Blindfold chess
Koʻzlar bogʻlangan holda shaxmat oʻynash uslubi, oʻyinchilar donalarning holatini koʻrmaydigan va ularga tegmaydigan shaxmat oʻyini turidir. Bu oʻyinchilarni boʻlaklarning pozitsiyalarining aqliy modelini saqlashga majbur qiladi. Harakatlar maʼlum bir belgilar tizimi orqali bildiriladi.
Ushbu shaxmat turi asrlar davomida moʻjizaviy deb hisoblangan, ammo hozirda bir vaqtning oʻzida bir nechta oʻyinni kuzatib boradigan odamlar eʼtirof etilmoqda.[1] Bir vaqtning oʻzida koʻr-koʻrona oʻynashda vositachi odatda oʻyinchilar oʻrtasidagi harakatlarni bir-biriga yetkazib turadi.
Yaqin oʻtmishda
[tahrir | manbasini tahrirlash]Koʻzi bogʻlangan holda shaxmat oʻynash birinchi marta shaxmat tarixida juda erta oʻynalgan, ehtimol birinchi oʻyinni Yaqin Sharqda Said bin Jubayr – 665-714) oʻynagan. Yevropada shaxmatning ushbu turi kuchsizroq raqibga duch kelganda hatto shaxmat ustasining ham qobiliyatlarini cheklash yoki shunchaki oʻzining yuqori qobiliyatlarini namoyish qilish vositasi sifatida mashhur boʻldi.
HJR Myurrey oʻzining „ Shaxmat tarixi“ kitobida koʻrinmas shaxmatning yana bir turini qayd etgan.Unda Oʻrta osiyolik ikki chavandoz ot mingan holda, doska yoki dona ishlatmasdan shaxmat yurishlarini ogʻzaki aytgan holda shaxmat oʻynayotganliklari tasvirlangan.[2]
Yevropada birinchimarotaba koʻzni bogʻlab oʻynash 1266-yilda Florensiyada boʻlib oʻtgan[1] 1783-yilda buyuk fransuz oʻyinchisi André Danican Philidor bir vaqtning oʻzida uchta oʻyin oʻynash qobiliyatini katta muvaffaqiyat bilan namoyish etdi, gazetalar uning yutugʻini taʼkidlab, tunda uxlashda qiynalayotgan paytda yotoqda taxtani tasavvur qilishni oʻrgatdi.
Pol Morfi 1858-yilda Parijda sakkizta eng kuchli oʻyinchiga qarshi kurashadi va ajoyib natija bilan oltita gʻalaba va ikkita durang qayd etdi. Ushbu shaxmatning boshqa dastlabki ustalari Lui Polsen, Jozef Genri Blekbern (bir vaqtning oʻzida 16 tagacha oʻyinda koʻzini bogʻlab oʻynagan) va birinchi jahon chempioni Vilgelm Shtaynits edi, u 1867-yilda Dandida bir vaqtning oʻzida oltita oʻyinda ishtirok etib, uchtasida gʻalaba qozonib, uchta durang qayd etgan. Bu shaxmat ustalari tomonidan yaxshi daromad manbai sifatida koʻrilgan. 1870-yillarda koʻzi berkitilgan holda shaxmat oʻynagani bilan mashhur boʻlgan birinchi ayol futbolchilardan biri Ellen Gilbertdir .[3]
Vaqt oʻtishi bilan shaxmatning ushbu turida yangi-yangi rekordlar qayd etila boshladi. 1900-yilda Garri Nelson Pillsberi Filadelfiyada bir vaqtning oʻzida 20 ta oʻyin oʻtkazdi; Bir vaqtning oʻzida 15 ta shaxmat va 15 ta shashka oʻyinini oʻynashga urinib koʻrib rekordni yangiladi. Chexoslovakiyalik futbolchi Richard Reti va rossiyalik jahon chempioni Aleksandr Alekxine rekordni sezilarli darajada oshirdi.
20-asr tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]1924-yilda Nyu-Yorkdagi Alamac mehmonxonasida Alekhine juda kuchli raqiblarga (Isaak Kashdan va Hermann Shtayner) qarshi bir vaqtning oʻzida 26 ta koʻzi bogʻlangan holda oʻyin oʻtkazdi, 16 gʻalaba, 5 magʻlubiyat va 5 durang natija qayd etdi. Bu, ehtimol, oʻsha paytdagi koʻrsatilgan natijalarning eng kuchlisi edi. Keyingi yilning fevral oyida Parijda u har biri toʻrt oʻyinchidan iborat 28 jamoa bilan toʻqnash keldi, 22 gʻalaba, 3 magʻlubiyat va 3 durang bilan ajoyib natijaga erishdi. Oʻsha yili Reti San-Pauluda bir vaqtning oʻzida 29 oʻyinchi bilan oʻynab, bu rekordni yangiladi va voqeadan keyin portfelini tashlab ketganidan keyin xotirasi yomonligi haqida fikr bildirdi.
1934-yil 16-iyulda Chikagoda Alekxine 32 ta oʻyin oʻtkazib,[4] 19 gʻalaba, 4 magʻlubiyat va 9 durang bilan yangi jahon rekordini oʻrnatdi. Edvard Lasker ushbu tadbirga hakamlik qildi.
20-asrning qolgan qismida saqlanib qolgan umumeʼtirof etilgan jahon rekordini 1937-yil 20-sentyabrda Edinburgda koʻzi bogʻlangan holda bir vaqtning oʻzida 34 ta shaxmat oʻyinini oʻynagan Jorj Koltanovski oʻrnatgan. U 13 soat davomida 24 oʻyinda gʻalaba qozongan va 10 ta oʻyinda magʻlub boʻlgan. Rekord Ginnesning rekordlar kitobiga kiritildi.[1] Keyinchalik Migel Najdorf ham, Yanos Flesch ham bu rekordni yangilaganliklarini daʼvo qilishdi, ammo ularning harakatlari Koltanovskiniki kabi toʻgʻri nazorat qilinmadi. Najdorfning Argentinaning Rosario shahridagi birinchi rekordi 40 raqibga qarshi boʻlib, 36 gʻalaba, 1 durang va 3 magʻlubiyat qayd etgan.[5] 1947-yilda San-Pauluda 39 gʻalaba, 4 durang va 2 magʻlubiyat qayd etgan holda 45 ta raqibga qarshi oʻyin oʻtkazdi.[6] Ginnesning rekordlar kitobi Najdorfning rekordini tan olmaydi, chunki u goʻyo hisoblar jadvaliga kirish imkoniga ega boʻlgan va har bir taxtada bir nechta raqiblar boʻlgan.[1] Koltanovski shunday sharoitda 100 ta oʻyinni boshqarishi mumkinligini aytdi.[7] Biroq, Najdorfning rekordi boshqa manbalar tomonidan qonuniy deb hisoblanadi.[8] Vengriyalik Yanosh Flesh 1960-yilda Budapeshtda 52 ta raqib oʻynab, 31 gʻalaba, 3 durang va 18 magʻlubiyat bilan bu rekordni yangilaganini daʼvo qildi. Biroq, bu rekord urinish Fleschga davom etayotgan oʻyinlar natijalarini ogʻzaki sanab oʻtishga ruxsat berilganligi tufayli biroz pasayib ketdi. Bundan tashqari, u juda qisqa vaqt ichida, taxminan besh soat davomida boʻlib oʻtdi va koʻplab qisqa oʻyinlarni oʻz ichiga oldi.[7]
Yana bir shu sohadagi rekord 1960-yilda San-Fransiskoda Koltanovski tomonidan oʻrnatildi, u bir harakatni 10 soniya ichida amalga oshirish orqali 56 ta ketma-ket oʻyin oʻynadi. Koʻrgazma 50 gʻalaba va 6 magʻlubiyat bilan 9 soat davom etdi.[9]
21-asrning 24 soatlik koʻzni bogʻlab oʻynalgan shaxmat rekordlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Yangi Yevropa rekordi 2010-yil noyabr oyida Germaniyaning Sontheim shahrida 35 ta raqibga qarshi oʻynagan germaniyalik Mark Lang tomonidan 23 soat davomida 19 gʻalaba, 13 durang va 3 magʻlubiyat bilan oʻrnatildi.[10]
Bir yil oʻtib Lang 2011-yil noyabr oyida Sontheimda yana bir bor 46 raqib bilan bir vaqtda va koʻzlari bogʻlangan holda, 25 gʻalaba, 19 durang va 2 magʻlubiyat bilan jahon rekordini yaxshiladi.[10][11]
2016-yilning 3-dekabr kuni oʻzbekistonlik shaxmatchi Timur Gareyev 48 ta raqib bilan koʻzida bogʻich va velosipedda oʻtirgan holda oʻynadi va natijada 35 gʻalaba, 7 durang va 6 magʻlubiyat qayd etildi.[12]
Sogʻliq bilan bogʻliq muammolari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Koʻp manbalarda ushbu uslub shaxmat oʻynash qobiliyatini kuchaytirish usuli sifatida tavsiya etilgan boʻlsa-da, SSSRda 1930-yilda bir vaqtning oʻzida koʻzlar bogʻlangan holda oʻynaladigan shaxmat oʻyinlari tashkil etish rasman taqiqlangan, chunki ular sogʻliq uchun xavfli hisoblanadi.[1] Mixail Botvinnikning maʼlum qilishicha bu turdagi oyin oddiy shaxmatga nisbatan oʻyinchini juda toliqtiradi[1][1]
Psixologiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Gʻayrioddiy vizual-fazoviy qobiliyat va kuchli xotirani talab qilishini hisobga olsak, shaxmatning bu turi 1893-yilda Alfred Binetning tadqiqotlaridan boshlab, 1965-yilda shaxmat grossmeysteri va psixoanalitik Ruben Finening ishini davom ettirib, psixologiyada katta izlanishlarga olib keldi. va 20-asrning oxirida ushbu shaxmat turi psixologiyasi boʻyicha tajribalarni tavsiflovchi bir nechta ilmiy maqolalar bilan yakunlandi.[13] Umuman olganda, ushbu tadqiqot shuni koʻrsatadiki, koʻzlari bogʻlangan shaxmatchilarning hal qiluvchi fazilatlari ularning egallagan bilimlari va ongda vizual-fazoviy operatsiyalarni amalga oshirish qobiliyatidir.
Zamonaviy holat
[tahrir | manbasini tahrirlash]Bugungi kunda yil davomida oʻtkaziladiganshu kabi shaxmat turnirlari mavjud boʻlib, eng yuqori darajadagi tadbir 2011-yilgacha Monte-Karloda oʻtkazilgan Melody Amber turniri edi. Zamonaviy oʻyinchilardan Vladimir Kramnik, Vishvanatan Anand, Aleksey Shirov va Aleksandr Morozevich 1996 va 2007 yillardagi Amber turnirlarining muqobil gʻoliblari boʻlgan koʻzi bogʻliq holda oʻynaladigan shaxmatda ayniqsa kuchli ekanliklarini isbotladilar. Oʻshandan beri Levon Aronyan uch marta Amberni yutgan va 2012-yilgi SportAccord World Mind Games musobaqasida koʻzi berkitilga holda shaxmat oʻynash boʻyicha gʻalaba qozongan.
2009-yilda Eliot Xerst va Jon Knottning “ Tarix'','' Psixologiya'', ''Texnikalar'', ''Chempionlar'', ''Jahon rekordlari'' va ''Muhim oʻyinlar ” kabi kitoblari nashr etildi. U AQSh shaxmat federatsiyasi, Amerika shaxmat jurnalistlari va US Chess Trust homiyligida 2009-yilning eng yaxshi shaxmat kitobi uchun Fred Kramer mukofoti sovrindori boʻldi.
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 „The Elite Meet in Monte Carlo“. ChessBase (2003-yil 15-mart). Qaraldi: 11-aprel 2008-yil.
- ↑ A History of Chess
- ↑ The Queen of Chess.
- ↑ The World of Chess, by Anthony Saidy and Norman Lessing, 1974, p. 22. This source gives the date as only „1933“ and no indication of the number of games won/drawn/lost.
- ↑ „Perlas Ajedrecísticas - Christian Sánchez“ (17-iyul 2008-yil). 2008-yil 17-iyulda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „Chess Notes by Edward Winter“. Chesshistory.com.
- ↑ 7,0 7,1 Lawton, Geoff. Tony Miles:It's Only Me. Batsford, 2003. ISBN 0-7134-8809-3.
- ↑ Hearst, Eliot. Blindfold Chess: history, psychology, techniques, champions, world records and important games. McFarland & Company, 2009.
- ↑ Hooper, David. Oxford Companion To Chess. Oxford University Press, 1996. ISBN 0-19-280049-3.
- ↑ 10,0 10,1 „Blindsimultan.de“. 26-yanvar 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 28-iyun 2022-yil.
- ↑ „- Marc Lang catches the eye by breaking world blindfold record“. Chessdailynews.com (31-dekabr 2011-yil).
- ↑ „Timur Gareyev breaks blindfold record“. En.chessbase.com (5-dekabr 2016-yil).
- ↑ Campitelli, Guillermo; Gobet, Fernand (2005-yil yanvar). „The mind's eye in blindfold chess“ (PDF). European Journal of Cognitive Psychology. 17-jild, № 1. 23–45-bet. doi:10.1080/09541440340000349. 2017-08-13da asl nusxadan (PDF) arxivlandi. Qaraldi: 2019-02-15.
{{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim:|date=(yordam)