Arab tilining afgʻon lahjasi

Arab tilining afgʻon lahjasi (inglizcha: Afghan/Afghanistan Arabic), Balx lahjasi (inglizcha: Balkh/Bactrian Arabic) — Afgʻonistonning bir necha arab tilida soʻzlashuvchi arablari orasida keng tarqalgan arab tilining Markaziy Osiyo turlaridan biri.

Tarixi

Oʻrta asrlar va keyingi davrlar

Afgʻonistonda arab tilida soʻzlashuvchi aholi haqida XVI asrda Moʻgʻullar imperiyasining asoschisi Bobur " Bobur-noma "da tilga olgan. U taʼriflagan Kobul viloyati arablari endi butunlay fors tiliga oʻtgan.

18-asrning ikkinchi yarmida tarixchi Abdul-Karim Buxoriy Afgʻonistonning shimolidagi Andxoy shahrini taʼriflar ekan, bu hududda yashovchi arab qabilalarini eslatib oʻtgan. Unga koʻra, ular Xurosondan Umaviylar va Abbosiylar xalifalari davrida kelganlar. Oʻsha paytda ularning soni 60 mingdan ortiq oila edi.

XX asr

1926 yilda Mozori Sharif gubernatori Georg Morgenstierne bilan suhbatda baʼzi koʻchmanchi qabilalar shahar gʻarbida arab tilida gaplashishda davom etayotganini aytdi. 1957-yilda Abdul-Gʻofur Farhodiy sharqshunoslarning 24-xalqaro kongressida bu arabzabonlarning yashash joylari haqida maʼruza qildi. 1960-yillarda Abdul-Sattor Sirat va Boyazid Otsek Xoshxalobod aholisining tiliga, Sanaolla Sana esa Yahdon aholisining tiliga oid tadqiqotlarini nashr etdilar. 1975 yilda arab tilida soʻzlashuvchi barcha toʻrt qishloqning (Ch. M. Kieffer, R. Kieffer-Vonmoos) lahjalarini oʻrganish uchun ekspeditsiya amalga oshirildi. Nihoyat, 1994 yilda ingliz tilshunosi Bryus Ingham oʻz tadqiqotini nashr etdi.

Zamonaviy Afgʻoniston

Zamonaviy Afgʻonistonda koʻpchiligi koʻchmanchi va yarim koʻchmanchi turmush tarzini olib boradigan arablar soni 40-45 ming kishini tashkil qiladi (2000). Ular mamlakat shimolida, Balx viloyatining Akcha va Mozori Sharif shaharlari yaqinida yashaydilar. Ularning ozgina qismi haligacha arab tilida soʻzlashadi, koʻpchilik dari (afgʻon-fors) tiliga oʻtgan.