Oʻzbekistonda futbol
[[File: |250px]]O'zbekiston pochta markasida o'zbek futboliga 100 yil | |
| Eng yuqori boshqaruvchi tashkilot | Oʻzbekiston futbol assotsiatsiyasi |
|---|---|
| Qachondan beri | 1912-yildan |
| Klublar | 150 |
| Mintaqa | Osiyo |
Futbol Oʻzbekistonda eng ommabop sport turi hisoblanadi[1][2][3][4][5]. Milliy futbol assotsiatsiyasi FIFA va Osiyo futbol konfederatsiyasi tomonidan oʻtkaziladigan barcha musobaqalarda ishtirok etadi. Oʻzbek futbolining asosiy boshqaruv organi 1946-yilda tashkil etilgan Oʻzbekiston futbol assotsiatsiyasi hisoblanadi. Futbol ligasi tizimida yuqori qismida Superliga (Oliy liga) va Pro-liga joylashgan. Superliga gʻolibi Oʻzbekiston chempioni unvonini oladi. Shuningdek, mamlakat kubogi musobaqalari orasida Oʻzbekiston kubogi, Oʻzbekiston Superkubogi va Oʻzbekiston Liga kubogi turnirlari ham o'tkaziladi. Superligada dastlabki 4 oʻrinni egallagan futbol klublari OChL va OFK kubogi turnirlariga yoʻllanma oladi[6].
Oʻzbekiston futboli tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Mamlakatda futbolning tugʻilgan yili 1912-yil hisoblanadi, chunki oʻsha paytdan boshlab Fargʻona va Qoʻqonda, biroz keyinroq Andijon, Toshkent va Samarqandda futbol jamoalari tuzilib, uzoq masofalarga oʻyinlar oʻtkazila boshlandi. Oʻzbekistonda futbol oʻtgan asrning 20-yillarida rivojlana boshlagan. Fargʻona vodiysining birinchi chempionati 1914-yilda, Oʻzbekiston SSR chempionati 1926-yildan tashkil topgan. 1926-yilda Oʻzbekiston SSRning birinchi chempionati (yaʼni Oʻzbekiston Ligasi) oʻtkazildi.[7] Musobaqada eng koʻp muvaffaqiyat qozongan „Toshkent terma jamoasi“ va „Sokol Toshkent“ klublari boʻldi. Biroq, eng muvaffaqiyatli klub SSSR oliy ligasida 22 mavsum oʻynagan „Paxtakor“ boʻldi[8]. Oʻzbekiston SSR kubogi 1939-yildan oʻtkazila boshlandi.
Birodar Abduraimov — Sovet davridagi eng mashhur oʻzbekistonlik futbolchi.[9] U „Paxtakor“ safida 358 ta oʻyin oʻtkazgan va 1968-yilda Sovet Oliy Ligasining eng yaxshi toʻpurari boʻlgan, shuningdek, Sovet Ittifoqi terma jamoasi sharafini himoya qilgan.[10]
1961—1992-yillarda bir qancha oʻzbekistonlik futbolchilar SSSR futbol terma jamoasi aʼzosi boʻlgan:
| Ism | Lavozim | Jamoa | Kattalar (gollar) | Yillar |
|---|---|---|---|---|
| Gennadiy Krasnitskiy | Hujumchi | SSSR | 3 (1) | 1961-yil |
| Birodar Abduraimov | Hujumchi | SSSR | ?(?) | 1967 |
| Yuriy Pshenichnikov | Darvozabon | SSSR | 21 (0) | 1966—1970-yillar |
| Vladimir Fyodorov | Hujumchi | SSSR | 18 (0) | 1974—1978-yillar |
| Vasilis Xatzipanagis | Yarim himoya | SSSR | 4 (1) | 1975-yil |
| Mixail An | Yarim himoya | SSSR | 2 (0) | 1978-yil |
| Andrey Pyatniskiy | Yarim himoya | SSSR MDH | 6 (2) | 1990—1992-yillar |
1991-yilda mustaqil Oʻzbekistonda 1992-yildan Oʻzbekiston chempionati va Oʻzbekiston kubogi oʻtkazilgan.
Shuningdek, Superligada dastlabki 4 oʻrinni egallagan futbol klublari OChL va OFK kubogiga yoʻllanma oladi.
Oʻzbekiston futbol assotsiatsiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Oʻzbekiston futbol federatsiyasi Oʻzbekiston futbolini nazorat qiluvchi va boshqaradigan tashkilotdir. Bosh qarorgohi Toshkentda. U milliy chempionat, terma jamoalarni tashkil etish, umuman, butun futbolni qoʻllab-quvvatlash, rivojlantirish va ommalashtirish bilan shugʻullanadi. Oʻzbekiston Milliy Futbol Federatsiyasi 1946-yilda tashkil etilgan boʻlib, 1994-yilda OFK va FIFAga aʼzo boʻlgan.
Oʻzbekiston terma jamoasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]1928-yilda ilk bor Oʻzbekiston terma jamoasi tuzilib, unda Yevropa davlatlari vakillari ishtirok etgan Spartakiadada qatnashdi. Mazkur turnirda Oʻzbekiston terma jamoasi Shveysariyadagi ishchi klublar terma jamoasi bilan ilk xalqaro uchrashuvini oʻtkazdi va 8:4 hisobida gʻalaba qozondi.
1992-yilgacha Oʻzbekiston terma jamoasi turli yosh cheklovlari bilan tartibsiz toʻqnash kelgan va SSSR Spartakiadasida 80 ga yaqin oʻyin oʻtkazgan, shuningdek, oʻrtoqlik oʻyinlarida ishtirok etgan.
Yangi chaqiriq Oʻzbekiston milliy terma jamoasi ilk oʻyinlarini 1992-yilda oʻtkazgan. Bu oʻyinlar FIFA tomonidan rasman roʻyxatdan oʻtgan, shundan kelib chiqib, 1992-yildan boshlab Oʻzbekiston milliy terma jamoasiga FIFA shafeligida oʻtkaziladigan turnirlarda ishtirok etishiga ruxsat berilgan.1992-yilda FIFA tashabbusi bilan birinchi marta Markaziy Osiyo kubogi boʻlib oʻtdi.
1992-yil 17-iyun kuni Tojikiston poytaxti Dushanbe shahrida Oʻzbekiston terma jamoasi ilk rasmiy uchrashuvini Tojikiston terma jamoasiga qarshi oʻtkazdi va 2:2 hisobida durang oʻynadi.
1994-yilda Oʻzbekiston terma jamoasi birinchi marta Yaponiyaning Xirosima shahrida boʻlib oʻtgan yirik xalqaro turnir — Osiyo oʻyinlarida ishtirok etib, debyut mavsumida Xitoy terma jamoasiga qarshi oʻynagan finalga qadar yetib bordi. Uchrashuv 4:2 hisobida Oʻzbekiston foydasiga hal boʻldi va shu tariqa Oʻzbekiston terma jamoasi Osiyo oʻyinlari chempioniga aylandi.[11]
Shuningdek, Oʻzbekiston terma jamoasi muntazam ravishda Osiyo Kubogida ishtirok etib keladi, Oʻzbekistonning Osiyo Kubogidagi eng yaxshi natijasi 2011-yilgi Osiyo Kubogidagi toʻrtinchi oʻrindir.
2003-yilda milliy assotsiatsiya yanada muvaffaqiyat qozondi: birinchi marta mamlakat U-20 terma jamoasi 2003-yilda BAA mezbonlik qilgan FIFA yoshlar oʻrtasidagi jahon chempionatiga yoʻllanma oldi. Oʻzbekiston U-19 terma jamoasi 2012 va 2014-yillarda ikki marta U-19 Osiyo chempionatida yarim finalga chiqqan.va bir marta 2008-yilda finalga yoʻl olgan, ammo BAA U-19 terma jamoasidan magʻlub boʻlgan. 2003-yilda erishilgan muvaffaqiyatdan soʻng, Oʻzbekiston U-20 terma jamoasi shu kunga qadar 20 yoshgacha boʻlgan futbolchilar oʻrtasidagi Jahon chempionatida yana uch marta ishtirok etdi. 2009-yilgi mundialda jamoa guruh bosqichidagi ishtirokini yakunladi.[12] 2013-yilda Turkiyada boʻlib oʻtgan Jahon chempionatida U-20 terma jamoasi pley-offga chiqdi va 1/8 finalda Gretsiya U-20ni 3:1 hisobida magʻlub etdi, ammo chorak finalda Fransiya U-20ga 0:4 hisobida imkoniyatni boy berdi.[13] Jamoa 2015-yilgi FIFA U-20 Jahon chempionatida ishtirok etdi va chorak finalga yoʻl oldi va Senegal U-20 jamoasiga 0:1 hisobida magʻlub boʻldi.[14]
Oʻzbekiston U-16 terma jamoasi 2012-yilda 16 yoshgacha boʻlgan futbolchilar oʻrtasidagi Osiyo chempionatida gʻalaba qozondi va bu terma jamoa saralangan ikkinchi final edi. 2010-yilgi Osiyo chempionati U-16 final uchrashuvida Shimoliy Koreya U-16 terma jamoasiga magʻlub boʻldi. Oʻzbekiston U-16 terma jamoasi 2011 va 2013-yillarda ikki marta FIFA U-17 Jahon chempionatiga yoʻllanma olgan.[15] Turnirning debyut yilida jamoa Urugvay U-17dan magʻlub boʻlgan chorak finalda ishtirok etdi. Oʻzbekiston U-16 terma jamoasi 2013-yilgi FIFA U-17 Jahon chempionatining 1/8 finalida Gonduras U-17 terma jamoasiga toʻxtatilgan edi.[16] 2018-yilda Xitoy mezbonlik qilgan U-23 Osiyo chempionatida Oʻzbekiston U-23 terma jamoasi chempion boʻldi. Jamoa final bahsida Vyetnam U-23 terma jamoasini 2:1 hisobida magʻlub etdi.
Ligalar va kuboklar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Futbol ligasi tizimida yuqori oʻrinlarda Superliga va Pro-liga turadi. Superliga gʻolibi chempion unvonini oladi. Bundan tashqari, mamlakat kubogi musobaqalari orasida Oʻzbekiston kubogi ham bor. Superligada eng yuqori oʻrinlarni egallagan futbol klublari Osiyoning asosiy klub turniri — OChLga yoʻllanma oladi.
Xalqaro maydondagi klublar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Oʻzbekistondagi eng muvaffaqiyatli futbol klublari „Bunyodkor“, „Paxtakor“ va „Nasaf“ va „Neftchi“.
1994-yil Osiyo chempionlar kubogi (Eslatma: Hozirda Osiyo chempionlar ligasi) ilk bor oʻzbek futbol klublaridan „Neftchi“ jamoasi qatnashib 3-oʻrin sohibi boʻldi. 1995-yil Mustaqil Davlatlar Hamdoʻstligi kubogida finalgacha yetib borgan „Neftchi“ jamoasi „Spartak“ Moskvaga magʻlub boʻlib kumush medal sohibiga aylandi.
2007-yilda „Paxtakor“ Latviyaning „Ventspils“ klubini penaltilar seriyasida 9:8 hisobida magʻlub etib, MDH kubogini qoʻlga kiritdi. MDH kubogining navbatdagi mavsumida „Paxtakor“ ketma-ket ikkinchi marta musobaqa finaliga chiqdi, ammo „Xazar Lenkoran“ga imkoniyatni boy berdi. Jamoa, shuningdek, 2003 va 2004-yillarda ikki marta musobaqaning yarim finaliga qadar yetib borgan Osiyo Chempionlar Ligasining doimiy ishtirokchisi hisoblanadi. „Paxtakor“ hozirda Osiyo Chempionlar Ligasida 2002-yildan 2013-yilgacha ishtirok etgan ketma-ket ishtiroki boʻyicha rekordchi hisoblanadi.
„Nasaf“ 2011-yili OFK kubogini qoʻlga kiritib, turnir finalida Quvayt terma jamoasini 2:1 hisobida magʻlub etgan va Oʻzbekistonning OFK kubogini va Osiyo futbolida klublar oʻrtasidagi ilk xalqaro kubokni qoʻlga kiritgan birinchi klubiga aylangandi.
„Bunyodkor“ning eng yaxshi yutugʻi — OChL yarim finali hisoblanadi. Qaldirgʻochlar 2008-yil debyut mavsumida musobaqaning yarim final bosqichiga yetib bordi, Ikkinchi marta bu muvaffaqiyat 2012-yil takrorlangan.[17]
Futboldagi shaxslar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ravshan Ermatov ketma-ket toʻrt yil (2008, 2009, 2010, 2011 va 2014) Osiyoning eng yaxshi hakami deb topildi. U Globe Soccer Awards sovrinida 2015-yilning eng yaxshi hakami boʻldi.[18][19]
Sovet Ittifoqidan mustaqillikka erishgandan buyon oʻzbekistonlik taniqli futbolchilar orasida Server Jeparov (2008 va 2012-yildagi Osiyoning eng yaxshi futbolchisi), Igor Shkvirin (1994-yilgi Osiyo oʻyinlarining eng yaxshi toʻpurari), Mirjalol Qosimov, Maksim Shatskix va Eldor Shomurodov bor.
Oʻzbekiston stadionlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]| Stadion | Shahar |
|---|---|
| Bunyodkor | Toshkent |
| Paxtakor | Toshkent |
| Jar | Toshkent |
| Lokomotiv | Toshkent |
| Istiqlol | Fargʻona |
| Dinamo | Samarqand |
| Buxoro Arena | Buxoro |
| Markaziy | Qarshi |
| Xorazm | Urganch |
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash] |
Vikiomborda Oʻzbekistonda futbol haqida turkum mavjud |
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Мозийга қайтиб... Пойдевор (1-қисм)“. 2023-yil 16-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 16-may.
- ↑ „Мозийга қайтиб... Пойдевор (2-қисм)“. 2023-yil 16-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 16-may.
- ↑ „Мозийга қайтиб... Пойдевор (3-қисм)“. 2023-yil 16-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 16-may.
- ↑ „Мозийга қайтиб... Пойдевор (4-қисм)“. 2023-yil 16-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 16-may.
- ↑ „Мозийга қайтиб... Пойдевор (сўнгги қисм)“. 2023-yil 16-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 16-may.
- ↑ „Мозийга қайтиб... ЎФФга таклиф“. 2023-yil 16-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 16-may.
- ↑ „Uzbekistan - List of Champions“. Rsssf.com (14-mart 2013-yil). Qaraldi: 17-sentabr 2013-yil.
- ↑ „Former Soviet Union - Regional Analysis“. Rsssf.com. Qaraldi: 17-sentabr 2013-yil.
- ↑ „Berador Abduraimov :: Berador Abduraimov :: :: Statistics :: Titles :: Titles :: Career :: Goals :: Matches :: News :: Videos :: Photos“. footballzz.co.uk (14-may 1943-yil). 23-yanvar 2019-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 17-sentabr 2013-yil.
- ↑ „аЕПЮДНП юАДСПЮХЛНБ (Berador Abduraimov) - Footballplayers.ru - тСРАНКХЯРШ ЛХПЮ“. Footballplayers.ru (1-sentabr 2003-yil). 31-yanvar 2009-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 17-sentabr 2013-yil.
- ↑ „Asian Games 1994“. www.rsssf.com. Qaraldi: 3-fevral 2018-yil.
- ↑ FIFA.com „FIFA U-20 World Cup Egypt 2009 - Groups - FIFA.com“. FIFA.com. 2015-yil 14-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3-fevral 2018-yil.
- ↑ FIFA.com „FIFA U-20 World Cup Turkey 2013 - Matches - France-Uzbekistan - FIFA.com“. FIFA.com. 2013-yil 9-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3-fevral 2018-yil.
- ↑ FIFA.com „FIFA U-20 World Cup New Zealand 2015 - Matches - Uzbekistan-Senegal - FIFA.com“. FIFA.com. 2015-yil 12-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3-fevral 2018-yil.
- ↑ FIFA.com „FIFA U-17 World Cup Mexico 2011 - Matches - Uruguay-Uzbekistan - FIFA.com“. FIFA.com. 2011-yil 7-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3-fevral 2018-yil.
- ↑ FIFA.com „FIFA U-17 World Cup UAE 2013 - Matches - Honduras-Uzbekistan - FIFA.com“. FIFA.com. 2013-yil 30-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3-fevral 2018-yil.
- ↑ the-afc.com
- ↑ „Messi batte Ronaldo e Buffon“ (italyancha). Rai Sport (27-dekabr 2015-yil).
- ↑ „Ravshan Irmatov named as best referee of 2015“. UzDaily (28-dekabr 2015-yil). 14-noyabr 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 8-oktabr 2022-yil.