Kontent qismiga oʻtish

Iroq dinori

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
dinor
Iroq dinori
[[Tasvir:|300px|center]]
ISO 4217: IQD
Davlat nomi: Iroq
Simvol: د.ع и ID

Iroq dinori (arabcha: دينار عراقي kurdsk. dy̰nạry̰ ʿێrạqy̰) Iroqning rasmiy pul birligi, rasmiy ravishda 1000 fulusga teng.

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Birinchi jahon urushidan oldin va urush davrida hozirgi Iroq Usmonli imperiyasining bir qismi edi. Imperiyaning rasmiy pul birligi Usmonli urushi edi, lekin Iroqda eng keng tarqalgan tanga funt sterling bilan bogʻlangan hind rupiyasi edi.

1916-yilda ingliz qoʻshinlari tomonidan hozirgi Iroq hududining bir qismi bosib olingandan soʻng, mamlakat Usmonli imperiyasi tarkibidan tortib olindi. Britaniya hukumati hind rupiyasini milliy valyuta deb eʼlon qildi va Usmonli kurushini muomaladan olib tashladi[1].

Iroq dinori 1931/1932-yillarda Britaniya mustamlakasining rasmiy pul birligi boʻlgan hind rupiyasi oʻrniga bosib chiqarilgan/zarb qilingan va muomalaga kiritilgan. Mustaqil valyutaga oʻtishga tayyorgarlik chorasi sifatida 1932-yil aprel oyida Iroq dinorini yaratgan valyuta qoʻmitasi ishlay boshladi. Qo‘mita 1947-yil 16-noyabrgacha, Iroq Markaziy banki o‘z funksiyalarini almashtirgan paytgacha faoliyat yuritdi.

Iroq dinori ingliz funtiga teng edi. Britaniya hukumati Iroq milliy valyutasini kuchli qoʻllab-quvvatlab, 1 dinor = 1 funt sterling kursining barqarorligini taʼminlagan[1]. Bu 1959-yilgacha davom etdi va dinorlar 1 dinor = 2,8 AQSH dollari kursida AQSH dollariga aylantirildi[2].

1986-yildan 2003-yilgacha muomalada boʻlgan dinorlar  „Saddamning dinorlari“ sifatida maʼlum. Ular birinchi Fors koʻrfazi urushidan keyin doimiy muomalada paydo boʻldi va Saddam Husaynning portretini aks ettiradi. Koʻrfaz urushi boshlanishidan oldin ham Iroq dinori barqaror emas edi, bank tizimi qulab tushdi va giperinflyatsiya boshlandi. 1990-yilda bir dinor 3 AQSh dollariga teng edi[3]. Birinchi Fors koʻrfazi urushidan oldin Iroq valyutasi dunyodagi eng barqaror pul birligi edi[4]. Bir Iroq dinori 3,3 AQSh dollariga teng edi. Biroq, Saddam Husayn qoʻshinlari 1990-yilda Quvaytga bostirib kirganidan keyingi iqtisodiy sanksiyalar tufayli dinor qadrsizlanib ketdi.

Inflyatsiya tufayli fuluslar hisob-kitoblarda hisobga olinmadi, lekin tangalar muomalada boʻlgan. Mamlakatda valyuta ayirboshlash shoxobchalari deyarli yoʻq edi, lekin valyutani Bagʻdod aeroportida, mehmonxonalarda yoki banklarda almashtirish mumkin bo‘lgan[5]. 2003-yilga kelib, dinorning qiymati sezilarli darajada tushib ketdi, 1 dollar uchun ular 2000 Iroq dinorini berishgan[6]. Iroq Kurdistoni hududida Saddamgacha boʻlgan dinorlar muomalada boʻlgan[7]. Qadimgi uslubdagi dinorlar Shveysariya deb ataladi, chunki ular Shveysariyada bosilgan. Boshqa manbalarga koʻra, ular aslida Angliyada chop etilgan [7]. „Shveysariya“ dinorlari emissiyasi toʻxtatilishi munosabati bilan Kurdistonda pul massasining qisqarishi hisobiga doimiy deflyatsiya kuzatildi, Bagʻdod nazoratidagi hududda ortiqcha emissiya tufayli giperinflyatsiya yuzaga keldi.

2008-yil 8-iyul kuni Iroq muvaqqat maʼmuriyati rahbari Pol Bremer mamlakat fuqarolariga murojaatida mamlakatda pul islohoti oʻtkazilishini xabar berdi. Bremer, shuningdek, Iroqda mustaqil Markaziy bank tashkil etilganini eʼlon qildi[1]. Barcha eski pullarni olib chiqib, butun mamlakat boʻylab muomalada boʻladigan yagona valyutani yaratish rejalashtirilgan edi. Muvaqqat maʼmuriyat 1991-yilda muomaladan chiqqan dinorlarni rangi va nominalini oʻzgartirgan holda qaytarishga qaror qildi.

Avvalgi dizayndagi barcha banknotalar 2003-yilda muomaladan chiqarilgan. Muomaladan chiqqan banknotalar maxsus jihozlangan pechlarda yoqib yuborilgan — har kuni bir milliard pul yoqilgan[6]. 2003-yil 15-oktyabrda Iroq 50, 250, 500, 1000, 5000, 10 000 va 25 000 dinorlik yangi nominallarga oʻtdi. Valyuta ayirboshlash 2004-yil 15-yanvar kuni soat 18:00 gacha davom etdi, shundan soʻng Saddam Husayn tasviri tushirilgan banknotalar oʻz kuchini yoʻqotdi. Shu kungacha Bag‘dodda bir dollar ming Iroq dinoriga teng edi. Valyuta almashinuvi quyidagicha amalga oshirildi[8]:

  1. Bir eski dinor bir yangi dinorga almashtirildi.
  2. „Shveysariya dinori“ birligi 150 yangi Iroq dinoriga almashtirildi.

Yangi dinorlar boʻrttirma harflar, moyboʻyoqlar, himoya iplari va qiyalik burchagiga qarab rangini oʻzgartiruvchi belgilar bilan qalbakilashtirishdan himoyalangan. Markazning oʻng tomonida butun uzunligi boʻylab arabcha mikromatnli himoya tasmasi oʻtgan. Banknotning old tomonida metallashtirilgan himoya tasmasi bor. Asosiy ranglari qizil-jigarrang va binafsha[9].

Tangalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Iroq podsholigi tangalari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Iroq podsholigining 1, 2, 4, 10, 20, 50 va 200 fulus nominaldagi birinchi tangalari 1931-1932-yillarda muomalaga chiqarilgan. 1953-yilda 100 fulus nominalli tanga paydo boʻlgan. 500 kumushdan 20, 50, 100 va 200 fulus nominaldagi tangalar zarb qilingan.

  • 4 fulus 1933, old yuz
    4 fulus 1933, old yuz
  • 4 fulus 1933, teskari tomoni
    4 fulus 1933, teskari tomoni
  • 10 fulus 1938-yil, old yuz
    10 fulus 1938-yil, old yuz
  • 50 fulus 1938-yil, old yuz
    50 fulus 1938-yil, old yuz
  • 50 fulus 1938-yil, teskari tomoni
    50 fulus 1938-yil, teskari tomoni

Iroq Respublikasi tangalari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
10 fulus 1959-yil.

1959-yilda Iroq Respublikasi tashkil topgandan keyin 1, 5, 10, 25, 50 va 100 fulus nominaldagi yangi tangalar chiqarildi. 25, 50 va 100 fulus nominaldagi tangalar ham kumush edi. 1967-yilda yangi dizayndagi mis-nikel tangalari 5, 10, 25, 50 va 100 fulus nominallarda chiqarila boshlandi. 1970-yildan beri 250 fulus, 1971-yildan 500 fulus, 1980-yildan 1 dinor nominalida ham tangalar chiqarila boshlangan[10]. Bu tangalar ham nikeldan boʻlgan.

1990-yildan beri dinorning qadrsizlanishi tufayli Iroqda tangalar chiqarilishi toʻxtatildi[11].

2004-yilgi tangalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2004-yilda 25, 50 va 100 dinorlik yangi tangalar muomalaga kiritildi[12]. 2015-yildan boshlab, tangalar muomaladan chiqarilgan.

Rasm Denominatsiya
(dinor) 		Diametri
(mm) 		Ogʻirligi
(G) 		Qalinligi
(mm) 		Material chekka Chiqarilgan yili
[2] arxivlangan 25 17.5 2.5 1.6 mis qoplangan poʻlat silliq 2004-yil
[3] arxivlangan 50 20.0 3.4 1.7 guruch bilan qoplangan poʻlat
[4] arxivlangan 100 22.0 4.3 1.65 poʻlat qovurgʻali

Banknotalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Iroqning banknotalari mustaqillikka erishgandan beri bir necha bor oʻzgartirilgan. Shunga qaramay, banknotlardagi yozuvlar ikki tilda, arab va ingliz tillarida qilingan. Barcha banknotlarning orqa tomonidagi yozuvlar: Iroq Markaziy banki va nominal — faqat ingliz tilida, old tomonida nominal — arab tilida yozilgan.

Dinorga ham, mamlakatning butun hayoti va tarixiga ham mamlakat prezidenti va Baʼs partiyasi rahbari Saddam Husayn taʼsir koʻrsatgan. Saddam Husayn mamlakatda diktatura rejimini va shaxsga sigʻinishni oʻrnatdi. Husaynning rejimining namoyon boʻlishidan biri Iroq banknotlarida prezident portretining bosilishi edi. Uning hukmronligi davrida Iroq rasmiylari belgilari va xavfsizlik iplaridan voz kechdilar[13].

1932—1958-yillar toʻplami

[tahrir | manbasini tahrirlash]
1932-1958-yillar toʻplami
Rasm Denominatsiya Asosiy ranglar Tavsif yillar
ozod qilish
Old yuzi Teskari Old yuzi Teskari Belgisi
1/4 dinor Yashil, qora Faysal I Iroq qirollik gerbi Faysal I portreti 1932-yil
1/2 dinor Qizil qora Faysal I Iroq qirollik gerbi Faysal I portreti 1932-yil
1 dinor qora, jigarrang, koʻk Faysal I Iroq qirollik gerbi Faysal I portreti 1932-yil
1 dinor yashil Faysal II ning yoshligi Iroq qirollik gerbi Faysal II portreti 1939-yil
5 dinor Qizil qora Faysal I Iroq qirollik gerbi Faysal I portreti 1932-yil
10 dinor binafsha, qora Faysal I Iroq qirollik gerbi Faysal I portreti 1932-yil
100 dinor sariq, qizil va qora Faysal I Iroq qirollik gerbi Faysal I portreti 1932-yil
100 dinor sariq, yashil va qora Faysal II ning yoshligi Iroq qirollik gerbi Faysal II portreti 1939-yil

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 „Валютой нового иракского режима может стать евро“. 2015-yil 30-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 31-mart.
  2. ↑ Hawthorn, Australia: Lonely Planet, 1990
  3. ↑ Samie krasivie dollari
  4. ↑ „Из обращения уберут портрет Саддама“. 2005-yil 24-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 31-mart.
  5. ↑ „Ирак“. 2008-yil 10-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 31-mart.
  6. ↑ 6,0 6,1 „В Ираке начинается кампания по обмену старых динаров на новые“. 2008-yil 29-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 31-mart.
  7. ↑ 7,0 7,1 „Американцы печатают иракские динары без портрета Саддама“. 2008-yil 20-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 11-aprel.
  8. ↑ „Iraq Currency Exchange“. 2007-yil 15-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 31-mart.
  9. ↑ Bank Iraka[sayt ishlamaydi]Andoza:Недоступная ссылка
  10. ↑ 2009 Standard Catalog of World Coins 1901—2000, 36th Edition, Krause Publications, ISBN 0-89689-630-7
  11. ↑ Irakskie moneti
  12. ↑ „Монеты Ирака“. 2008-yil 10-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 3-aprel.
  13. ↑ „Способы защиты от фальшивомонетчиков“. 2008-yil 6-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 27-aprel.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Iroq_dinori&oldid=5192279" dan olindi