Oq boshli qumoy
| Oq boshli qumo | |
|---|---|
_(20).jpg) | |
Ilmiy tasniflash | |
| Olam: | Hayvonlar |
| Tip: | Xordalilar |
| Sinf: | Qushlar |
| Oila: | Qarchigʻaysimonlar |
| Urugʻ: | Qumoy |
| Turlari: | Oq boshli qumo |
| Xalqaro ilmiy nomi | |
| Gyps fulvus (Hablizl, 1783) | |
Oq boshli qumoy ( lotincha: Gyps fulvus) — qarchig‘aylar oilasiga mansub yirik yirtqich qush , o‘laksaxo‘r. Janubiy Yevropa, Osiyo va Shimoliy Afrikaning qurg‘oqchil tog‘li va tekis landshaftlarida tarqalgan, Kavkaz tog‘larida tuxum qo‘yishadi (boshqa paytlarda bu mintaqadan ancha uzoqda bo‘lsa ham); Qrimda izolyasiya qilingan soni saqlanib qolgan. Ushbu turning tarqalishi va umumiy soni asta-sekin kamayib bormoqda[1].
Tavsif
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Uzun keng qanotlari va dumi bilan ajralib turuvchi juda yirik kalxat. Tana uzunligi 93-110 sm, qanotlarini yoyganda 234-269 sm[2] . Kalxatlarning tashqi ko‘rinishi oq paxmoq bilan qoplangan nomutanosib kichik bosh, bo‘rtib chiqqan ilgak tumshug‘i, uzun patlari uzun bo‘yniga tushib turuvchi va kalta yumaloq dumga ega. Tananing umumiy rangi jigarrang, quyi qismi sarg‘ish rang bilan biroz ochroq tusda ifodalangan. Parvoz va quyruq patlari to‘q jigarrang, deyarli qora. Orqa yonlari sarg‘ish-jigarrang, terisi - kulrang, oyoqlari esa to‘q zangori tusda. Tus bo‘yicha erkaklar va urg‘ochilar bir-biridan farq qilmaydi. Qarchig‘aylarning voyaga yetganlari patlari oqishroq va qizg‘ish-jigarrang bo‘ladi[3] .
Tarqatishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Gʻarbiy Tyan-Shan, Gʻarbiy Pomir-Oloy, Qizilqum cho‘lining qatlam tog‘larida (ko‘payadi); deyarli hamma joyda ko‘chmanchi bo‘lishadi. O‘zbekistondan tashqarida: Janubiy Yevropa, Shimoliy Afrika, Gʻarbiy, O‘rta va Markaziy Osiyo. Hindiston va Sharqiy Pokistonda yana bir kichik turi mavjud.
Yashash joyi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Biotoplar - bu qushlar uchun qulay bo‘lgan balandlikdagi quruq ochiq joylar. U 3000 m balandlikdagi tog‘larda va oziq-ovqat izlashda va dengiz sathidan 3500 m balandlikda keng tarqalgan bo‘lib, u yerda qo‘ylar va boshqa tuyoqli hayvonlarning podalarini kuzatib boradi[2] . Armanistonda Kavkazda dengiz sathidan 2750 m gacha ko‘tariladi [3] . Cho‘l, yarim cho‘l va cho‘llardagi tekislikda kamroq tarqalgan, bu yerda o‘zining katta vazni tufayli balandliklarni - qoyalar, tog‘ etaklari yoki tepaliklarni tanlaydi.
Soni
[tahrir | manbasini tahrirlash]1980-yillarda taxminan 140 jufti qayd etilgan (Nurota tog‘ida – 45-70; Oqtov – 6-8, Turkiston – 20, Chotqol – 7, Hisor – 29 jufti va 40-58 ta zoti); jami poloponlari bilan – bir necha yuztagacha. So‘nggi yillarda Ohangaron suv omborida 30 tagacha, Objazsoyda (Qurama tog‘i) – 46 ta, Dehqonobodda – 70 ta, Tangi qishlog‘ida (Ko‘hitang) – 27 tadan iborat galasi uchragan. Surxon davlat qo‘riqxonasida mazkur turning umumiy soni 2015 yilda 55-60 tani tashkil etgan. Markaziy Osiyo populyasiyasining soni barqaror. Dunyodagi populyasiyasi 500 mingdan 1 milliontagacha ekani taxmin qilinadi[4].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ В. Н. Иваненко. „Белоголовый сип Gyps fulvus“. Редкие и исчезающие животные России. nature.ok.ru. 2000-yil 19-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 25-oktyabr.
- ↑ 2,0 2,1 James Ferguson-Lees, David A. Christie.. Raptors of the World. Princeton: Princeton University Press, 2006 — 122-bet. ISBN 0-691-12684-4.
- ↑ 3,0 3,1 Г. Дементьев, Н. Гладков.. Птицы Советского Союза. Советская наука, 1951.
- ↑ ОҚ БОШЛИ ҚУМОЙ (Wayback Machine saytida 2022-08-05 sanasida arxivlangan) Redbook.uz