Gayanada Islom
Gayanada islom xristianlik va hinduizmdan keyin dindorlar soni boʻyicha uchinchi dindir. 2002-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, Gayana aholisining 7,3 % musulmonlar[1]. Biroq, Pew Research Center tomonidan 2010-yilda oʻtkazilgan aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, aholining 6,4 foizi oʻzlarini musulmon deb bilishgan[2].
Islom Gayanaga Gʻarbiy Afrikadan qullar orqali kelgan, ammo plantatsiyalarda dindorlikning namoyon boʻlishi bostirilgan. Biroq, Islom haqiqatan ham XIX asrning oʻrtalarida Gayanada oʻsdi, oʻshanda koloniyaga Janubiy Osiyodan xizmatkorlar va qullar olib kelingan. 1966-yilda mustaqillikka erishgach, Gayana Yaqin Sharq mamlakatlari va musulmon dunyosining boshqa qismlari bilan aloqalarini mustahkamladi. 1998 yilda Gayana Islom hamkorlik tashkilotiga qoʻshildi.
Qurbon hayiti, Ramazon hayiti va Mavlid bayramlari Gayanada rasman tan olingan. Musulmon bayramlarini nishonlash islom taqvimidagi sanaga qarab farq qiladi.
Koʻpchilik musulmon gayanliklar hindlarning avlodlari yoki toʻgʻridan-toʻgʻri hind boʻlganligi sababli, hind tili ular oasida mashhurdir. Bu tilda ular Bollivud filmlarini tomosha qilishadi va hind musiqasini tinglashadi.
Amerikalik-gayaniyalik professor Raymond Chikri soʻzlariga koʻra, Gayana musulmonlari boshqa din vakillari bilan faol hamkorlik qiladi. Chikri aytganidek, „Gayanadagi musulmonlar va hinduiylar juda iliq munosabatlarga ega. Ular bir-birlarining makonini hurmat qilishadi, madaniy va hatto til jihatidan ham hamkorlik qilishadi.“
Musulmonlarga 1994 yilgacha ovoz berish huquqi berilmagan. Shabnam Alli „Musulmonlar Gayana ijtimoiy-iqtisodiy sektorida faol ishtirok etmoqda“ deb yozadi. Biroq hukumatda musulmonlar kam.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Koʻpgina Janubiy Amerika davlatlarida boʻlgani kabi, Islom Atlantika orqali boʻlgan qul savdosi orqali Gayanaga kirgan. Mandinka va fulani xalqlaridan boʻlgan musulmonlar Gayanadagi shakar plantatsiyalarida ishlash uchun qul ishchilari sifatida kelishgan. Biroq mustamlakadagi og‘ir qullik sharoiti mintaqada islom dinining yo‘q bo‘lib ketishiga olib keldi, 1838-yilda esa Hindiston, Pokiston va Afg‘onistondan 240 ming kishi koloniyaga yetib keldi. Ularning aksariyati hinduiylar edi, oz qismi esa musulmonlar edi. 1966-yilda Gayana mustaqillikka erishgandan soʻng, Misr, Iroq va Liviya kabi arab davlatlari bilan diplomatik aloqalarni yoʻlga qoʻydi, ularning Gayana poytaxti Jorjtaunda elchixonalari bor. Musulmon yoshlarning bir qismi Islomni chuqurroq oʻrganish, shuningdek, arab tilini oʻrganish uchun Saudiya Arabistoni, Misr yoki Liviyaga borishdi. 1996 yilda Gayana prezidenti Cheddi Jagan Suriya, Quvayt, Bahrayn, Qatar, BAA va Livanga safar qildi va Yaqin Sharqqa elchi tayinladi. Oʻsha yili Gayana Islom hamkorlik tashkilotida doimiy kuzatuvchi boʻldi, 1998-yilda esa mamlakat tashkilotga aʼzo boʻlib, uning 56-aʼzosiga aylandi.
Aholi
[tahrir | manbasini tahrirlash]2012-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, aholining taxminan 6,8 % musulmon (746,955 kishidan 50,572). Musulmonlarning aksariyati hind ildizga ega. Musulmon aholisi vaqt oʻtishi bilan emigratsiya tufayli kamayib bordi.
| Yil | Gayana aholisi | Gayana musulmon aholisi | % |
|---|---|---|---|
| 1980 | 759 567 | 66 122 | 8.7 |
| 1991 | 723 673 | 57 669 | 8.0 |
| 2002 | 751 223 | 54 554 | 7.3 |
| 2012 | 746 955 | 50 572 | 6.8 |
Mamlakat boʻyicha taqsimoti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Essequibo Islands-West Demerara musulmonlarning Gayana regionlari boʻylab eng koʻp taqsimlanishiga ega. Region aholisining 12 foizga yaqinini musulmonlar tashkil qiladi. Keyingi oʻrinlarda East Berbice-Corentyne (10 %) va Mahaica-Berbice (9 %) hududlari turadi.
| № | Hudud | Hudud aholisi (2012) | Musulmon aholi | % |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Barima-Waini | 27 643 | 70 | 0.3 |
| 2 | Pomeroon-Supenaam | 46 810 | 3 201 | 6.8 |
| 3 | Essequibo Islands-West Demerara) | 107 785 | 12 688 | 11.8 |
| 4 | Demerara-Mahaica | 311 563 | 18 702 | 6.0 |
| 5 | Mahaica-Berbice | 49 820 | 4494 | 9.0 |
| 6 | East Berbice-Corentyne | 109 652 | 10 448 | 9.5 |
| 7 | Cuyuni-Mazaruni | 18 375 | 350 | 1.9 |
| 8 | Potaro-Siparuni | 11 077 | 67 | 0,6 |
| 9 | Upper Takutu-Upper Essequibo | 24 238 | 135 | 0,6 |
| 10 | Upper Demerara-Berbice | 39 992 | 417 | 1.0 |
| Gayana | 746 955 | 50 572 | 6.8 |
Tashkilotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Gayana Markaziy Islom Tashkiloti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Gayana Markaziy Islom Tashkiloti (ingl. Central Islamic Organization of Guyana, CIOG) — Gayanadagi eng qadimgi islomiy guruhdir. Ular yetimlarga va boshqa masalalarda yordam berishadi.
Gayana Islom jamgʻarmasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Gayana Islom jamgʻarmasi (ingl. Guyana Islamic Trust, GIT) — 1978-yilda tashkil etilgan koʻp tomonlama notijorat tashkilotdir[3]. GIJ Gayanadagi shaxslar, oilalar va jamoalarni intellektual, axloqiy va maʼnaviy sohalarda yuksaltirish jarayoniga oʻzini bagʻishladi.
Ularning maqsadi taʼlimdir, jamgʻarma aʼzolari „jaholat jamiyatimiz va dunyomizga kirib borgan murosasizlik, irqchilik, axloqsizlik va jinoyatchilikning asosiy sababidir“ deb ishonadilar.
Jamgʻarmaning aholi punktlari faoliyati 14 ta maʼmuriy tuman tomonidan nazorat qilinadi. Jamgʻarma operatsiyalari quyidagilarni oʻz ichiga oladi:
- Yoshlar va keksalar uchun islomiy taʼlimni tashkil etish
- Muntazam oilaviy yigʻilishlar va ijtimoiy tadbirlar
- Maktablarda islomiy jamoalarni tashkil etish va nazorat qilish
- Yoshar uchun dasturlar
- Jamoat bilan hamkorlik
- Odamlarni Islomga daʼvat qilish
- Ijtimoiy taʼminot dasturlari
- Ayollarda malaka oshirish
- Taʼlim faoliyati
- Tibbiy dasturlar
Islom opa-singillar milliy assotsiatsiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Islom opa-singillar milliy assotsiatsiyasi (ingl. National Islamic Sisters Association) — GIJning ayollar boʻlimidir[4]. Uyushma faoliyatiga quyidagilar kiradi:
- Gayana ayollari orasida islomiy qadriyatlar va taʼlimotlarni targʻib qilish
- Qur’on va Sunnat amaliyotlarini qayta tiklash
- Ayollarga oʻz majburiyatlarini bajarishga yordam berish
- Islomiy oilaviy qadriyatlarni targ‘ib qilish
- Gayanadagi islomiy hayotni qayta tashkil etish jarayoni
- Zarur hollarda maslahat berish
- Loyihalar uchun pul yigʻish
Gayana Islom instituti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Gayana Islom instituti (ingl. Guyana Islamic Institute, GII) — Karib havzasidagi islomni oʻrganish boʻyicha asosiy tashkilotdir. Institut 1986-yilda tashkil etilganidan buyon Qur’on ilmi, arab tili yoki islomshunoslik yoʻnalishlari boʻyicha koʻplab odamlar institutni tamomlagan.
Institutni tamomlaganlarning aksariyati hozir shayx, imom bo‘lib yetishib chiqib, nafaqat Gayana, balki Karib dengizining boshqa qismlari, Shimoliy Amerika va boshqa mamlakatlardagi islom jamoalariga xizmat qilmoqda.
GII oʻz talabalariga hurmatli islom jamoalarida duot (daʼvat oʻqiydigan shaxs) boʻlishga yordam berishda davom etmoqda. Tashkilot talabalarga islom — hayot, oʻlim va boshqa dunyo tushunchalari haqida koʻproq maʼlumot olishga yordam beradi; musulmon boʻlmaganlarni Islomga jalb qilishda ularga yordam berish; Qur’on va Sunnat asosida islom haqidagi bilimlarini oshirish;
Institut talabalariga quyidagi mavzularda darslar o‘tiladi:
Talabalar quyidagi sohalarda ham tajribaga ega:
- Pedagogika va oʻrganish
- Xutba oʻqish
- Daʼvat, musulmon boʻlmaganlarni Islomga jalb qilish
- Yoshlar faoliyatini tashkil etish va ishtirok etish
- Stipendiya
Birlashgan halol milliy rahbariyati
[tahrir | manbasini tahrirlash]Birlashgan halol milliy rahbariyati (ingl. National United Halaal Authority, NUHA) — 2011-yilda tashkil etilgan oziq-ovqat tashkilotidir. Musulmonlar uchun halol tasdiqlangan mahsulotlarni ishlab chiqarish va sertifikatlashni nazorat qiladi.
Gayana Ahmadiya musulmonlar jamiyati
[tahrir | manbasini tahrirlash]Gayana Ahmadiya musulmonlar jamiyati (ingl. Ahmadiyya Muslim Community in Guyana) — 1960-yillarda tashkil etilgan Ahmadiya musulmon jamoasidir. Hozir jamiyat mamlakatdagi bir nechta masjidlarga egalik qiladi, jumladan Jorjtaun, Rosignol, Nyu-Amsterdam va Sisters Village masjidlari.
Islom hamkorlik tashkiloti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Islom hamkorlik tashkiloti (ingl. Organization of Islamic Cooperation, OIC) —xalqaro islom tashkiloti boʻlib, oʻz ichiga Gayana va Surinamni oladi. Ular ushbu tashkilotga aʼzo boʻlgan yagona Amerika davlatlari (mos ravishda 1996- va 1998-yilda).
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Wayback Machine“. web.archive.org (2017-yil 11-yanvar). 2017-yil 11-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 5-avgust.
- ↑ 1615 L. St NW, Suite 800 Washington, DC 20036 USA202-419-4300 | Main202-419-4349 | Fax202-419-4372 | Media Inquiries. „Religious Composition by Country, 2010-2050“ (en). Pew Research Center’s Religion & Public Life Project (2015-yil 2-aprel).
- ↑ „About – Guyana Islamic Trust“ (en). 2019-yil 11-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 19-iyul.
- ↑ „National Islamic Sisters Association – Guyana Islamic Trust“ (en).