Fes (bosh kiyim)
Fes- usti tekis, odatda qizil, toʻqilgan, silindrsimon, Turk xalqining milliy bosh kiymi. U oʻz nomini asosiy ishlab chiqarish markazi boʻlgan Marokashning Fos shahridan olgan. Ushbu bosh kiyim koʻpgina musulmon mamlakatlarida, ayniqsa Usmonli imperiyasida qoʻllangan. U koʻp hollarda qizil rangda boʻladi. Ammo uni turli ranglarda va koʻrinishlarda uchratish ham mumkin.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Fes 19-asr boshlarida Usmonli imperiyasining ramziga aylandi. 1827-yilda Mahmud II fesni oʻzining yangi qoʻshini „ Asakir-i Mansure-i Muhammediye“ uchun zamonaviy bosh kiyim sifatida belgiladi . Qaror, ilgari Magʻribdan qaytib, uslubni qabul qilgan Usmonli dengiz qoʻmondonligidan ilhomlangan. 1829-yilda Mahmud II barcha fuqarolar va diniy amaldorlar uchun fes bosh kiymini kiyib yurish boʻyicha yangi qoidalar va qarorlar chiqardi. Fes keyinchalik Turkiyada Otaturk islohotlarining bir qismi sifatida 1925-yilda majburiy qarordan chiqarildi.
1829-yildan 1925-yilgacha fesni Tanzimat davrida Istanbuldagi barcha fuqarolar va harbiy amaldorlar kiygan, salladan esa faqat olimlar va din insonlari foydalangan. Amma qishloqlarda salla kiyishni afzal koʻrishgan, shuning uchun odamlar fes va salla deb ikkiga boʻlishgan. Asrlar davomida foydalanib kelinayotgan sallaning oʻrnini fes egallashi muhim yangilik boʻlganligi sababli, imperiyada uni yoqlab, unga qarshi koʻplab fikrlar boʻlgan. Fes uchun alohida vazirlik tashkil etilgan va fes nizomi bilan fesning qayerda kiyilishi va kimning qanday fesdan foydalanishi belgilangan. Istanbuldagi fabrikada fes ishlab chiqarish yoʻlga qoʻyilgan. Vaqt oʻtishi bilan fes imperiyaning har bir hududiga keng tarqalgan.
Dunyoda Fes
[tahrir | manbasini tahrirlash]Fes tarixda Usmonlilar imperiyasining bir qismi boʻlgan mamlakatlarda, koʻplab musulmon mamlakatlarida, baʼzi Afrika mamlakatlarida, Hindiston va Pokistonda keng qoʻllangan. Bugungi kunda undan foydalanish sezilarli darajada kamaydi. Pokistonlik siyosatchi Navabzoda Nasrulloh Xon 2003-yilda vafot etguniga qadar fes bosh kiymini kiyib yurgan.
