Kontent qismiga oʻtish

Amr ibn Luhay

Vikipediya, erkin ensiklopediya
Amr ibn Luhay
Tavalludi Lua xatosi in package.lua at line 80: module 'Module:RomanNumber' not found.
Vafoti III yoki IV asr
Arabiston yarimoroli
Kasbi Qabila boshlig'i, ruhoniy
Otasi Qam'a ibn Ilyos

Amr ibn Luhay (arabcha:عمرو بن لحي) – islomdan oldingi Arabistondagi Banu Xuzoa qabilasining boshligʻi. Amr anʼanaviy arab manbalarida Hijozda butlarga sigʻinishni joriy qilgan birinchi shaxs sifatida tilga olingani tufayli islom anʼanalarida yomon obroʻga ega boʻldi. U Abul Asnom (butlarning otasi) nomi bilan ham tanilgan.

Nasabi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Amr ibn Luhayning toʻliq nasl-nasabini bir qancha nasabnomachilar sanab oʻtganlar: Amr ibn Luhay ibn Qamʼa ibn Ilyos ibn Mudor ibn Nizor ibn Maʼd ibn Adnon[1]. Demak, Amrning Adnon avlodidan, Mudor qabilasidan ekanligini koʻrishimiz mumkin. Ibn Is’hoq ham Mudrika ibn Ilyos amakisi va Huzayma Amrning amakivachchasi ekanligini qoʻshimcha qiladi. Ilyos ibn Mudor esa uning bobosi[2].

Amr ibn Luhayning Banu Xuzoa qabilasiga tegishli ekanligiga uning nisbasi al-Xuzoiy dalolat beradi. Biroq, Banu Xuzoa qahtoniy qabila guruhidir va shuning uchun otalik jihatdan Adnon naslidan emas[3][4][5]. Musulmon hanafiy olimi Badriddin Ayniy Xuzoaga tegishli hadislar sharhida Amr ibn Luhay Luhayning oʻgʻli, u esa Azdiylar boshligʻi Horisa ibn Muzayqiyaning asrab olingan oʻgʻli ekanligini tushuntiradi[6]. Badriddin Ayniy yana tushuntiradiki, adnoniy arab boshligʻi Qam’a ibn Ilyosning rafiqasi Luhayni Horisa ibn Muzayqiya bilan birga boʻlganida dunyoga keltirgan. Luhayni Horisa asrab olgan, shuning uchun Amr ibn Luhay asrab olish boʻyicha Qahtoniy, tugʻilishi boʻyicha Adnoniydir[6]. Ibn Abdulbarr esa Amrni Muzayqiyaning nevarasi deb daʼvo qilib, boshqacha yoʻl tutadi[7]. Ibn Hajar al-Asqaloniy bu fikrga qoʻshiladi va Qahtonning oʻzini Nabajotning avlodi deb hisoblaydi[8].

Amr keyingi musulmon mualliflari tomonidan Abul Asnom (butlar otasi) unvoni bilan mashhur boʻlgan.

Arabistonga butparastlikning kirib kelishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Anʼanaviy arab manbalari, keyingi islomdan keyingi davrlarda, Amrni Arabiston yarim oroliga butparastlikni kiritgan va arablarning dinini monoteizmdan shirkga oʻzgartirgan birinchi shaxs sifatida keltirgan.

Anʼanaviy rivoyat quyidagicha: u obroʻli va taqvodor qabila boshligʻi Amrning Levantga borishi va u yerdagi odamlar bilan uchrashishi bilan boshlanadi[9][10]. Ularning butga sigʻinishidan taʼsirlanib, u butlar Xudo uchun vositachi boʻlishga qodir ekaniga ishonadi. Shunday qilib, u arablar uchun Haj mavsumida sajda qilishlari uchun oʻrnatgan Hubal butlaridan birini uyiga olib ketishga ruxsat etiladi. Amr, shuningdek, monoteistik arab diniga marosimlar va xurofotlarni kiritadi[9][10]. Amr jinlardan boʻlgan sherigining yordami bilan Jidda qirgʻogʻida dafn etilgan Nuh qavmining butlarini topib, qazib olishga muvaffaq boʻladi[9]. Keyin yangi topilgan butlarni joylashtirish uchun ibodatxonalar quradigan boshqa qabilalarga tarqatadi[11]. Keyin, bir muncha vaqt oʻtgach, barcha arablar butlarga sigʻinishni boshlaydilar va ota-bobolari Ibrohimning dinini unutadilar[9][10][11].

Bu hikoyaga qoʻshilmagan kam sonli olimlardan biri Ibn al-Kalbiy boʻlib, u Amr butparastlikni kiritganiga rozi boʻlgan, lekin u Xuzayma ibn Mudrikani birinchi boʻlib Hubal butini sigʻinish uchun oʻrnatgan (yuqorida aytilgan Amr oʻrniga) deb hisoblagan[12].

Davri

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Klod Addas Amrning umrini eramizning 3-asrlariga toʻgʻri keladi degan va oʻz xulosasini Ibn al-Kalbiyning „Kitob al-asnom“ sharhiga asoslaydi[13]. 12-asrdagi „Kitob al-Milol van-Nihol“ Amrni Sosoniylar shohi Shopur Zul Aktafning zamondoshi deb hisoblaydi, bu esa Amrni milodiy IV asrda yashagan deb koʻrsatishi mumkin[14]. Biroq, undan oldingi yillarda Arabiston yarimorolida butlarga sigʻinish qayd etilgan, jumladan, Ossuriya shohlari Sennaxerib va Asarxaddon hukmronligi davriga oid neo-ossuriya yozuvlari ham kedariy arablarning butlarga sigʻinishini aniq isbotlaydi[15].

Islomda

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Amrning oxiratdagi taqdiri paygʻambar Muhammad tomonidan tasvirlangan. „Sahih al-Buxoriy“ da Abu Hurayradan rivoyat qilingan.

Buxoriyning oʻzi ham, Muslim ibn Hajjoj va Ibn Hajar al-Asqaloniy kabi keyingi muhaddislar kabi rivoyatning sahih ekanligiga rozi boʻlgan[16].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Al-Muṣ’ab bin ‘Abdullāh al- Zubayrī: Nasab Quraysh, pg. 7. Ed. E. Levi-Provençal. 3rd ed. Dār al-Maʼārif, Cairo, Egypt.
  2. ↑ Ibn Ishaq; Guillaume (1955). The Life of Muhammad: A Translation of Ibn Isḥāq’s sīrat. London. ISBN 0195778286
  3. ↑ Yāqūt bin ‘Abdullāh al-Hamawī: Al-Muqtaḑab min Kitāb Jamharat al-Nasab. 1st ed. Pg. 230. Ed. Nājī Ḥasan, Iraq 1987.
  4. ↑ Abū al-‘Abbās Aḥmad al-Qalqashandī: Nihāyat al-Adab fī Maʼrifat Ansāb al-‘Arab. Vol 2. Pg. 244. Ed. Ibrāhīm al-Abyārī. Beirut 1980
  5. ↑ Muḥammad ibn Aḥmad al-Faʼsī: Al-'Iqd al-Thamīn fi Tārikh al-Balad al-Amīn. Vol.1, pg. 142. Ed. By Muḥammad Ḥāmid al-Faqī. Beirut, 2nd ed. 1986.
  6. ↑ 6,0 6,1 al-Ayni, Badr al-Din. Umdat al-Qari: Sharh Sahih al-Bukhari. Beirut, Lebanon: Dar Al Kutub Al Ilmiyah, 2009. ISBN 9782745122698. 
  7. ↑ Ibn ‘Abd al-Barr: Al-Anbāh ‘ala Qabā’il al-Ruwāh. Pg. 82.
  8. ↑ Mubarakpuri, Saifur Rahman. The Sealed Nectar: Biography of the Noble Prophet. Dar-us-Salam Publications, 2008. ISBN 978-9960899558. 
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Mubarakpuri, Saifur Rahman. The Sealed Nectar: Biography of the Noble Prophet. Dar-us-Salam Publications, 2008. ISBN 978-9960899558. 
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 محمد لطفي جمعة „كيف فكر عمرو بن لحي في عبادة الأوثان للتجارة“, . ثورة الإسلام وبطل الأنبياء: أبو القاسم محمد بن عبد الله. Hindawi Foundation. 
  11. ↑ 11,0 11,1 Tremblay. „Maurice Gaudefroy-Demombynes, MAHOMET“. texte (2005-yil 2-fevral). Qaraldi: 2024-yil 26-mart.
  12. ↑ Faris, N.A.. The Book of Idols (A translation of Kitāb al-Asnam by Ibn al-Kalbi), 1952. 
  13. ↑ Addas, Claude (2015). La maison muhammadienne: aperçus de la dévotion au Prophète en mystique musulmane. Bibliothèque des sciences humaines. Paris: Gallimard. ISBN 978-2-07-014763-2
  14. ↑ Ash-Shahrastani. Kitāb al-Milal wa al-Nihal; The Book of Religious and Philosophical Sects. Dar Sader, 1842. ISBN 9953138532. 
  15. ↑ al-Turki, Hind. The Kingdom of Qedar: A study in political and cultural history during the first millennium BCE. King Fahd National Library, 2011. 
  16. ↑ Ibn Ḥajar: Fatḥ al-Barī. Ḥadīth No. 3520; vol. 6; pg. 632. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Amr_ibn_Luhay&oldid=5386059" dan olindi