Kontent qismiga oʻtish

Chegara bilmas muxbirlar

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Parijdagi norozilik namoyishi (2008-yil aprel). „Chegara bilmas muxbirlar (RSF)“ bayrogʻi „Pekin 2008“ afsonasi bilan birga kishan yoki qulf koʻrinishidagi Olimpiya halqalari tasvirlangan.

Chegara bilmas muxbirlar (fransuzcha: Reporters sans frontières; RSF; shuningdek, Chegara bilmas reportyorlar deb ham yuritiladi) xalqaro nodavlat notijorat tashkilot boʻlib, uning maqsadi axborot erkinligi huquqini himoya qilishdir. U Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasining 19-moddasiga muvofiq, chegaralardan qatʼi nazar, axborot olish va almashish huquqini, shuningdek, boshqa xalqaro huquq normalariga muvofiq har bir kishi yangiliklar va maʼlumotlardan foydalanishga haqli degan tamoyil asosida ishlaydi[1]. ChBR Birlashgan Millatlar Tashkiloti, YUNESKO, Yevropa Kengashi va Xalqaro Frankofoniya Tashkilotida maslahatchi maqomiga ega[2].

Faoliyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Chegara bilmas muxbirlar soʻz va maʼlumot erkinligi huquqini himoya qilish uchun xavf ostida boʻlgan jurnalistlarni himoya qilish uchun joylarda, shuningdek, hukumatning yuqori darajalarida va xalqaro forumlarda ishlaydi. ChBM har kuni fransuz, ingliz, ispan, portugal, arab, fors va xitoy tillarida ommaviy axborot vositalari erkinligiga tahdidlar haqida brifinglar va press-relizlar taqdim etadi. 180 ta mamlakatda ommaviy axborot vositalari erkinligi holatini oʻlchaydigan yillik matbuot erkinligi reytingini, Jahon matbuot erkinligi indeksini eʼlon qiladi. Tashkilot xavf ostida boʻlgan jurnalistlarga yordam beradi va raqamli va jismoniy xavfsizlikni oʻrgatadi. Shuningdek, jamoatchilikni jurnalistlarga nisbatan zoʻravonlik haqida xabardorligini oshirish va ularning xavfsizligi, erkinligini taʼminlash uchun kampaniya olib boradi. ChBM hukumatlar va xalqaro organlarni ommaviy axborot vositalari erkinligini qoʻllab-quvvatlash boʻyicha standartlar qbul qiladi va tahdid ostidagi jurnalistlarni himoya qilish uchun qonuniy choralar koʻradi[3]. Bundan tashqari, ChBM ish vaqtida halok boʻlgan jurnalistlarning yillik stotistikasini yuritadi.

12-martda Butunjahon kibersenzuraga qarshi kurash kunini nishonlash uchun Chegara bilmas muxbirlar (ChBM) matbuot erkinligining 20 ta raqamli „yirtqich“lari roʻyxatini eʼlon qildi va „Garov erkinligi“ operatsiyasining oltinchi yilida jami 21 ta veb-saytga kirishni bloklashini eʼlon qildi[4].

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Oldingi logotipi
Parijdagi bosh ofisi

ChBM 1985-yilda Fransiyaning Montpellier shahrida Robert Menard, Remi Louri, Jak Molenat va Emilien Jubineau tomonidan tashkil etilgan. U 1995-yilda notijorat tashkilot sifatida roʻyxatga olingan[5]. Menard ChBMning birinchi bosh kotibi boʻldi. Keyinchalik uning oʻrniga Jan-Fransua Juilyar keldi. Kristof Deluar 2012-yilda bosh kotib etib tayinlangan[6].

Tuzilishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

ChBMning bosh ofisi Parijda joylashgan. Uning 13 ta mintaqaviy va milliy idoralari, jumladan Bryussel, London, Vashington, Berlin, Rio-de-Janero, Taypey, Dakarda va 146 muxbirdan iborat tarmogʻi mavjud[7]. Parijda va xalqaro miqyosda 57 nafar maoshli xodim ishlaydi[8]. ChBM aʼzolaridan saylangan boshqaruvchilar kengashi tashkilot qonun-qoidalarini tasdiqlaydi[9]. Xalqaro kengash tashkilot faoliyatini nazorat qiladi va moliyalashtiradi[10].

Advokatlik

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Jahon matbuot erkinligi indeksi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
2022-yilgi Matbuot erkinligi indeksi[11]siyohrang — yaxshi, koʻk — qoniqarli, sariq — muammoli, qizil — qiyin, jigarrang — jiddiy, kulrang — tavsiflanmagan

Axborot va demokratiya tashabbusi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2018-yilda ChBM global axborot-kommunikatsiya makonida fikr va soʻz erkinligi uchun yangi kafolatlarni joriy etish maqsadida axborot va demokratiya komissiyasini ishga tushirdi. Qoʻshma missiya bayonotida komissiya prezidentlari, ChBM bosh kotibi Kristof Deluar va Nobel mukofoti sovrindori Shirin Ebadi bu erkinlikka tahdid solayotgan bir qator omillarni aniqladilar. Bunga quyidagilar kiradi: ommaviy axborot vositalarini siyosiy nazorat qilish, yangiliklar va maʼlumotlarni shaxsiy manfaatlarga boʻysundirish, korporativ ishtirokchilar taʼsirining kuchayishi, onlayn ommaviy dezinformatsiya va sifatli jurnalistikaning yemirilishi[12].

Ushbu komissiya onlayn makon uchun tamoyillarni belgilash, maqsadlarni belgilash va boshqaruv shakllarini taklif qilish uchun axborot va demokratiya boʻyicha xalqaro deklaratsiyani nashr etdi[13]. Deklaratsiyada global makonda tuzilmaviy funksiyaga ega boʻlgan korporativ tuzilmalar. Unda fikr-mulohazalarni erkin shakllantirish va demokratik munozaralarda to‘liq ishtirok etish uchun xilma-xil, mustaqil va ishonchli axborot olish huquqini tan olishga chaqirdi[13].

2018-yilgi Parij Tinchlik forumida 12 davlat deklaratsiyada bayon etilgan tamoyillar asosida axborot va axborot uchun demokratik kafolatlar, fikr erkinligini taʼminlashga qaratilgan siyosiy jarayonni boshlab yubordi[13].

Jurnalistikaga ishonch tashabbusi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

ChBM 2018-yilda Jurnalistikaga Ishonch Tashabbusini (JIT) oʻzining hamkorlari Yevropa Teleradio Ittifoqi (EBU), Agence France Presse (AFP) va Global Editors Network (GEN) bilan boshladi[14].

Harakatlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

ChBM jurnalistik erkinlik himoyasi xalqaro missiyalar, mamlakat hisobotlarini nashr etish, jurnalistlarni tayyorlash va ommaviy norozilik namoyishlarini oʻz ichiga oladi. Oxirgi global targʻibot va amaliy aralashuvlar qatoriga quyidagilar kiradi: 2017-yilda Afgʻonistonda jurnalist ayollar uchun markaz ochish, hibsdagi turk jurnalistlari uchun Strasburgda koʻcha rassomi C215 bilan ijodiy norozilik oʻtkazish, oʻldirilgan saudiyalik jurnalist Jamol Kashoggi xotirasi uchun Eyfel minorasi chiroqlarini oʻchirish, Suriyada jurnalistlar va blogerlar uchun treninglar oʻtkazish[15][16][17] kabilar.

Cumhuriyet gazetasining sobiq bosh muharriri Can Dündar 2015-yilgi ChBM mukofotini oldi. Koʻp oʻtmay, u hibsga olindi.

Matbuot erkinligi mukofoti sovrindorlari (1992-2021)

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • 1992-yil Zlatko Dizdarevich, Bosniya-Gersegovina.
  • 1993-yil Van Juntao, Xitoy.
  • 1994-yil Andre Sibomana, Ruanda.
  • 1995-yil Kristina Anyanvu, Nigeriya.
  • 1996-yil Ishik Yurtchu, Turkiya.
  • 1997-yil Raul Rivero, Kuba.
  • 1998-yil Nizar Nayyuf, Suriya.
  • 1999-yil San-San-Nve, Birma.
  • 2000-yil Karmen Gurruchaga, Ispaniya.
  • 2001-yil Reza Alijoniy, Eron.
  • 2002-yil Grigoriy Pasko, Rossiya.
  • 2003-yil Ali Lmrabet, Marokash; Daily News, Zimbabve; Mishel Montas, Gaiti.
  • 2004-yil Hafnaui Ghoul, Jazoir[18]; Zeta, Meksika; Liu Xiaobo, Xitoy.
  • 2005-yil Chjao Yan, Xitoy; Tolo TV, Afgʻoniston; Somali Jurnalistlari Milliy Uyushmasi, Somali; Masud Hamid, Suriya.
  • 2006-yil Win Tin, Birma; Novaya gazeta, Rossiya; Gilermo Farinas Ernandes, Kuba.
  • 2007-yil Seyoum Tsehaye, Eritreya; Demokratik Birma Ovozi, Birma; Karim Amer, Misr; Xu Jia, Zeng Jinyan, Xitoy.
  • 2008-yil Rikardo Gonsales Alfonso, Kuba; Radio Free NK, Shimoliy Koreya[19]; Zarganar va Nay Phone Latt, Birma.
  • 2009-yil Amira Xass, Isroil; Dosh, Checheniston[20].
  • 2010-yil Abdolrizo Tojik, Eron; [21] Radio Shabelle, Somali.
  • 2011-yil Ali Ferzat, Suriya; Weekly Eleven News, Birma.
  • 2012-yil Mazen Darvish, Suriya; 8Sobh, Afgʻoniston.
  • 2013-yil Muhammad Bekjonov, O‘zbekiston; [22] Uthayan, Shri-Lanka.
  • 2014-yil Sanjuana Martinez, Meksika; FrontPage Africa, Liberiya; Raif Badaviy, Saudiya Arabistoni.
  • 2015-yil Zeyna Erhaim, Suriya; Zone9, Efiopiya; Cumhuriyet, Turkiya.
  • 2016-yil Hadi Abdulloh, Suriya; 64Tianwang, Xitoy; Lu Yuyu va Li Tingyu, Xitoy.
  • 2017-yil Tomas Pitek, Polsha; Medyascope, Turkiya; Sohail Arabi, Eron.
  • 2018-yil Svati Chaturvedi, Hindiston; Metyu Karuana Galizia, Malta; Inday Espina-Varona; Filippin; Kerol Kadvaladr, Buyuk Britaniya.
  • 2019-yil Eman al Nafjan, Saudiya Arabistoni; Pham Doan Trang, Vetnam; Karolin Maskat, Malta.
  • 2020-yil Lina Attalah, Misr; Elena Milashina, Belarusiya; Jimmi Lai, Gonkong.
  • 2021-yil Chjan Chjan, Xitoy; Forbidden Stories tarmogʻining Pegasus loyihasi, Fransiya; Majdolin Xassona, Falastin.

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ RSF Annual Report 2018, p5
  2. ↑ „Presentation, Reporters Without Borders (RSF), for freedom of information“. RSF (2016-yil 22-yanvar). 2020-yil 21-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 20-fevral.
  3. ↑ RSF Annual Report 2018, pp14-16
  4. ↑ „2020 World Day Against Cyber-Censorship : RSF compiles Digital Predator list, unblocks more censored websites“. RSF (2016-yil 17-fevral). 2020-yil 27-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 31-mart.
  5. ↑ „RSF Presentation“. RSF (2016-yil 22-yanvar). 2020-yil 21-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 24-fevral.
  6. ↑ „Christophe Deloire appointed Reporters Without Borders director-general“. RSF (2012-yil 21-may). 2020-yil 19-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 24-fevral.
  7. ↑ RSF Annual Report 2018, pp51-52
  8. ↑ RSF Annual Report 2018, p10
  9. ↑ „Administration Board“. RSF (2016-yil 26-iyul). 2020-yil 24-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 24-fevral.
  10. ↑ „International Council“. RSF (2016-yil 26-iyul). 2020-yil 24-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 24-fevral.
  11. ↑ „2022 World Press Freedom Index“. Reporters Without Borders (2022).
  12. ↑ Ebadi, Shirin. „Information and Democracy Commission LETTRE DE MISSION“. Reporters Without Borders (2018-yil 20-iyul). 2020-yil 18-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 18-fevral.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 „RSF Declaration“. RSF (2019-yil 22-avgust). 2020-yil 2-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 2-mart.
  14. ↑ „RSF and partners launch a public consultation on the Journalism Trust Initiative“. RSF (2020-yil 2-mart). 2020-yil 15-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 2-mart.
  15. ↑ „RSF opens first center for the protection of Afghan women journalists“. RSF (2017-yil 6-mart). 2020-yil 9-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 2-mart.
  16. ↑ „Turkey's imprisoned journalists pin hopes on European Court“. RSF (2017-yil 29-may). 2020-yil 2-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 2-mart.
  17. ↑ „RSF blacks out Eiffel Tower for slain journalists, a month after Khashoggi death“. RSF (2018-yil noyabr). 2020-yil 2-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 2-mart.
  18. ↑ „Hafnaoui Ghoul freed provisionally after being held for six months for libel“. RSF (2004-yil 26-noyabr). 2020-yil 25-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 5-mart.
  19. ↑ „N. Korean Defectors Fight Regime with the Radio“. NPR (2006-yil 24-oktyabr). Qaraldi: 2020-yil 5-mart.
  20. ↑ 4 December 2009. „"Reporters Without Borders" award "Dosh" magazine from Chechnya“. Caucasian Knot. 2021-yil 3-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 5-mart.
  21. ↑ „Journalist Abdolreza Tajik, 2010 press freedom prize winner, is freed from prison“. RSF (2010-yil 23-dekabr). 2020-yil 25-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 5-mart.
  22. ↑ „US, Uzbekistan – RSF welcomes Muhammad Bekjanov, once the world's longest-detained journalist, to Washington“. RSF (2018-yil 21-sentyabr). 2020-yil 29-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 5-mart. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Chegara_bilmas_muxbirlar&oldid=5152382" dan olindi