Bahrom Saqai Buxoriy
| Bahrom Saqai Buxoriy | |
|---|---|
| Tavalludi | |
| Vafoti |
1563-yil Hindiston |
| Taxallusi | Saqai |
| Kasbi | shoir |
| Ijod qilgan tillari | fors, turk, urdu |
Bahrom Saqai Buxoriy (?, Buxoro — 1563-yil, Bardavon qishlogʻi, Arisa tumani, Hindiston) — forszabon shoir va olim. Fors, turk va urdu tillarida she’rlar yozgan.
Biografiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Saqai shayx hoji Muhammad Habushoniyning shogirdlaridan biridir. Buxoroda voyaga yetgan u dastlab Temurlar sulolasi saroyida askar boʻlib xizmat qilgan. Keyin Hirotga boradi. Saqaining akasi Mirzo Kamron Shardiz, Nagar, Bangash, Gʻurband, Zahhok va Bomiyon shaharlari boshqaruvini Saqaiga topshirdi. Ammo Kobulga ketish istagi ustunlik qilgach, u darvesh libosini kiyib, darveshlardek hayot kechirishni maʼqul koʻrdi. Uning taxallusi shu erdan keladi.
Uning sheʼriyatga muhabbati kuchli edi. Buxoroga qaytgach, bir muddat yashab, 1558-yilda Lahorga, u yerdan Dehliga (1559) borib, Shayx Nizomiddin Avliyo saroyida istiqomat qiladi. Oradan bir yil oʻtib, ukasi Boyazid Bayot („Humoyunu Akbar“ rasmi muallifi) bilan Agra (Akbarobod)ga borib, Dehli qal’asi darvozasiga saqqana qurib, saqqa yasaydi. U soʻfiy adabiyotshunosligiga yuzlanib, soʻfiy shoir sifatida shuhrat qozondi. Saqai dastlab she’r san’atidan bexabar, hatto ilmiy ta’limdan ham xabari yoʻq edi. U birdaniga 1546-yilda Shoh Qosim Anvar Tabreziy she’rlariga mehr qoʻyib, asta-sekin sheʼr yozishga muvaffaq boʻladi va xalq orasida katta shuhrat qozonadi. Ba’zan Akbarshoh (1556—1605-yillarda hukmronlik qilgan) va uning atrofidagilar uning kulbasi yonidan oʻtib, she’rlarini tinglar edilar. Akbarshoh uni e’zozlab, majlisni bezatish, mashko’bichilik ishlarini bajarish uchun o’zi va izdoshlari uchun maosh belgilab bergan. Hatto Haj va Kaʼbani ziyorat qilish xarajatlari uchun ham moddiy yordam bergan. Saqai katta izzat va ehtirom qilinadi, Akbarshohning har yili hind hojilari karvoni orqali Makka va Madina podshohlariga yuboriladigan sovgʻalarini yetkazishda birga boradi, Bath, Shom, Misr, Bag‘dod va boshqa shaharlarni ziyorat qiladi. Ahmad Gulchini Maoniyning yozishicha, („Meros koʻzgusi“ kitobidan) Saqai Hindistondan Sarandebga ketayotganda vafot etgan. Uning qabri Arisa tumanining Bardavon hududida, Bangola va Sarandeb yoʻlida joylashgan boʻlib, hozirda ziyoratgohga aylantirilgan hisoblanadi.
Ijodi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Abdulqodir Baduniyning „Muntahab-ut-tavarih“ kitobida keltirilishicha, Saqaining bir necha devonlari boʻlgan, lekin qachon boʻsh vaqti boʻlsa, sheʼr yozish bilan shugʻullangan. Shu sababli ham Saqai tojik va fors tillarida oʻttiz ming misradan iborat turli adabiy janrlarda, xususan, gʻazal, muxammas, tarixiy syujetlar, ruboiylar, qasida, masnaviy va bir qancha she’r qoldirgan. Saqaidan „Mugʻanninama“ ham bizning davrimizga yetib kelgan. U oʻz sheʼrlarida oʻzini ustozlari – Solori Mas’ud, Shayx Ali Loʻlo, Mir Sayidali Hamadoniy, Xoʻja Ishoq Xatloniylarning xizmatkori deb ataydi. Kobullik Sayyid Najmuddin haqida oʻzining „Xizri roh“ asarida tilga olgan boʻlib, uni naqshbandiya tariqati tarafdori deb taʼriflagan. Uning asarlarining qoʻlyozma nusxalari Pokiston va Hindiston kutubxonalarida saqlanmoqda. Uning kitobi Rudakiy nomidagi Til, adabiyot, sharqshunoslik va yozma meros instituti yozma meros xazinasida 2265 raqami bilan saqlanmoqda.
Asarlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Devon Saqai Buxoro. Yangi Dehli, 2010-yil
Adabiyot
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Bahrom Sakkai Buxoroi / F. Mahmadulloev // Asos - Yana. - D. _ : SIEMT , 2013. — (Tojik milliy ensiklopediyasi : [ taxminan 25 jild ] / bosh muharrir N. Amirshohiy ; 2011-2021, 2-jild). — ISBN 978-99947-33-52-4 .
- Bayazid Bayati. Humoyun va Akbar. Kalkutta, 1941-yil;
- Abdulqodir Badayuniy. Tanlangan yilnomalar. Kalkutta, 1969-yil;
- ʿAllomi Dehlaviy Shayx Abul Fazl bin Muborak. Ayn Akbari Hindiston, 1894-yil.