrativa din lume“. Stirile Pro TV (2013-yil 16-may).
  23. ↑ Mariusz Czepczynski. Cultural Landscapes of Post-Socialist Cities. Ashgate, June 2008. ISBN 978-0-7546-7022-3.  (Wayback Machine saytida 2015-12-26 sanasida arxivlangan)
  24. ↑ „South-East Europe Cooperative Initiative (SECI)“. Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Serbia. 2015-yil 2-noyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  25. ↑ Matthew Day. „Nicolae Ceausescu palace 'to be turned into shopping mall'“. The Telegraph (2010-yil 4-fevral).
  26. ↑ „Guest Blog: Drift.ro>> Sideways in Romania's Capital – Speedhunters“ (en-US). Speedhunters (2011-yil 29-oktyabr). Qaraldi: 2018-yil 13-fevral.
  27. ↑ 27,0 27,1 „Bătălia pentru imaginea Palatului Parlamentului. Decizia luată de OSIM“. Stirileprotv.ro. Qaraldi: 2018-yil 2-noyabr.
  28. ↑ 28,0 28,1 28,2 „Taking photos of the Palace of Parliament can be considered illegal“ (en-US). Pandects dpVUE. Qaraldi: 2018-yil 2-noyabr.
  29. ↑ „Secretele Casei Poporului | „Ceauşescu voia să umble cu maşina pe sub București““. Libertatea (2011-yil 21-fevral).
  30. ↑ „La plimbare prin subsolul Casei Poporului“. Adevărul (2010-yil 26-mart).
  31. ↑ „Lucruri mai putin stiute despre Casa Poporului – cea mai mare cladire din Europa“. Metropotam (2015-yil 4-mart). 2020-yil 21-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-iyul.
  32. ↑ „Casa Poporului“. TravelWorld.ro.
  33. ↑ „Casa Poporului se scufundă în sol în fiecare an. Ce spun specialiştii despre acest "fenomen"“. Gândul (2014-yil 26-dekabr).
  34. ↑ 34,0 34,1 „7 Amazing Facts about The Palace of The Parliament in Bucharest“. YourAmazingPlaces.com.
  35. ↑ „Casa Poporului“. 2015-yil 8-dekabrda asl nusxadan arxivlangan.
  36. ↑ „Filming Location Matching "Palace of the Parliament, Bucharest, Romania" (Sorted by Popularity Ascending)“. IMDb. Qaraldi: 2021-yil 10-noyabr.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Parlament_saroyi&oldid=5231521" dan olindi